Akut böyrək çatışmazlığı: əlamətləri, səbəbləri və müalicəsi

Ümumiləşdirmə

İltihabi böyrəklərin iflası, böyrəklərin qanınızdan tullantı məhsullarını süzməkdə ani olaraq qeyri-adequat duruma düşdüyündə baş verir. Böyrəklər süzme qabiliyyətini itirdikdə, təhlükəli səviyyədə tullantılar toplaşaraq qanınızdakı kimyəvi tərkibi balanssızlaşdıra bilər.

İltihabi böyrəklərin iflası — həmçinin itihabi böyrək zədələnməsi adlandırılır — sürətlə inkişaf edir, adətən bir neçə gün ərzində. İltihabi böyrəklərin iflası, artıq xəstəxanada olan, xüsusilə intensiv müalicəyə ehtiyacı olan kritik xəstələrdə daha yaygındır.

İltihabi böyrəklərin iflası ölümcül ola bilər və intensiv müalicə tələb edir. Lakin, bu vəziyyət geri dönə bilən bir hal ola bilər. Sağlam olduğunuz halda, normal və ya demək olar ki, normal böyrək funksiyasını bərpa edə bilərsiniz.

İltihabi böyrəklərin iflasının əlamətləri

İltihabi böyrəklərin iflasının müddətində görünən əlamətlər:

• Sidik istehsalında azalma, baxmayaraq ki, bəzən sidik istehsalı normal qalır
• Maye tutulması, ayaqlarda, biləklərdə və ya piylərdə şişmə ilə nəticələnir
• Nəfəs darlığı
• Yorğunluq
• Qavrayış pozuntusu
• Quşma
• Zəiflik
• Düzensiz ürək döyüntüsü
• Sinə ağrısı və ya təzyiqi
• Sərt hal olmaq və ya koma, ağır hallarda

Bəzən iltihabi böyrəklərin iflası heç bir əlamət və ya simptom vermədən, başqa bir səbəbdən edilən laboratoriya testləri ilə aşkar edilir.

Həkimə nə zaman getməlisiniz?

İltihabi böyrəklərin iflasının əlamətləri varsa, dərhal həkimə müraciət edin və ya təcili yardım alın.

İltihabi böyrəklərin iflasının səbəbləri

İltihabi böyrəklərin iflası aşağıdakı səbəblərlə baş verə bilər:

• Böyrəklərə qan axışını yavaşlatan bir tibbi vəziyyətiniz varsa
• Böyrəklərinizə birbaşa ziyan gəlibsə
• Böyrəklərin sidik boşaltma tüpləri (üreterlər) tıxanırsa və tullantılar sidik vasitəsilə bədəninizdən çıxa bilmir

Böyrəklərə təsir edən qan axışı pozulması

Böyrəklərə qan axışını ləngidən və böyrək zədələnməsinə səbəb ola biləcək xəstəliklər və şərtlər bunlardır:

• Qan və ya maye itkisi
• Qan təzyiqi dərmanları
• Ürək seliyası
• Ürək xəstəliyi
• İnfeksiya
• Qaraciyər iflası
• Asprinin, ibuprofenin, naproksen natriumun və əlaqəli dərmanların istifadəsi
• Şiddətli allergik reaksiya (anafilaksiya)
• Şiddətli yanıq
• Şiddətli su itkisi

Böyrəklərə ziyan

Bu xəstəliklər və faktorlar böyrəklərə ziyan vuraraq iltihabi böyrəklərin iflasına yol aça bilər:

• Böyrəklərdəki damarların və arteriyaların içində və ətrafında qan laxtaları
• Böyrəklərdə qan axışını tıxayan xolesterol yığılmaları
• Glomerulonefrit — böyrəklərdəki kiçik filtrlerin iltihabı (glomeruluslar)
• Hemolitik uremik sindrom — qırmızı qan hüceyrələrinin erkən məhv olunmasından yaranan bir vəziyyət
• İnfeksiya, COVID-19-a səbəb olan virus kimi
• Lupus, glomerulonefrit yaradan bir immunitet sistemi pozuntusu
• Müəyyən kimya müalicəsi dərmanları, antibiotiklər və görüntüləmə testləri zamanı istifadə olunan boyalar
• Sklereodermiya — dərini və əlaqəli toxumaları təsir edən nadir xəstəliklər qrupu
• Thrombotik trombositopenik purpura — nadir qan pozuntusu
• Toksinlər, məsələn, alkoqol, ağır metallar və kokain
• Əzələ toxumasının parçalanması (rabdomiolit) və bunun nəticəsində toksinlərin yaratdığı böyrək zədələnməsi
• Şiş hüceyrələrinin parçalanması (şiş lysis sindromu) və bununla toksinlərin iflasına yol açması

Sidik tıxanıqlığı böyrəklərdə

Sidiyin bədənin xaricinə çıxışını tıxayan xəstəliklər və tibbi şərtlər (sidik tıxanıqlığı) iltihabi böyrək zədələnməsinə səbəb ola bilər:

• Sidaq xərçəngi
• Sidik yollarında qan laxtaları
• Servikal xərçəng
• Kolorektal xərçəng
• Böyümüş prostat
• Böyrək daşları
• Sidik kisəsini idarə edən sinir zədələnməsi
• Prostat xərçəngi

Risk faktorları

İltihabi böyrəklərin iflası, adətən başqa bir tibbi vəziyyət və ya hadisə ilə əlaqədar baş verir. İltihabi böyrəklərin iflası riskini artıran tibbi vəziyyətlər bunlardır:

• Xəstəxanada müalicə, xüsusilə intensiv müalicə tələb edən ciddi tibbi vəziyyətlər üçün
• Yaşlılıq
• Əllərdə və ayaqlarda qan damarlarında tıxanma (periferik arteriya xəstəliyi)
• Diabet
• Yüksək qan təzyiqi
• Ürək çatışmazlığı
• Böyrək xəstəlikləri
• Qaraciyər xəstəlikləri
• Bəzi xərçənglər və onların müalicələri

İltihabi böyrəklərin iflasının fəsadları

İltihabi böyrəklərin iflasının fəsadları bunlardır:

• Maye yığılması. İltihabi böyrəklərin iflası, ağciyərlərinizdə maye yığılmasına səbəb ola bilər, ki bu da nəfəs darlığına gətirib çıxara bilər.
• Sinə ağrısı. Ürəyinizi örtən örtük (perikard) iltihablandığı halda, siz sinə ağrısı hiss edə bilərsiniz.
• Əzələlərin zəifləməsi. Bədənin mayeləri və elektrolitləri balansda olmadıqda, əzələlərin zəifləməsi baş verə bilər.
• Daimi böyrək zədəsi. Bəzən iltihabi böyrəklərin iflası, böyrək funksiyasının daimi itkisinə, ya da son mərhələ böyrək xəstəliyinə səbəb ola bilər. Son mərhələ böyrək xəstəliyi olan insanlar, toksinləri və tullantıları bədəndən çıxarmaq üçün mütləq dializ — mexaniki filtrasiya prosesi və ya böyrək köçürməsini həyata keçirmək zəruridir.
• Ölüm. İltihabi böyrəklərin iflası, böyrək funksiyasının itirilməsinə və nəhayət, ölümü yarada bilər.

İltihabi böyrəklərin iflasının qarşısının alınması

İltihabi böyrəklərin iflasını proqnozlaşdırmaq və ya qarşısını almaq çətindir. Lakin, böyrəklərinizi qorumaqla riskinizi azalda bilərsiniz. Aşağıdakı fəaliyyətləri yerinə yetirin:

• Dərmanları qəbul edərkən etiketlərə diqqət edin. Aspirin, acetaminofen, ibuprofen və naproksen natrium kimi ağrı kəsici dərmanların təlimatlarına əməl edin. Bu dərmanların çox miqdarda qəbul edilməsi böyrək zədələnməsi riskini artıra bilər. Xüsusilə, əgər sizdə öncədən mövcud böyrək xəstəliyi, diabet və ya yüksək qan təzyiqi varsa.
• Böyrək xəstəliyini və digər xroniki tibbi vəziyyətləri idarə etmək üçün həkiminizlə işləyin. Böyrək xəstəliyi və ya iltihabi böyrəklərin iflası riskini artıran başqa bir tibbi vəziyyət (diabet və ya yüksək qan təzyiqi kimi) varsa, müalicə planını və həkiminizin tövsiyələrini izləyin.
• S sağlam bir həyat tərzinə öncəlik verin. Fiziki aktiv olun; məqbul, balanslı bir pəhriz yeyin; və alkoqolu yalnız mütləq miqdarda qəbul edin.

İltihabi böyrəklərin iflasının diaqnozu

Əgər əlamətlər iltihabi böyrəklərin iflasına işarə edirsə, həkim diaqnozu təsdiqləmək üçün müəyyən testlər və prosedurlar tövsiyə edə bilər. Bu testlər arasında aşağıdakılar ola bilər:

• Sidik istehsalının ölçülməsi. 24 saat ərzində nə qədər sidik ifraz etdiyinizi ölçmək həkiminizə böyrək iflasının səbəbini müəyyən etməyə kömək edə bilər.
• Sidik testləri. Sidik nümunəsinin analiz edilməsi (sidik analizi) böyrək iflasını göstərən anormallıqları meydana çıxara bilər.
• Qan testləri. Qan nümunəsi, böyrək funksiyasını ölçmək üçün istifadə olunan iki maddənin — ürea və kreatininin — sürətlə artan səviyyələrini göstərə bilər.
• Görüntüləmə testləri. Ultrason və kompüter tomoqrafiyası kimi görüntüləmə testləri, həkiminizin böyrəklərinizi daha yaxşı görməyə yardım edə bilər.
• Böyrək toxumasının test olunması üçün nümunənin alınması. Bəzi hallarda, həkiminiz laboratoriya testləri üçün böyrək toxumasının kiçik bir nümunəsini götürmək üçün böyrək biopsisi tövsiyə edə bilər. Həkiminiz bir iynəni dərinizdən keçərək böyrəyinizə daxil edərək nümunəni alır.

İltihabi böyrəklərin iflasının müalicəsi

İltihabi böyrəklərin iflasının müalicəsi, adətən xəstəxanada qalmağı tələb edir. İltihabi böyrəklərin iflası olan insanların əksəriyyəti artıq xəstəxanadadır. Tibb növü, iltihabi böyrəklərin iflasına səbəb olan amillərə və böyrəklərinizin nə qədər tez bərpa olacağına bağlıdır.

Bəzi hallarda, siz evdə bərpa olunmağı bacara bilərsiniz.

Böyrək zədələnməsinin səbəbini müalicə etmək

İltihabi böyrəklərin iflasının müalicəsi, böyrəkləri zədələyən xəstəlik və ya zədələnməni müəyyən etməyi əhatə edir. Müalicə variantları, böyrək iflasına səbəb olan amillərdən asılıdır.

Böyrəklərin bərpası ərəfəsində fəsadların müalicəsi

Həkim fəsadların qarşısını almağa da çalışacaq və böyrəklərinizə sağalmağa vaxt ayıracaq. Fəsadların qarşısını almağa kömək edən müalicələr bunlardır:

• Damar içindəki maye miqdarını tarazlaşdırmağa kömək edən müalicələr. İltihabi böyrəklərin iflası qanınızdakı maye çatışmazlığı nəticəsində yaranırsa, həkim intravenoz mayeləri tövsiyə edə bilər. Başqa hallarda, iltihabi böyrəklərin iflası, bədənin artıq maye yığmasına səbəb ola bilər, bu da əllərdə və ayaqlarda şişməyə yol açar. Bu hallarda, həkim bədənin əlavə mayeləri atması üçün dərmanlar (diüretiklər) tövsiyə edə bilər.
• Qan kaliumunu tənzimləmək üçün dərmanlar. Əgər böyrəkləriniz kaliumu qanınızdan düzgün süzməyibsə, həkim kaliumun yüksək səviyyədə yığılmaması üçün kalsium, qlükoza və ya natrium polistiren sulfonatını (Kionex) yazaraq sizə su çəkilməsində kömək edə bilər. Qanda çox kalium olması, qlobal ürək döyüntülərinə (aritmiyalar) və əzələ zəifliyinə səbəb ola bilər.
• Qan kalsium səviyyələrinin bərpa olunması. Əgər qanınızdakı kalsium səviyyələri çox aşağı düşərsə, həkim kalsium infuziyasını tövsiyə edə bilər.
• Qandan toksinlərin çıxarılması üçün dializ. Əgər qanınızda toksinlər yığılırsa, böyrəkləriniz bərpa olunarkən bədəninizdən toksinləri və əlavə mayeləri çıxarmağa kömək etmək üçün müvəqqəti hemodializə ehtiyacınız ola bilər. Dializ həmçinin bədəninizdən əlavə kaliumun çıxarılmasına da kömək edə bilər. Dializ zamanı bir cihaz, qanı bədəninizdən süzgəc (dializator) vasitəsilə süzərək çıxarır. Sonra qanınız bədəninizə qaytarılır.

Evdə qayğı

İltihabi böyrəklərin iflasından bərpa olunarkən, həkiminiz böyrəkləri dəstəkləmək və onların iş yükünü azaltmaq üçün xüsusi bir pəhriz tövsiyə edə bilər. Həkiminiz sizin cari pəhrizinizi analiz edə biləcək və böyrəkləriniz üçün pəhrizinizi asanlaşdırma yollarını təklif edə biləcək bir dietoloqa yönləndirə bilər.

İşlədiyiniz vəziyyətə görə, dietoloq sizə aşağıdakı fəaliyyətləri yerinə yetirməyi tövsiyə edə bilər:

• Az kaliumlu qidaları seçin. Dietoloq sizə az kaliumlu qidalarını seçməyi tövsiyə edə bilər. Yüksək kaliumlu qidalar arasında banan, portağal, kartof, ispanaq və pomidor var. Az kaliumlu qidalara isə alma, gül kələmi, bibər, üzüm və çiyələk misal ola bilər.
• Əlavə duzlu məhsullardan çəkinin. Hər gün istehlak etdiyiniz natrium miqdarını azaltmaq üçün əlavə duz olan məhsullardan, dondurulmuş yeməklər, konservləşdirilmiş şorbalar və fast food kimi rahat qidalardan çəkinin. Əlavə duz olan digər qidalara isə duzlu qəlyanaltılar, konservləşdirilmiş tərəvəzlər və emal olunmuş ətlər və pendirlər daxildir.
• Fosforu məhdudlaşdırın. Fosforu, tam taxıl çörəyi, yulaf, qabuklu taxıllar, tünd rəngli kola, qoz və araşın içində tapmaq olar. Qanda çox fosfor olması, sümüklərinizi zəiflədə bilər və dərinin qaşınmasına səbəb ola bilər. Dietoloq sizə fosforu necə məhdudlaşdıracağınızla bağlı konkret təkliflər verə bilər.

Böyrəkləriniz bərpa olunduqda, xüsusi bir pəhriz yeməyiniz lazım olmaya bilər, lakin sağlam qidalanma hələ də önəmlidir.