İrəliləyən öskürək və izahsız çəki itirmə iki narahatedici simptomdur. Bu iki simptom eyni zamanda meydana gəldikdə, ciddi bir tibbi vəziyyətin və ya tibbi müdaxiləyə ehtiyac duyan sağlamlıq problemlərinin göstəricisi ola bilər. Bu məqalə, irəliləyən öskürəyin və təsadüfi çəki itirmənin səbəbləri, diaqnoz və müalicə metodları haqqında məlumat verəcəkdir.
Bu simptomları izah edin
İrəliləyən öskürək, adətən, səkkiz həftədən çox davam edən öskürək kimi tərif edilir. İzah edilməz çəki itirmə isə, altı ay ərzində çəkinizin 5%-dən çoxunu uğursuz bir cəhd olmadan itirdiyiniz mənasına gəlir.
İrəliləyən öskürək
İrəliləyən öskürək bir neçə amil səbəbindən ola bilər, məsələn, burun arxası damcı, qida borusu-gastrokardiak reflüks, xroniki bronxit, astma və ya digər ağciyər xəstəlikləri. İrəliləyən öskürək əlavə simptomlara da səbəb ola bilər, məsələn, sinə ağrısı, nəfəs darlığı və ya ifraz olunan balgam.
İzah edilməz çəki itirmə
İzah edilməz çəki itirmə, pəhrizdə və ya fiziki fəaliyyət səviyyəsindəki dəyişikliklərdən və ya underlying xəstəliklərdən qaynaqlana bilər. İzah edilməz çəki itirmə, tiroid pozuntuları, diabet, depressiya və müəyyən xərçəng növləri kimi bir neçə xəstəliyin simptomu ola bilər.
İrəliləyən öskürək və izahsız çəki itirmənin əsas səbəbləri
İrəliləyən öskürək və izahsız çəki itirmənin birləşməsi, adətən, ağciyər xərçəngi, tibbacı, və xroniki obstruktiv ağciyər xəstəliyi kimi xəstəliklərdə müşahidə olunur.
Ağciyər xərçəngi
Ağciyər xərçəngi, irəliləyən öskürək və izahsız çəki itirməyə səbəb olan ciddi bir vəziyyətdir. ABŞ-da 2023-cü il üçün ağciyər xərçəngi, xərçəngdən ölümün əsas səbəbi olub, bütün xərçəng ölümünün təxminən 24%-ni təşkil edir (Amerika Xərçəng Cəmiyyəti, 2023).
İrəliləyən öskürək əsasən, bronxial keçidlərin və ya ağciyər toxumalarının irritasiyasına səbəb olan şişin böyüməsi ilə əlaqədardır. Çəki itkisi isə, ümumiyyətlə, xərçəngə qarşı bədənin immun cavabının yaratdığı sistemik iltihabla bağlıdır. Bu reaksiya, metabolik iş surətlərini artıra və əzələlər və yağların parçalanmasına səbəb ola bilər, bu da təsadüfi çəki itirməsinə yol açır.
Diaqnoz üçün həkimlər ümumiyyətlə görüntü testləri (rentgen, Kompüter Tomoqrafiyası), tibbi tarixçənin araşdırılması, fiziki müayinələr və xərçəng hüceyrələrinin varlığını təsdiq etmək üçün biopsiya həyata keçirirlər. Müalicə variantları arasında cərrahiyyə, radiasiya terapiyası, kimyaterapiya, hədəf terapiyaları və immunoterapiya yer alır, bunlar ağciyər xərçənginin mərhələsi və növünə görə dəyişir.
Tibbacı
Tibbacı, ciddi infeksion bir xəstəlikdir və irəliləyən öskürək və izahsız çəki itirməyə səbəb ola bilər. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı 2023-cü ildə tibbacının 10 milyon insana təsir etdiyini və bu xəstəlikdən 1.4 milyon insanın öldüyünü təxmin edir.
Tibbacı, əsasən ağciyərləri təsir edir və immun sisteminin infeksiyadan məsul bakteriyaları izolə etməyə çalışarkən iltihab və toxuma zədələrinə yol açır. İzah edilməz çəki itirmə isə, adətən, infeksiyanı aradan qaldırmaq üçün bədənin artan metabolik tələbinin nəticəsidir və sistemik xəstəlik səbəbindən iştahanın azalmasıdır.
Xroniki obstruktiv ağciyər xəstəliyi
Xroniki obstruktiv ağciyər xəstəliyi, emfizem və xroniki bronxit kimi irəliləyən ağciyər xəstəlikləri qrupuna daxildir və irəliləyən öskürək və çəki itkisinə səbəb ola bilər.
Xroniki obstruktiv ağciyər xəstəliyi olan xəstələrdə irəliləyən öskürək, tez-tez balgam istehsalının artması və hava yollarında iltihabdan qaynaqlanır. Bu xəstəlik irəliləyərkən, ağciyər toxuması zədələnir, nəfəs darlığına və balgamın boşaldılmasında çətinliyə səbəb olur, beləliklə, irəliləyən öskürək meydana gəlir.
Xroniki obstruktiv ağciyər xəstəliyində çəki itkisi mürəkkəb və bir çox amildən asılıdır. Əsas səbəb, artırılmış enerjiyə ehtiyac (nəfəs alma çətinliyi) və iştahanın itməsi və ya erkən toxluq səbəbindən azalan qida istehlakına bağlı olan enerji balanssızlığıdır. Daha onda, xroniki obstruktiv ağciyər xəstəliyi səbəbindən yaranan sistemik iltihab əzələ israfına səbəb ola bilər ki, bu da çəki itirməyə əlavə olaraq təsir edir.
Xroniki obstruktiv ağciyər xəstəliyini diaqnoz etmək üçün spirometriya (bir insanın neçək hava alıb-verə biləcəyini ölçən ağciyər funksiyası testi) həyata keçirilir. Digər testlər arasında rentgen və ya CT skan imic testləri ola bilər və arterial qan qazı testi vasitəsilə qan oksigen səviyyələri ölçülür.
Müalicə isə dərmanlar (bronxodilatatorlar, inhalyasiya steroidləri), oksigen terapiyası və həyat tərzi dəyişikliklərini (siqaret çəkmədən imtina, sağlam pəhrizin saxlanması) əhatə edir. Şiddətli hallarda cərrahiyyə və ya ağciyər köçürməsi tələb oluna bilər.
Digər mümkün səbəblər
Yuxarıda qeyd olunan xəstəliklər irəliləyən öskürək və izahsız çəki itirmə ilə adətən əlaqələndirilsə də, digər səbəblər də var:
Qida borusu-gastrokardiak reflüks xəstəliyi
Qida borusu-gastrokardiak reflüks xəstəliyi, mədə turşusunun tez-tez qida borusuna geri axdığı xroniki bir vəziyyətdir və nəticədə irəliləyən öskürəyə səbəb ola bilər. Çəki itkisi, qida borusu-gastrokardiak reflüks xəstəliyinin klassik simptomu olan ürək yanması səbəbindən pəhrizdəki dəyişikliklər və ya qida qəbulunun azalması ilə bağlı ola bilər.
Diaqnoz üçün həkimlər yuxarı endoskopiya, ambulatory turşu (pH) prob testləri, qida borusu manometresi və yuxarı həzm sisteminin rentgenini həyata keçirirlər. Müalicə, adətən, həyat tərzi dəyişiklikləri və reseptsiz dərmanlar ilə həyata keçirilir. Şiddətli hallarda isə reseptli dərmanlar və ya cərrahiyyə tələb oluna bilər.
Hipertireoz
Hipertireoz, tiroid bezi tərəfindən çox miqdarda tiroid hormonunun istehsal edildiyi bir vəziyyətdir və artırılmış metabolizm səbəbiylə çəki itkisinə səbəb ola bilər. İrəliləyən öskürək isə hipertireozla bağlı olan Grave’s xəstəliyi kimi vəziyyətlərdən qaynaqlana bilər. Bu xəstəlik bronxial çoxhəssaslığa səbəb ola bilər ki, bu da irəliləyən öskürək yaradır.
Diaqnoz, adətən, tiroid hormonunun və tiroidi stimulyasiya edən hormonun (TSH) səviyyələrini ölçən qan testləri ilə həyata keçirilir. Müalicə isə adətən, antitiroid dərmanlar, radioaktiv iyod və ya cərrahiyyəni əhatə edir.
İrəliləyən öskürək və izahsız çəki itirmə müxtəlif tibbi vəziyyətlərin, o cümlədən ciddi xəstəliklərin göstəricisi ola bilər. Erkən aşkarlama və müalicə daha yaxşı proqnoz üçün vacibdir. Buna görə də, bu simptomlara sahibsinizsə, son dərəcə tez bir zamanda tibbi mütəxəssislərlə əlaqə saxlamalısınız.
