Bakteriyalar və viruslar arasında nə fərq var?

• Bakteriyalar və viruslar onların strukturu və dərmanlara cavabında fərqlənir.
• Bakteriyalar tək hüceyrəli, canlı orqanizmlərdir. Onlar hüceyrə divarına sahibdirlər və yaşayış və çoxalma üçün lazım olan bütün komponentlərə malikdirlər, baxmayaraq ki, bəzi bakteriyalar enerjini digər mənbələrdən ala bilərlər.
• Viruslar “canlı” hesab olunmur, çünki uzunmüddətli yaşamaq, enerji əldə etmək və çoxalmaq üçün onların bir ev sahibi hüceyrəyə ehtiyacı var. Viruslar yalnız bir parça genetik materialdan və kapsid adlanan bir protein qabığından ibarətdir. Onlar ev sahibi hüceyrəni “işğal” edərək yaşayıb çoxalırlar və onun ribosomlarını yeni virus proteinləri istehsal etmək üçün istifadə edirlər.
• Bakteriyaların 1%-dən azı xəstəlik yaradır. Çox sayda bakteriya bizim sağlamlığımız və Yer ekosistemlərinin sağlamlığı üçün faydalıdır. Virusların əksəriyyəti xəstəlik yaradır.
• Antibiotiklər bəzi bakterial infeksiyaların müalicəsində istifadə oluna bilər, lakin bunlar viruslara qarşı təsir etmir. Bəzi ağır bakterial infeksiyalar vaksinasiya ilə qarşısını almaq olar.
• Vaksinasiya virus infeksiyalarını qarşısını almaq üçün əsas yoldur. Ancaq Hepatit C və ya HIV kimi bəzi virus infeksiyalarını müalicə etmək üçün antiviral preparatlar tədqiq edilmiş və istehsal edilmişdir. Antiviral preparatlar bakteriyalara qarşı təsirli deyil.

Bakteriya nədir?

Bakteriyalar sadə, tək hüceyrəli orqanizmlərdir. Onlar prokaryot adlanırlar ki, bu da onların DNT-sinin hüceyrədəki müəyyən bir sahədə, nüleoid adlanan hissədə yerləşdiyi, amma qorunmadığı mənasını verir. Bakteriyalar dünyadakı ən qədim canlılardan biridir və 3,5 milyard ildir mövcuddurlar. Bakteriyaları görmək üçün mikroskop lazımdır.

Bakteriyaların çoxlu forma və ölçüləri var, bunlar arasında toplar, silindrlər, ipler, çubuqlar və ya zəncirlər var. Bakteriyalar aerob (yaşamaq üçün oksigenə ehtiyacı olan), anaerob (oksigenlə təmasda öldüyü halda) və oksigeni üstünlük verən amma oksigensiz yaşaya bilən bakteriyalar olmaqla üç kateqoriyaya bölünür. İşıq və kimyəvi reaksiyalar vasitəsilə enerji yaradan bakteriyalar autotrof adlanır, enerji əldə etmək üçün mürəkkəb üzvi birləşmələri istehlak edib parçalayanlar isə heterotrof kimi tanınır.

Bakteriyalar sərt hüceyrə divarı ilə əhatə olunub ki, bu da onun tərkibində geniş dəyişikliklər göstərə bilər. Bu hüceyrə divarı bizə bakteriya növlərini ayırmağa kömək edir. Bir gram boyası adlanan bir boya ilə təmasda olduqda, gram müsbət bakteriyalar divarlarının strukturuna görə boyanı tutarkən, gram mənfi bakteriyalar nazik hüceyrə divarına görə boyanı asanlıqla buraxırlar. Hüceyrə divarının içində bakteriyaların böyüməsi, metabolizmı və reproduksiyası üçün lazım olan bütün komponentlər yerləşir.

Bakteriyalar həmçinin, pili adlanan uzantılara (bakteriyaların dişlərə və ya bağırsaqlara yapışmasına kömək edir) və ya flagellaya (bakteriyaların hərəkət etməsinə kömək edir) sahib ola bilərlər.

Bəzi bakteriyalar xəstəlik yarada bilsə də, bir faizdən azı bizi xəstə edir. Bir çox faydalı bakteriya növü bizim sağlamlığımız və Yer ekosistemlərinin ümumi sağlamlığı üçün vacibdir. Bədənimizdə onlarla trilyon bakteriya bağırsaq mikrobiyomumuzu təşkil edir, və daha trilyonlarla bakteriya dərimizdə adətən zərərsiz şəkildə yaşayır. Xroniki xəstəliklər, məsələn, xərçəng və ürək xəstəlikləri, əksər hallarda ağız sağlamlığının pozulması ilə əlaqəlidir, çünki ağzımızdakı bakteriyaların tarazlığı pozulub. Bakteriyalar səbəb olan infeksiyalar arasında boğaz ağrısı, vərəm və sidik yollarının infeksiyaları var.

Bakterial infeksiyaların qarşısını almaq üçün əsas yol antibiotiklərin verilməsidir; ancaq müqavimət səbəbindən, antibiotiklər adətən yalnız ağır infeksiyalarda istifadə olunur, çünki əksər insanların immun sistemi infeksiyanı dəf etmək üçün kifayət qədər güclüdür.

Bəzi ağır bakterial infeksiyalar, məsələn, difteriya, meninqokok xəstəliyi, kök boğazı və ya tetanus üçün vaksinlər inkişaf etdirilmişdir və bu vaksinlər infeksiyaların qarşısını almaq üçün ən təsirli yoldur.

Virus nədir?

Virus çox kiçik parazittir və özü bilavasitə çoxala bilmir. Bunla birlikdə, bir virus kövrək bir hüceyrəni infekte etdikdə, hüceyrənin mexanizmini daha çox virus istehsal etmək üçün istiqamətləndirə bilər. Virusların əksəriyyəti RNA və ya DNA-nı genetik material kimi saxlayır. Nüklensidir və tək- və ya ikitönlü ola bilər. Tam infeksion virus hissəcikləri, virion adlanan, nüklensid və protein qabığı (kapsid adlanan) ibarətdir. Ən sadə viruslarda dörd protein kodlamaya yetecek qədər RNA və ya DNA var. Ən mürəkkəb viruslar 100-200 protein kodlaya bilir.

Bəzən virusun protein qabığı yağ və protein molekullarından ibarət bir örtük ilə əhatə olunur. Bu örtüyün xaricində, virusun müəyyən reseptorlarla bağlandığı, bu reseptorların hansı ev sahibi hücrelərə virusun infeksiya edəcəyini və virusun nə dərəcə infektiv olacağını müəyyən edən peplomerlər adlanan glikoprotein uzantıları mövcuddur.

Virusları görmək üçün mikroskop tələb olunur. Viruslar ən kiçik bakteriyalardan 10-100 dəfə daha kiçikdir.

Viruslar ev sahibi hüceyrəni infekte etməli olduqları üçün yaşamaq və ya çoxalmaq funksiyalarını yerinə yetirmək lazımdır, buna görə də canlı orqanizmlər hesab edilmir, baxmayaraq ki, bəzi viruslar səthlərdə uzun müddət sağ qala bilərlər. Viruslar əsasən parazitlər kimidir, reproduksiya və sağ qalmaq üçün ev sahibi hüceyrədən asılıdırlar.

Bir virus ev sahibi hüceyrəni infekt etdikdə, genetik materialını ev sahibi hüceyrənin ribosomlarını “işğal” etmək üçün istifadə edər. Bu ribosomlar zülal istehsalı üçün hüceyrə strukturlarıdır.

Virus həmçinin ATP (adenosin trifosfat) kimi enerjini, yeni kapsid istehsal etmək üçün amino turşular və yağlar kimi digər komponentləri ev sahibi hüceyrədən alır. Yeterli miqdarda yeni virus istehsal edildikdə, onlar lizos prosesində hüceyrədən çıxaraq ev sahibi hüceyrəni öldürür. Bu proses viral reproduksiya adlanır və virusların çoxalma üsuludur.

Yeni viruslar istehsal olunduqdan sonra, onlar yeni ev sahibi hüceyrələrini və yeni ev sahiblərini infekte edə bilərlər.

Virusların əksəriyyəti xəstəlik yaradır və bədənin müəyyən bir bölgəsinə hücum edir, məsələn, qaraciyər, tənəffüs yolları və ya qan. Müştərək viruslar arasında herpes zoster virusu, HIV, qrip virusu və hidrasiya virusu var. Viruslar həmçinin pnevmoniya və sinüzit meydana gətirə bilər. COVID-19-a səbəb olan yeni coronavirus SARS-CoV-2 də bir virusdur.

İnsanlar və heyvanlardan başqa, viruslar bitkiləri də infekte edə bilər, lakin demək olar ki, bütün bitki virusları bitki divarlarını yeyən böcəklər və ya digər orqanizmlər vasitəsilə yayılır.

Virus infeksiyalarının qarşısını almaq üçün əsas yol vaksinasiya yoludur; ancaq Hepatit C və ya HIV kimi bəzi virus infeksiyalarını müalicə etmək üçün antiviral preparatlar istehsal edilmişdir. Antibiotiklər virus infeksiyasını müalicə etmir.

Virus ve bakteriyaların səbəb olduğu simptomlar

Simptomlar adətən infekte olunan bədən bölgəsini və infeksiyon orqanizmini əks etdirir. Məsələn, dəridə bakterial infeksiya boşalma, şişlik, ağrı və müəyyən bir sahədə qızartı yarada bilər, lakin hepatit C kimi bir virus infeksiyası qarın ağrısı, eklem ağrısı, ürək bulanması və qusma, spq qızartı və yaxud gözlərin saralması ilə müşayiət oluna bilər.

Bəzi xəstəliklər, məsələn, pnevmoniya, meninqit və ya ishal, həm bakteriya, həm də virus tərəfindən yaradıla bilər və bədənin infeksiyanı aradan qaldırmağa çalışdığına işarə edən eyni simptomlara sahibdir. Bu simptomlar aşağıdakılar ola bilər:

• Öskürək
• Ağrı
• İshal
• Ürək bulanması və ya qusma
• Asqırma
• Yorğunluq

Xəstəliklərin yayılması

Bakteriyalar və viruslar oxşar yollarla yayıla bilər, məsələn:

• Bir insanın sizin ətrafınızdakı öskürək və ya asqırmanın nəticəsində atılan damcılarla təmasda olmaq
• Infekt olan bir insanla yaxın təmasda olmaq
• Infekt olmuş səthlərə təmasda olmaq və sonra burun, ağız və ya gözlərinizə toxunmaq
• Öpüşmə, cinsi əlaqə, sidik və ya xarici mühit yoluyla infekte olmuş bədən mayeləri ilə təmasda olmaq
• Infekt olmuş heyvanlar və ya səhra, gənə və ya komara kimi böcəklərlə təmasda olmaq
• Anadan uşağa doğuş zamanı yayılma.