Az fəaliyyət göstərən qalxanabənzər vəz, başqa adı ilə hipotireoz, qalxanabənzər vəzin kifayət qədər qalxan hormonları istehsal etmədiyi zaman baş verir. Qalxanabənzər vəz boynun ön tərəfində yerləşir və orqanizmin metabolizmini nəzarətdə saxlamaqda əsas rol oynayır. Qalxan hormonlarının səviyyəsi düşdükdə, bədənin hər sistemi yavaşlayır. Bu hormon çatışmazlığı geniş çeşiddə simptomlara səbəb olur ki, bu da yavaş-yavaş ortaya çıxa bilər və bəzən uzun müddət diqqətsiz qalır.
Az fəaliyyət göstərən qalxanabənzər vəz nədir?
Az fəaliyyət göstərən qalxanabənzər vəz deməkdir ki, qalxanabənzər vəz kifayət qədər tiroksin (T4) hormonu və triiodotironin (T3) hormonu istehsal etmir. Bu hormonlar ürək döyüntüsünü, bədən istiliyini, həzmi, əqli fəaliyyəti, enerji istehsalını və bir çox digər prosesləri tənzimləməyə yardım edir. Hipofiz vəz, qalxanabənzər vəzə hormon istehsal etməsi üçün hormon ifraz edir. Əgər qalxanabənzər vəz adekvat bir şəkildə reaksiya verməzsə, bu hipotireoz ilə nəticələnir.
Az fəaliyyət göstərən qalxanabənzər vəzin simptomları
1. Zəiflik
Zəiflik az fəaliyyət göstərən qalxanabənzər vəzin ən yayğın simptomudur. Aşağı qalxan hormonu səviyyələri hüceyrələrdə enerji istehsalını yavaşladır, beləliklə, fiziki aktiv qalma ya da dincəldikdən sonra özünü yenilənmiş hiss etmə qabiliyyətimizi azaldır. Bu aşağı enerji vəziyyəti, kifayət qədər yatmağa baxmayaraq, davamlı olur. Bu zəiflik gün ərzində pisləşə bilər ya da daimi hala gələ bilər. Hipotireoz olan insanların təxminən 80% – 90% – i zəiflikdən şikayət edir.
Daimi zəiflik diqqəti, yaddaşı və gündəlik işləri təsir edə bilər. Uzunmüddətli yorğunluğu göz ardı etməyin, xüsusilə də digər simptomlarla bir yerdə görünən zaman.
2. Soğuğa dözümsüzlük
Soğuğa dözümsüzlük, soyuq temperaturdan qeyri-adi dərəcədə həssas olduğunuz deməkdir. Qalxan hormonları metabolizmanın sürətini artıraraq bədən istiliyinin istehsalına kömək edir. Qalxanabənzər vəz kifayət qədər hormon istehsal etmədikdə, bədənin istiliyi qorumaq çətindir. Damarlar daha asan daralabilir, bu da ətraflara istilik dövranını azaldır.
Soğuğa dözümsüzlük hipotireoz olan insanların yarısından çoxunda baş verər.
Bu simptom, zəif dövran ya da anemiya simptomunu təqlid edə bilər. Eyni mühitdə başqaları rahat olduqda əlləriniz və ayaqlarınız tez-tez soyuq hiss edə bilər.
3. Çəki artımı
Hipotireozda çəki artımı adətən maye tutulması və yavaş metabolizm ilə bağlı olur. Yavaş metabolizm daha az kalori yandırır və bu problem qida istehlakında artım olmadan çəki yığılmasına səbəb olur. Hipotireoz həzm prosesini də yavaşlada bilər, bu da suyun tutulmasına əlavə olur.
Mülayim çəki artımı az fəaliyyət göstərən qalxanabənzər vəzi olan insanların 50% – 70% -ində baş verir.
Bu çəki artımının adətən 5-10 kiloqramı keçmədiyini qeyd edin, başqaca xəstəliklər iştirak etmədiyi halda.
4. İshal
Qalxan hormonları, qidanın bağırsaqdan keçməsinə kömək edən kontraksiyaları stimulyasiya edir. Kifayət qədər hormon olmadıqda, bu hərəkət yavaşlayır və bəslənmə daha uzun müddət kolon içində qalır. Bu gecikmə sərt, quru nəcislərə və defekasiya tezliyinin azalmasına səbəb olur.
İshal hipotireoz olan insanların 40% – 60% -ında baş verir.
Xroniki ishal hemoroid ya da rektal narahatlığa səbəb ola bilər. Tibb mütəxəssisi olmadan uzun müddətli laksatif istifadə etməyin.
5. Depressiya və aşağı əhval
Qalxan hormonları beyin kimyasını, xüsusilə seratonin və dopamin səviyyələrini təsir edir, bu da əhvalı tənzimləyir. Aşağı hormon səviyyələri neyrotransmitter fəaliyyətini azaldır, bu da kədər hissi, aşağı motivasiya ya da depressiyaya səbəb ola bilər. Beyin funksiyasının yavaşlaması, zehni bulanıqlıq yarada bilər.
Depressiya hipotireoz olan insanların 30% – 60% -ında baş verir.
Bütün əhval dəyişiklərinin psixoloji olduğunu düşünməyin. Qalxan testi, izah edilməyən emosional dəyişikləri açıqlamağa kömək edə bilər.
6. Quru dəri
Azalmış qalxan hormonu səviyyələri dərinin daha az təbii yağ istehsal etməsinə və ölmüş dəriləri daha yavaş atmasına səbəb olur. Bu problem quru, kobud ya da quru dəriyə səbəb olur. Dərinin qan axışı da azala bilər, bu da dəri qurutmağı pisləşdirir.
Quru dəri hipotireoz olan insanların yarısından çoxunda baş verir.
Əgər dərini nəmləndirmək fayda vermirsə, qalxan hormon səviyyələrini yoxlamağı düşünün. Quru dəri çatlaya bilər və infeksiya risqini artıra bilər.
7. Yavaş ürək döyüntüsü
Qalxan hormonları ürək döyüntüsünü və ürək kontraksiyalarının gücünü artırır. Hormon səviyyələri düşdükdə, ürək daha yavaş və daha az güclə döyünür. Bu yavaş ürək döyüntüsü toxumalara oksigenin çatdırılmasını azaldır.
Yavaş ürək döyüntüsü hipotireoz olan insanların 30% -ə qədərində baş verir.
60 döyüntü/dəqiqəsindən aşağı bir döyüntü, digər simptomlarla bir yerdə qalxan problemi olduğunu göstərə bilər. Həmişə həkimə müraciət edin, əgər başgicəllənmə ya da huşun itməsi baş verərsə.
8. Şişmiş üz və digər bədən hissələrində şişlik
Aşağı qalxan fəaliyyəti, su və bəzi zülalların dərinin altına yığılmasına səbəb olur ki, bu da şişkin bir görünüşə səbəb olur, xüsusilə üzdə, gözlərin ətrafında və ya əllərdə. Bu şişkinliyə miksidema deyilir.
Üz şişkinliyi mülayim və ya şiddətli hallarının 20% – 40% -ində baş verir.
Miksidema daha irəliləmiş hipotireozu işarə edir və tez müalicəni tələb edir.
9. Saç incəlməsi ya da saç tökülməsi
Saç follikulaları, böyümək üçün qalxan hormonlarına ehtiyacı var. Hormon səviyyələri düşdükdə, saç quru, zəif olur və daha asan töküla bilər, xüsusilə qaşların kənarlarında ya da baş dərisində.
Saç incəlməsi hipotireoz olan insanların 40% -ə yaxının baş verir.
Hipotireozdan dolayı saç tökülməsi, hormon səviyyələri normala döndükdən sonra adətən geri dönər.
10. Menstruasiya pozğunluqları
Qalxan hormonları reproduktiv hormonları və menstruasiya dövrlərini tənzimləyir. Aşağı hormon səviyyələri ağır, uzun ya da nizamsız menstruasiyaya səbəb ola bilər. Bəzi hallarda menstruasiya tamamilə dayana bilər.
Menstruasiya dəyişiklikləri hipotireoz olan qadınların 30% – 50% -ində baş verir.
Hipotireoz, doğmamazlığa səbəb ola bilər. Həmişə menstruasiya dəyişiklərini sağlamlıq mütəxəssisi ilə müzakirə edin.
11. Yaddaş problemləri və yavaş düşüncə
Aşağı qalxan hormonu səviyyələri beyin fəaliyyətini azaldır və zehni prosesləri ləngidir. Bu vəziyyət yaddan çıxma, diqqəti cəmləməkdə çətinlik ya da zehni “bulanıq” hiss etməyə səbəb ola bilər.
Kognitiv simptomlar hipotireoz olan insanların 20% – 40% -ında mövcuddur.
Bu zehni ləngimə müalicə başladıqdan sonra əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşır.
Az fəaliyyət göstərən qalxanabənzər vəzin səbəbləri
Az fəaliyyət göstərən qalxanabənzər vəzin səbəbləri bunlardır.
- Autoimmun xəstəlik (Haşimoto tiroiditi): İmmunitet sistemi yanlışlıqla qalxanabənzər vəzi hücum edir. Bu, ölkəmizdə ən yaygın səbəbdür.
- Qalxanabənzər vəz əməliyyatı: Qalxanabənzər vəzin tam ya da bir hissəsinin çıxarılması hormon istehsalını azaldır ya da dayandırır.
- Radiasiya terapiyası: Xərçəng müalicəsi üçün boyuna radiasiya göndərmək qalxanabənzər vəzə zərər verə bilər.
- Dərmanlar: Litium, amiodaron ya da interferon kimi müəyyən dərmanlar qalxan funksiyasını pozur.
- Yod çatışmazlığı: Qalxan hormonları istehsal etmək üçün yoda ehtiyac var. Bu, bəzi inkişaf edən bölgələrdə bir səbəb olaraq qalır.
- Doğuşdan hipotireoz: Bəzi körpələr işləyən qalxanabənzər vəz olmadan doğulurlar.
- Hipofiz vəzinin xəstəlikləri: Nadir hallarda, problem hipofiz vəzindədir ki, bu da qalxanabənzər vəzi hormon istehsal etməsi üçün siqnal verə bilmir.
Az fəaliyyət göstərən qalxanabənzər vəz necə diaqnoz edilir
Bir qan testi, qalxan hormonunu stimulyasiya edən hormon və sərbəst tiroksin səviyyələrini ölçür. Yüksək qalxan hormonunu stimulyasiya edən hormon və aşağı sərbəst tiroksin hipotireozu təsdiqləyir. Həkimlər, autoimmun qalxan xəstəliyini aşkar etmək üçün qalxan antibodylərini də yoxlaya bilərlər. Nadir hallarda, görüntüləmə tədqiqatları ya da hipofiz funksiyası testləri lazım ola bilər.
Az fəaliyyət göstərən qalxanabənzər vəz necə müalicə edilir
Müalicə, itirilmiş qalxan hormonunu bərpa etməyə yönəlir. Həkimlər adətən tiroksinin sintetik formasını – levotiroksin – tabletlər şəklində təyin edirlər. Bu dərman normal hormon səviyyələrini bərpa edir və simptomları yüngülləşdirir.
Çox insan ömür boyu terapiya almalıdır. Həkimlər, dərman dozasını tənzimləmək üçün hər 6-12 ayda bir qalxan hormonunu stimulyasiya edən hormon səviyyələrini izləyirlər. Dərmanı boş mədəyə, hər gün eyni vaxtda qəbul etməli və dörd saat ərzində kalsium ya da dəmir əlavələrini istifadə etməməlisiniz.
Əgər müalicəni düzgün aparsanız, simptomlar adətən bir neçə həftə ərzində azalır. Həkiminizlə müntəzəm müayinələr, düzgün hormon səviyyələrinin qorunmasına və ürək problemləri, doğmamazlıq ya da miksidema kimi komplikasiyaların qarşısını almağa kömək edir.
Az fəaliyyət göstərən qalxanabənzər vəzin erkən aşkar edilməsi və davamlı müalicə, yaşam keyfiyyətini artırır və uzunmüddətli komplikasiyaların qarşısını alır.
