Alkoqol istehlakı ağzın, boğazın, qida borusunun, yuxarı tənəffüs yollarının, qaraciyərin və döş xərçənginin riskini artırır. İçdiyiniz alkoqol miqdarı daha çox olduqda, risk daha da artır. Alkoqol istehlakı və tütün istehlakı edənlər üçün xərçəng riski çox üst səviyyədədir.
Həkimlər alkoqol içən insanlara mülayim miqdarda içməyi tövsiyə edirlər. Mülayim alkoqol istehlakı qadınlar üçün gündə bir içki, kişilər üçün isə gündə iki içkiyə bərabərdir.
Qırmızı şərabda resveratrol kimi bəzi maddələrin xərçəngə qarşı xüsusiyyətləri olduğu irəli sürülüb. Lakin qırmızı şərabın istehlakının xərçəng riskini azaltdığına dair heç bir sübut yoxdur.
Alkoqol istehlakının xərçəngə səbəb olduğunu göstərən sübutlar hansılardır?
Alkoqol istehlakının bir neçə xərçəng növünün ortaya çıxmasına səbəb olduğu barədə güclü elmi konsensus mövcuddur. ABŞ Sağlamlıq və İnsan Xidmətləri Departamentinin Milli Toksikologiya Proqramının Karsinogenlər haqqındakı Hesabatında alkoqollu içkilərin istehlakı insan karsinogenləri kimi siyahıya alınmışdır.
Elmi dəlillər göstərir ki, insanın içdiyi alkoqol miqdarı – xüsusilə də hər gün içdiyi alkoqol – alkoqolla bağlı xərçəng inkişaf riski ilə mütənasibdir. Hətta az içənlərin (gündə bir içki içənlər) də bəzi xərçənglərə qarşı orta miqdarda artırılmış riskləri mövcuddur. 2009-cu ilin məlumatlarına əsasən ABŞ-da təxminən 3.5% xərçəng ölümünün (təxminən 19,500 ölüm) alkoqol ilə əlaqəli olduğu bildirilmişdir.
Alkoqol istehlakı ilə aşağıdakı xərçəng növlərinin inkişafı arasında aydın əlaqələr müşahidə edilmişdir:
- Baş və boyun xərçəngi: Mülahimədən ağır alkoqol istehlakı bəzi baş və boyun xərçənglərinin yüksək riskləri ilə bağlıdır. Mülahim içənlərin ağız boşluğu (dodaqlar istisna olmaqla) və faringeal (boğaz) xərçəngləri riski 1.8 dəfə, laringeal xərçəng riski isə 1.4 dəfə daha yüksəkdir. Ağır içənlərdə isə ağız boşluğu və faringeal xərçəng riski 5 dəfə, laringeal xərçəng riski isə 2.6 dəfə daha yüksək olur. Bununla yanaşı, bu səviyyədə alkoqol istehlak edənlərlə tütün istifadə edənlərin xərçəng riski əhəmiyyətli dərəcədə daha yüksəkdir.
- Qida borusu xərçəngi: Hər səviyyədə alkoqol istehlakı, qida borusunun skuamoz hüceyrəli karsinoması adlanan xərçəng növü ilə artırılmış riski əlaqələndirir. Yüngül içənlərdə risk 1.3 dəfə artır, ağır içənlərdə isə bu 5 dəfə qədər artır. Həmçinin, alkoqolu metabolizə edən fermentin çatışmazlığını miras alan insanların alkoqol istehlak etdikdə qida borusu skuamoz hüceyrəli karsinoması riski əhəmiyyətli dərəcədə artırılmışdır.
- Qaraciyər xərçəngi: Ağır alkoqol istehlakı iki növ qaraciyər xərçənginin (hepatosellular karsinoma və intrahepatik xolangiokarsinoma) riski ilə təxminən 2 dəfə artırılmışdır.
- Döş xərçəngi: Epidemioloji tədqiqatlar davamlı olaraq alkoqol istehlakının artmasi ilə döş xərçəngi riskinin artdığını aşkar etmişdir. 118 fərdi tədqiqatın birləşdirilmiş məlumatları göstərir ki, yüngül içənlər döş xərçəngi üçün 1.04 dəfə artmış riski vardır. Mülahim içənlərdə bu risk 1.23 dəfə, ağır içənlərdə isə 1.6 dəfə daha çox olur. ABŞ-da iki kohort tədqiqatında iştirak edən 88,000 qadın üzərində aparılan analiz, bir dəfə də olsun siqaret çəkməyən qadınlar üçün yüngül və mülayim içmənin alkoqol ilə bağlı xərçəng riskini (əsasən döş xərçəngi) 1.13 dəfə artırdığını nəticələyib.
- Kolorektal xərçəng: Mülahimdən ağır alkoqol istehlakı kolon və rektum xərçənglərinin riskini 1.2-dən 1.5 dəfə artırır.
Bir çox araşdırmalar alkoqol istehlakı ilə digər xərçənglərin riski arasında əlaqə olub olmadığını araşdırıb. Yumurtalıqlar, prostat, mədə, uterus və sidik kisəsi xərçəngləri üçün alkoqol istifadəsi ilə əlaqədar ya heç bir əlaqə tapılmayıb, ya da sübutlar qeyri-müntəzəm olub. Lakin, alkoqol istehlakının melanom, prostat və pankreas xərçəngləri ilə artırılmış risklər ilə əlaqəli olduğunu göstərən sübutlar toplanır.
Alkoqol istehlakı həmçinin müxtəlif araşdırmalarda böyrək xərçəngləri və Non-Hodgkin limfomasında azalmış risklər ilə əlaqələndirilmişdir. Lakin, alkoqol istehlakının bəzilərinin xərçəng riskini azaltmaq üçün mümkün olan faydaları alkoqol istehlakının zərərləri ilə üstələnə bilər. Əslində, 1990-dan 2016-cı ilə qədər 195 ölkə və ərazidən 1000-dən çox alkoqol tədqiqatlarından və məlumat mənbələrindən alınan məlumatları əhatə edən bir araşdırma, sağlamlıq üçün ümumi riskləri minimuma endirmək üçün gündə istehlak edilməsi lazım olan optimal içki sayının sıfır olduğunu nəticələyib. Bu tədqiqatda böyrək xərçəngi və Non-Hodgkin limfoması ilə bağlı məlumat daxil edilməyib.
Alkoqol istehlakı ikinci başlanğıc xərçənglərinin artırılmış riski ilə də əlaqəlidir. Məsələn, yuxarı hava-digestiv trakt (UADT) xərçəngləri (ağız boşluğu, faringeal, laringeal və qida borusu xərçəngləri) olan xəstələrdə bir meta-analiz göstərir ki, gündə hər 10 qram alkoqol istehlakı UADT xərçənginin ikinci başlanğıc riski üçün 1.09 dəfə artır. Alkoqol istehlakının döş xərçənginin ikinci başlanğıc riskini artırıb artırmadığı daha az aydındır.
Alkoqol xəstəliyin riskini necə artırır?
Tədqiqatçılar alkoqolun xərçəng riskini artırmağın bir neçə yolu irəli sürüblər, bunlar arasında:
- alkoqoldakı etanolun asetaldehiyd olaraq parçalana (metabolizə olunma) məcburiyyətini, bu maddənin zəhərli kimyəvi maddə və ehtimal olunan insan karsinogen olması; asetaldehid həm DNT-yə (genləri formalaşdıran genetik material) həm də zülallara ziyan vura bilər
- reaktiv oksigen növlərinin (kimyəvi reaktiv molekullardan ibarət olan oksigen) yaranması, bu prosesin oksidləşməsi ilə DNT-yə, zülallara və bədəndəki lipidlərə (yağlara) ziyan verə bilərlər
- bir çox xərçəng riskinin artması ilə əlaqəli olan müxtəlif qida maddələrinin parçalanmasını və mənimsənilməsini pozma; buna A vitamini, B kompleks vitaminlərindən folat, C vitamini, D vitamini, E vitamini və karotenoidlər daxil edilir
- östrogen, döş xərçəngi riski ilə əlaqəli olan cins hormonu olan qan səviyyəsinin artması
Alkoqollu içkilər, həmçinin fermentasiya və istehsal zamanı qatılan bir çox karsinogen çirkləndiriciləri, məsələn nitrozaminlər, asbest lifləri, fenollar və hidrokardbonlar da ehtiva edə bilər.
Alkoqol istehlakının bəzilərinin xərçəng risklərini azaltma mexanizmləri hələ başa düşülməyib və dolayısı ilə ola bilər.
Alkoqol və tütün kombinasiya xərçəng riskini necə təsir edir?
Epidemioloji tədqiqatlar göstərir ki, həm alkoqol, həm də tütün istifadə edən insanların ağız boşluğu, faringeal (boğaz), laringeal və qida borusu xərçəngləri inkişaf etdirmək riski, yalnız alkoqol və ya tütün yalnız istifadəsi edən insanlardan çox daha yüksəkdir. Əslində, ağız və faringeal xərçənglər üçün, həm alkoqol, həm də tütün istifadəsi ilə əlaqəli risklər toplamağın üstündədir; yəni, alkoqol və tütünlə əlaqəli olan fərdi riskləri toplandıqda gözləniləndən daha yüksəkdir.
Qırmızı şərab içmək xərçəngi qarşısını almağa kömək edirmi?
Qırmızı şərab istehsalında istifadə olunan üzüm və bəzi digər bitkilərdə olan resveratrol bitki ikincil bir birləşmədir və bir çox müsbət sağlamlıq təsirləri, o cümlədən xərçəngin qarşısını almaq üçün tədqiq edilmişdir. Lakin, tədqiqatçılar mülayim qırmızı şərab istehlakı ilə prostat xərçəngi və kolorektal xərçəng inkişaf riski arasında heç bir əlaqə tapmamışdır.
Bir insan alkoqolu dayandırdıqdan sonra xərçəng riski nəyə dönüşür?
Xərçəng riskinin bir insan alkoqolu dayandırdıqdan sonra aşağı düşüb-dəyişdiyine dair çox sayda araşdırma, adətən baş və boyun xərçəngləri ilə qida borusu xərçənginə dair araşdırmalar aparıblar. Ümumiyyətlə, bu tədqiqatlar alkoqol istehlakını dayandırmanın xərçəng riskində dərhal azalma ilə əlaqəli olmadığını tapmışdır. Xərçəng riskləri eventual olaraq azalır, lakin xərçəng riskinin heç içməyənlərin səviyyəsinə qaytarılması illər ala bilər.
Məsələn, keçmiş içənlər 16 il alkoqol içməyi dayandırdıqdan sonra hələ də heç bir içməyənlərdən daha yüksək ağız boşluğu və faringeal xərçəngləri riski daşıyır, baxmayaraq ki, bu risk əvvəlki zamana nisbətdə daha aşağıdır. Bir tədqiqat, alkoqol istehlakına bağlı riski olan laringeal və faringeal xərçənglərin, heç içməyənlərin səviyyəsinə enməsi üçün 35 ildən çox vaxt lazım olacağını təxmin edib.
Xərçəng kimyaterapiyası zamanı birinin alkoqol istehlakı təhlükəsizdirmi?
Xüsusi bir şəxsin xərçəng müalicəsi ilə bağlı sualların əksəriyyətində olduğu kimi, xəstələrin kimyaterapiya müalicəsi zamanı və ya dərhal sonra alkoqol istehlakının təhlükəsiz olub olmadığını sağlamlıq komandası ilə müzakirə etmələri daha yaxşıdır. Müalicəni tətbiq edən həkimlər və tibb bacıları spesifik xərçəng müalicələri zamanı alkoqol istehlakının təhlükəsiz olub olmadığını müəyyən etməkdə sizə dəqiq məsləhət verə bilərlər.
