Asbestoz nədir?
Asbestoz, asbest liflərinin inhalyasiya edilməsi nəticəsində yaranan xroniki ağciyər xəstəliyidir. Bu liflərə uzun müddət məruz qalmaq ağciyər toxumasının yara almasına və nəfəs darlığına səbəb ola bilər. Asbestozun əlamətləri yüngül və ya ağır ola bilər və adətən uzun müddətli məruz qaldıqdan sonra illər sonra ortaya çıxır.
Asbest, istiliyə və korroziyaya davamlı olan təbii mineral məhsuldur. Asbest keçmişdə istilik izolyasiyası, sement və bəzi döşəmə plitələri kimi məhsullarda geniş istifadə olunmuşdur.
Asbestozu olan insanların çoxu, federal hökumətə asbest və asbest məhsullarının istifadəsini tənzimləməyə başladığı 1970-ci illərdən əvvəl iş yerində bu xəstəliyi kapmışdır. Bu gün asbestin idarə edilməsi ciddi şəkildə tənzimlənir. Yalnız iş yerinizin təhlükəsizlik prosedurlarına riayət etsəniz, asbestoz əldə etməyiniz olduqca mümkünsüzdür. Müalicə, simptomlarınızı rahatlatmağa yönəlir.
Asbestozun əlamətləri
Asbesta uzun müddət məruz qalmanın təsirləri adətən 10-dan 40 il sonra ortaya çıxır. Simptomlar ağırlıqda dəyişə bilər. Asbestozun əlamətləri bunları ehtiva edə bilər:
- Nəfəs darlığı
- Davamsız, quru öskürək
- İştahanın itməsi və bədən çəkisinin azalması
- Barmaqların və ayaq barmaqlarının normaldan daha geniş və yuvarlaq görünməsi
- Sinə daralması və ya ağrı
Həkimə nə vaxt müraciət etməlisiniz?
Asbesta məruz qalma tarixiniz varsa və nəfəs darlığınız artırsa, asbestoz riski haqqında həkiminizlə danışmalısınız.
Asbestozun səbəbləri
Əgər siz uzun müddət yüksək səviyyədə asbest tozuna məruz qalırsınızsa, havada olan bəzi liflər alveollarınıza — ağciyərlərinizin içindəki, qanın tərkibindəki karbon dioksid ilə oksigenin dəyişdirildiyi kiçik kisələrə — girə bilər. Asbest lifləri ağciyər toxumasını narahat edir və yara salır, bu da ağciyərlərin sərtləşməsinə səbəb olur. Bu problem nəfəs almağı çətinləşdirir.
Asbestoz irəlilədikcə, daha çox ağciyər toxuması yara alır. Nəticədə, ağciyər toxumanız o qədər sərtləşir ki, normal şəkildə daralıb genişlənə bilmir.
Siqaret çəkmək, asbestliflərinin ağciyərlərdə saxlanmasını artırır və xəstəliyin daha sürətli irəliləməsinə səbəb olur.
Risk amilləri
1970-ci illərin sonlarından əvvəl asbest məhsulları ilə mədənçiliyə, emala, istehsala, quraşdırmaya və ya çıxarma işlərinə cəlb olunan insanlar asbestoz riski altında olurlar. Məsələn:
- Asbest mədənçiləri
- Təyyarə və avtomobil mexanikləri
- Buxar qazanı operatorları
- İnşaat işçiləri
- Elektrikçilər
- Qatar işçiləri
- Rafineriya və emal işçiləri
- Gəmiqayırma işçiləri
- Köhnə binalarda buxar borularının ətrafındakı asbest izolyasiyasını çıxaran işçilər
Asbestoz riski, adətən, asbestə məruz qalma miqdarı və müddəti ilə bağlıdır. Məruz qalma çoxdursa, ağciyər zədələnməsi riski de artır.
İkinci dərəcəli məruz qalma, məruz qalan işçilərin ev üzvləri üçün mümkündür, çünki asbest lifləri geyimlərdə evə daşınır. Mədənlərə yaxın yaşayan insanlar da hava ilə buraxılan asbest liflərinə məruz qala bilərlər.
Ümumiyyətlə, asbest lifləri içərisində olan materiallarla yanaşı olmaq təhlükəsizdir, əgər bu liflər mühafizə olunursa. Bu, onların havaya düşməsini və inhalyasiya edilməsini önləyir.
Asbestozun komplikasiyaları
Asbestozunuz varsa, ağciyər xərçəngi inkişaf etmə riski artır — xüsusilə siqaret çəkirsinizsə və ya siqaret çəkmə tarixiniz varsa. Nadirdir, lakin asbest məruz qaldıqdan sonra illər sonra malign mesotelioma, ağciyərin ətrafındakı toxumaların xərçəngi meydana gələ bilər.
Asbestozun qarşısının alınması
Asbesta məruz qalmağı azaltmaq, asbestozun qarşısını almaq üçün ən yaxşı yoldur. Qanun, asbest məhsulları ilə çalışan iş yerlərindən — məsələn, tikinti — xüsusi təhlükəsizlik tədbirləri tələb edir.
1970-ci illərdən əvvəl inşa edilmiş bir çox evlər, məktəblər və digər binalarda asbest ehtiva edən borular və döşəmə plitələri kimi materiallar mövcuddur. Ümumiyyətlə, asbestin mühafizə olunması və pozulmamış olması halında, məruz qalma riski yoxdur. Asbest ehtiva edən materiallar zədələndiyi zaman havaya asbest liflərinin buraxılma təhlükəsi yaranır.
Asbestozun diaqnozu
Asbestozu diaqnoz etmək çətin ola bilər, çünki əlamətləri və simptomları digər bir çox nəfəs alma xəstəliklərinin əlamətləri ilə oxşardır.
Fiziki müayinə
Qiymətləndirmənizin bir hissəsi olaraq, həkiminiz sağlamlıq tarixinizi, peşənizi və asbestə məruz qalma riskinizi müzakirə edir. Fiziki müayinə zamanı həkiminiz stetoskopdan istifadə edərək ağciyərlərinizə diqqətlə qulaq asır və nəfəs alarkən qırıldama səslərinin olub-olmadığını yoxlayır.
Diaqnozu dəqiqləşdirmək üçün müxtəlif diaqnostik testlər lazım ola bilər.
İmajlama testləri
Bu testlər ağciyərlərinizin şəkillərini göstərir:
- Sinə rentgeni. İrəliləmiş asbestoz, ağciyər toxumanızda həddən artıq ağlığın görünməsi ilə ortaya çıxır. Əgər asbestoz ağırdırsa, hər iki ağciyərdəki toxumalar təsirlənə bilər və onlara arı xərcivinə bənzəyən bir görünüş verər.
- Kompüter tomoqrafiyası (KT) skanı. KT skanları, bədənin içindəki sümüklər və yumşaq toxumaların üzərindən çəkilmiş müxtəlif bucaqlardan alınmış rentgen görüntülərini birləşdirərək kəsilmiş görüntülər təqdim edir. Bu skanlar, adətən daha çox detail verir və asbestozu erkən mərhələlərdə aşkar etməyə kömək edə bilər, hətta bu, sinə rentgenində görünmədən əvvəl ortaya çıxır.
Ağciyər funksiyası testləri
Bu testlər ağciyərlərinizin necə işlədiyini müəyyən edir. Ağciyər funksiyası testləri, ağciyərlərinizin nə qədər hava tuta bildiyini və havanın ağciyərlərinizə daxil olub çıxma sürətini ölçür.
Test zamanı, sizdən hava ölçmə cihazı olan spirometrə mümkün qədər güclü olaraq üfürməyiniz xahiş oluna bilər. Daha tam ağciyər funksiyası testləri, qan dövranınıza transfer olunan oksigenin miqdarını ölçə bilər.
Diaqnostik prosedurlar
Bəzi hallarda, həkiminiz asbest liflərini və ya anormal hüceyrələri müəyyən etmək üçün test müayinəsi üçün maye və toxuma götürə bilər. Testlər bunları əhatə edə bilər:
- Bronkoskopiya. Nazik bir boru (bronhoskop) burnunuzdan və ya ağzınızdan keçir, boğazınızdan aşağı enir və ağciyərlərə daxil olur. Bronhoskopun üstündə işıq və kiçik kamera həkiminizə ağciyərlərin hava yollarına qeyri-adi hallar baxımından baxmaq və lazım olduğunda maye və ya toxuma nümunəsi (biopsi) almağa imkan verir.
- Torakosentez. Bu prosedurda, həkiminiz lokal anesteziya tətbiq edir və daha sonra bədəninizin yan divarına qabaqcadan riblər və ağciyərlər arasında bir iynə daxil edir, laboratoriya analizi üçün əlavə maye çıxara bilir və sizi daha yaxşı nəfəs almağa kömək edə bilər. Həkiminiz, iynəni ultrasəs yönlü kömək ilə içəriyə daxil edə bilər.
Həkimə yaradılan görüş üçün hazırlıq
Görüşdən əvvəl aşağıdakı suallara cavab hazırlamaq istəyə bilərsiniz:
- Sizin əlamətləriniz nədir və nə vaxt başlayıb?
- Əlamətləriniz eyni qaldımı ya daha pis olub?
- Peşənizlə bağlı nə cür işlər etmisiniz?
- Uzun müddət davam edən hər hansı bir ev yenidənqurma layihələrində iştirak etmisinizmi?
- Siqaret çəkirsiniz və ya çəkirdinizmi?
- Hansılara dərmanlar, vitaminlər, otlar və digər əlavələr qəbul edirsiniz?
Əgər əvvəllər sinə rentgeniniz olubsa, şəkillərin nüsxələrini gətirin ki, həkiminiz hazırkı görüntüləri bir-biri ilə müqayisə edə bilsin.
Həkiminiz bəlkə aşağıdakı sualları soruşsun
Həkiminiz sizdən aşağıdakı sualları soruşa bilər:
- Asbesta məruz qaldığını bilirsinizmi?
- Nəfəs darlığından asanlıqla əziyyət çəkirsinizmi?
- Öskürək edə bilmək üçün nə qədər müddətdir?
- Nəfəs alarkən hırıltı duyursunuzmu?
- Siqaret çəkirsinizmi və ya əvvəl çəkdinizmi?
Həkiminiz sizin cavablarınıza, əlamətlərinizə və tələblərinizə əsaslanaraq əlavə suallar verəcək.
Asbestozun müalicəsi
Alveolardı asbestin etkisini geri çevirmək üçün müalicə yoxdur. Müalicə, xəstəliyin irəliləməsini yavaşlatmağa, simptomları rahatlaşdırmağa və komplikasiyaların qarşısını almağa yönəlir.
Şəraitinizin ağırlığına görə, sinə rentgenləri və ya KT skanları, həmçinin ağciyər funksiyası testləri kimi rutin müayinə baxımı tələb edə bilərsiniz.
İrəliləmiş asbestoz səbəbiylə nəfəs alma çətinliyini azaltmaq üçün həkiminiz əlavəyə oksigen təyin edə bilər. Əlavə oksigen nazik plastik borular vasitəsilə burun deliklərinizi uyğun şəkildə tutan pronglar ilə təqdim olunur və ya burun və ağız üzərində geyilən maska ilə bağlı nazik boru vasitəsilə təmin olunur.
Ağciyər reabilitasiya proqramında iştirak etməyiniz bəzi insanlara kömək edə bilər. Proqram, nəfəs alma və rahatlama texnikaları, fiziki fəaliyyət vərdişlərini inkişaf etdirmək yolları və ümumi sağlamlığı artırmaq üzrə təhsil təklif edir.
Əgər əlamətləriniz ağırdırsa, bəlkə də, ağciyər transplantasiyasına ehtiyacınız olacaq.
Evdəki qayğı
Tibbi müalicədən əlavə:
- Siqaret çəkməyin. Asbestoz, ağciyər xərçəngi riskini artırır. Siqareti tərk etmək bu riski azalda bilər. İkinci dərəcəli siqaret tüstüsündən qaçmağa çalışın. Siqaret çəkmək, ağciyərlərə və hava yollarınıza daha çox zərər verə bilər, bu da ağciyər ehtiyatlarınızı daha da azaldar.
- Vaksin olun. Qrip və pnevmoniya vaksini məsələlərini həkiminiz ilə müzakirə edin, bunlar ağciyər infeksiyaları riskini azaltmağa kömək edə bilər. Nəfəs alma infeksiyalarını dərhal müalicə edin.
- Daha çox asbest məruz qalmağdan qaçın. Daha çox asbest məruz qalma sizə daha çox ziyan verəcəkdir.
