Depressiya, davamlı kədər hissi və maraq itirilməsi yaradan bir ruh halı pozuntusudur. Əsas depressiya pozuntusu və ya klinik depressiya adlanan bu vəziyyət, sizin necə hiss etdiyinizi, düşündüyünüzü və davrandığınızı təsir edir və müxtəlif emosional və fiziki problemlərə səbəb ola bilər. Günlük, adi fəaliyyətləri yerinə yetirməkdə çətinlik çəkə bilərsiniz, bəzən isə həyatın yaşamağa dəyər olmadığını hiss edə bilərsiniz.
Depressiyanın simptomları
Depressiya yalnız bir dəfə baş verə bilər, lakin insanlar adətən bir neçə depressiya epizodları yaşarlar. Bu depressiya epizodları zamanı, əlamətlər günün əksər hissəsində, demək olar ki, hər gün meydana çıxa bilər:
- Kədər, gözyaşları, boşluq və ya ümidsizlik hissləri
- Kiçik məsələ üzündən belə qəzəbli çıxışlar, narahatlıq və ya tənqidçilik
- Cinsi əlaqələr, hobbilər və ya idman kimi adi fəaliyyətlərə marağın itirilməsi
- Yuxusuzluq və ya yuxunun çox olması kimi yuxu pozuntuları
- Yorğunluq və enerjinin olmaması, beləliklə, kiçik vəzifələr əlavə səy tələb edir
- İştah azalması və çəki itkisi və ya yeməyə olan artan istək və çəki artımı
- Əsəbilik, narahatlıq və ya dinc olmamaq
- Düşünmənin, danışmanın və ya bədən hərəkətlərinin yavaşlaması
- Özünü dəyersiz və ya günahkar hiss etmə, keçmiş uğursuzluqlara fiksasiyalaşma və ya özünü tənqid etmə
- Düşünməkdə, konsentrasiya etməkdə, qərar qəbul etməkdə və xatırlamaqda çətinlik çəkmə
- Tez-tez və ya təkrarlanan ölüm fikirləri, intihar düşüncələri, intihar cəhdi və ya intihar
- Baş ağrısı və ya bel ağrısı kimi izahı olmayan fiziki problemlər
Bir çox depressiyalı insan üçün, əlamətlər günlük fəaliyyətlərdə, iş, məktəb, sosial fəaliyyətlər və ya başqaları ilə münasibətlərdə əhəmiyyətli problemlərə səbəb olacaq qədər ciddi olur. Bəzi insanlar səbəbi məlum olmadan, ümumiyyətlə, məyus və ya narahat hiss edə bilərlər.
Uşaqlarda və yeniyetmələrdə depressiya əlamətləri
Uşaqlarda və yeniyetmələrdə depressiyanın əlamətləri böyüklərlə oxşardır, lakin bəzən fərqliliklər ola bilər.
- Kiçik uşaqlarda depressiyanın əlamətləri kədər, narahatlıq, yapışqanlıq, narahatlıq, ağrılar, məktəbə getməkdən imtina və ya çəki azlığı kimi ola bilər.
- Yeniyetmələrdə depressiya əlamətləri kədər, narahatlıq, mənfi və dəyərsiz hiss etmək, qəzəb, məktəbdə zəif göstəricilər və ya aşağı iştirak, başa düşməmək və çox həssas olmaq, əyləncə narkotikləri və ya spirtli içkilərdən istifadə etmək, çox yemək və ya yuxu, özünə zərər vermək, adi fəaliyyətlərə marağı itirmək və sosial əlaqələrdən qaçmaqdır.
Yaşlılarda depressiya əlamətləri
Depressiya yaşlanmağın normal bir hissəsi deyil və heç vaxt yüngül qəbul edilməməlidir. Təəssüf ki, depressiya yaşlılarda çox vaxt diaqnoz olunmur və müalicə edilmir, və onlar yardım istəməkdə çətinlik çəkə bilərlər. Yaşlılarda depressiyanın əlamətləri fərqli və ya daha az aydın ola bilər, məsələn:
- Xatırlama çətinlikləri və ya şəxsiyyət dəyişiklikləri
- Fiziki ağrılar və ya xəstəliklər
- Yorğunluq, iştaha itirmə, yuxu problemləri və ya cinsi əlaqə istəyinin itirilməsi — tibbi vəziyyət və ya dərman istifadəsindən qaynaqlanmayan
- Sosiallaşmaq və ya yeni şeylər etməkdən çəkinərək evdə qalmaq istəmək
- Xüsusilə yaşlı kişilərdə intihar düşüncələri və ya hissləri
Həkimə nə zaman müraciət etməlisiniz?
Əgər depressiya hiss edirsinizsə, mümkün olan ən qısa zamanda həkimə və ya psixi sağlamlıq mütəxəssisinə müraciət etməlisiniz. Müalicə axtarmağa çətinlik çəkirsinizsə, bir dostla, sevdiyiniz insanla, hər hansı bir səhiyyə mütəxəssisi ilə, bir inanc lideri ilə və ya inandığınız başqa bir insanla danışın.
Təcili köməyə nə zaman ehtiyacınız var?
Əgər özünüzə zərər verə biləcəyinizi düşünürsünüzsə və ya intihar cəhdi edə biləcəyinizi düşünürsünüzsə, dərhal təcili telefon nömrəsinə zəng etməlisiniz.
İntihar düşüncələriniz varsa, bu variantları da düşünün:
- Həkiminizə və ya psixi sağlamlıq mütəxəssisinə zəng edin.
- İntihar yardım xətləri ilə əlaqə saxlayın.
- Yaxın bir dostla və ya sevdiyiniz insanla əlaqə saxlayın.
- Bir kahin, ruhani liderlə və ya inanc cəmiyyətinizdəki başqa birisi ilə əlaqə saxlayın.
Əgər sevdiyiniz bir şəxs intihar təhlükəsi altındadırsa və ya intihar cəhdi edibdirsə, mütləq kimsə o insanla qalmalıdır. Dərhal təcili telefon nömrəsinə zəng edin. Yox əgər bunu təhlükəsiz şəkildə edə biləcəyinizi düşünürsünüzsə, həmin şəxsi ən yaxın xəstəxananın təcili xidmətinə aparın.
Depressiyanın səbəbləri
Tədqiqatçılar depressiyanın hansı səbəblərlə yarandığını dəqiq bilmir. Bir çox psixi xəstəliklər kimi, müxtəlif amillər iştirak edə bilər, məsələn:
- Bioloji fərqliliklər. Depressiyalı insanların beyinlərində fiziki dəyişikliklər olduğu görünür. Bu dəyişikliklərin əhəmiyyəti hələ qeyri-müəyyəndir, lakin nəticədə səbəblərini müəyyən etməyə kömək edə bilər.
- Beyin kimyası. Neyrotransmitterlər, depressiyada rol oynayan, təbii olaraq yaranan beyin kimyəvi maddələridir. Son tədqiqatlar, bu neyrotransmitterlərin funksiyası və təsirindəki dəyişikliklərin və onların ruh halını sabit saxlamağa kömək edən neyroşəbəkələrlə necə qarşılıqlı təsir etdiyinin depressiyada əhəmiyyətli bir rol oynayabileceyini göstərir.
- Hormonlar. Bədənin hormon balansındakı dəyişikliklər depressiyanın yaranmasında və ya baş verməsində iştirak edə bilər. Hormon dəyişiklikləri hamiləlik dövründə, doğuşdan sonra (postpartum) həftələr və ya aylar ərzində, tiroid problemləri, menopoz və ya digər sağlamlıq problemlərindən qaynaqlana bilər.
- İrsiyyət. Depressiya, qan yaxınlarının da bu pozuntuya sahib olduğu insanlarda daha yaygındır. Tədqiqatçılar, depressiyanı yarada biləcək genləri tapmağa çalışırlar.
Risk faktorları
Depressiya adətən yeniyetmələrdə, 20-liklərdə və ya 30-luq yaşlarda başlayır, lakin hər yaşda baş verə bilər. Qadınlar arasında depressiya diaqnozu daha çox görünür, lakin bunun səbəbi qadınların müalicə axtarmağa daha çox meyl etmələridir.
Depressiya yaranma riskini artıran amillər bunlardır:
- Özünə inamsızlıq, çox asılı olmaq, özünü tənqid etmək və ya pessimist olma kimi müəyyən şəxsiyyət xüsusiyyətləri
- Fiziki və ya cinsi zorakılıq, sevdiyiniz birisinin ölümü və ya itirilməsi, çətin münasibətlər və ya maliyyə problemləri kimi travmatik və stress yaradan hadisələr
- Depressiya, ikiqütblü pozuntu, alkoqolizm və ya intihar tarixi olan qan yaxınları
- Lenbian, homoseksual, biseksual və ya transgender olma və ya dəstəkləyici olmayan bir ortamda kişi və ya qadın olaraq aydın olmayacaq cins orqanlarının inkişafı (interseksur) ilə əlaqəli olmaq
- İnterpersonal stress, narahatlıq pozuntusu, yeyinti pozuntuları və ya post-travmatik stress pozuntusu tarixi
- Alkoqol və ya əyləncə narkotiklərinin sui-istifadəsi
- Xroniki xəstəliklər, o cümlədən xərçəng, insult, xroniki ağrı və ya ürək xəstəliyi
- Bəzi dərmanlar, məsələn, bəzi yüksək təzyiq dərmanları və ya yuxu tabletləri (hər hansı bir dərmanı dayandırmadan əvvəl həkiminizlə danışın)
Depressiya ilə bağlı problemlər
Depressiya ciddi bir pozuntudur ki, bu da sizə və ailənizə ağır ziyan verə bilər. Müalicə edilmədikdə depressiya adətən pisləşir, emosional, davranışsal və sağlamlıq problemlərinə səbəb olaraq həyatınızın hər sahəsinə təsir edir.
Depressiya ilə bağlı problemlərdən bəziləri bunlardır:
- Artıq çəki və ya obezlik, bu da ürək xəstəliyi və diabetə səbəb ola bilər
- Ağrı və ya fiziki xəstəlik
- Alkoqol və ya narkotik istifadə etmə
- Narahatlıq, panik pozuntusu və ya sosial fobi
- Ailə münaqişələri, münasibət çətinlikləri və iş və ya məktəb problemləri
- Sosial izolyasiya
- İntihar hissləri, intihar cəhdləri və ya intihar
- Özünüzə zərər vermək, məsələn, bədəninizin bir hissəsini kəsmək
- Tibbi vəziyyətlərdən erkən ölüm
Depressiyanın qarşısının alınması
Depressiyanın qarşısını almaq üçün əmin bir yol yoxdur. Lakin bu strategiyalar kömək edə bilər.
- Stres idarə etmək üçün addımlar atın, dözümlülüyünüzü artırmaq və özünə inamınızı artırmaq üçün.
- Ailə və dostlarla əlaqə saxlayın, xüsusilə də çətin vaxtlarda, sizə çətin anlarında yardımcı olsunlar.
- Problemin ilkin əlamətləri zamanı müalicə almaq depressiyanın pisləşməsinin qarşısını almağa kömək edəcək.
- Depressiya simptomlarının təkrarlanmasının qarşısını almaq üçün uzunmüddətli müalicəni düşünün.
