Ümumi məlumatlar
Difteriya ciddi bakterial infeksiyadır ki, adətən, burun və boğazın selikli qişalarını təsir edir. Difteriya inkişaf etmiş ölkələrdə nadir hallarda baş verir, çünki bu xəstəlik əleyhinə geniş yayılmış vaksinasiya mövcuddur.
Difteriya xəstəliyi dərmanlarla müalicə edilə bilər. Amma irəliləmiş mərhələlərdə dipteriya qəlb, böyrəklər və sinir sisteminə zərər verə bilər. Müalicə olunsa belə, dipteriya xəstəliyi ölümcül ola bilər, xüsusilə uşaqlarda.
Difteriya simptomları
Difteriya simptomları adətən şəxsin infeksiya aldığı gündən iki- beş gün sonra başlayır və bunlara aşağıdakılar daxil ola bilər:
- Boğazı və tonzilləri örtən qalın, boz membran
- Boğaz ağrısı və xırıltı
- Boyundakı şişmiş bezlər (böyümüş limfa düyünləri)
- Nəfəs almaqda çətinlik və ya tez nəfəs alma
- Burun axıntısı
- Qızdırma və üşütmə
Bəzi insanlarda difteriya törədən bakteriyalar yalnız yüngül simptomlara və ya heç bir simptom vermədən gözlənilməz olaraq infeksiya yarada bilər. Xəstə olduğunu bilməyən insanlar difteriya daşıyıcıları adlanır, çünki onlar xəstə olmadan infeksiyanı yaymağı bacarırlar.
Deri difteriyası
Difteriyanın ikinci bir forması dəriyi təsir edə bilər, digər bakterial dəri infeksiyalarına bənzər ağrı, qızartı və şişlik yarada bilər. Boz membranla örtülmüş yara və ya xoralar da dəri difteriyası ola bilər.
Dəri-difteriyası daha çox tropik iqlimlərdə baş verir, xüsusən də qısa gigiyenik şəraitdə və sıx yaşayış şəraitində yaşayan insanlarda.
Həkimə nə vaxt müraciət etməlisiniz?
Əgər siz və ya uşağınız difteriyaya yoluxmuş birinə məruz qalmışsa, dərhal həkiminizə zəng edin. Uşağınızın difteriyaya qarşı vaksin olunub-olunmadığından əmin deyilsinizsə, həkiminizlə görüş təyin edin.
Səbəblər
Difteriya Corynebacterium diphtheriae bakteriyası tərəfindən törədilir. Bu bakteriya adətən boğazın səthində çoxalır. Corynebacterium diphtheriae aşağıdakı yollarla yayılır:
- Hava yolu ilə damcılar. Yoluxmuş bir şəxsin aksirişi və ya öskürəyi ilə yayılan bulaşmış damcılar yaxınlarda olan insanlar tərəfindən inhalyasiya edilə bilər. Bu cür difteriya yayılması, xüsusən də sıx yaşayış şəraitində asanlıqla baş verir.
- Bulaşmış şəxsi və ya ev əşyaları. İnsanlar bəzən yoluxmuş şəxsin şeylərini (istifadə edilmiş salfetlər və ya əlliklər kimi) əlləri ilə tutaraq difteriya yoluxurlar. Difteriya törədən bakteriyaları yoluxmuş yara ilə toxunmaqla da ötürə bilərsiniz.
Difteriya bakteriyaları ilə yoluxmuş insanlar (heç bir simptom göstərmədikdə belə) və müalicə olunmayanlar, difteriya vaksini olmamış insanları yoluxdura bilərlər.
Risk faktorları
Aşağıdakı insanlar dipteriya keçirməkdə daha yüksək risk altındadır:
- Son vaksinasiya tarixini almaqdan qalmış uşaqlar və böyüklər
- Sıx və sanitariya qaydalarına əməl edilməyən mühitdə yaşayanlar
- Difteriya infeksiyalarının geniş yayıldığı bölgələrə səyahət edənlər
Difteriya, uşaqların bu xəstəlik əleyhinə vaksin olunduğu ölkələrdə nadir hallarda baş verir. Bununla belə, düşük vaksinasiya səviyyələrinə sahib inkişaf etməkdə olan ölkələrdə difteriya hələ də yaygındır.
Difteriya vaksinasiyasının standart olduğu bölgələrdə bu xəstəlik əsasən vaksin olunmamış və ya qeyri-kafi vaksinasiyadan keçmiş insanlar üçün təhlükə mənbəyidir, digər tərəfdən beynəlxalq səyahətlər edənlər və inkişaf etməmiş ölkələrdən olan insanlarla təmasda olanlar üçün.
Difteriyanın fəsadları
Difteriya müalicə olunmadıqda aşağıdakı fəsadlara yol aça bilər:
- Nəfəs alma problemləri. Difteriya törədən bakteriyalar toksin istehsal edə bilər. Bu toksin infeksiyaya yoluxmuş bölgədə (adətən burun və boğaz) toxumaları zədələyir. Həmin yerdə infeksiya ölü hüceyrələrdən, bakteriyalardan və digər maddələrdən ibarət sərt, boz rəngli membran istehsal edir. Bu membran nəfəs almağı çətinləşdirə bilər.
Qəlb zədələnməsi. Difteriya toksini qan dövranı ilə yayılaraq, ürək əzələsi kimi bədənin digər toxumalarına zərər verə bilər. Bu da ürək əzələsinin iltihabı kimi fəsadlara uğrayır. Miokarditdən qaynaqlanan ürək zədələnməsi yüngül və ya ağır ola bilər. Ən ağır halda, miokardit ürək çatışmazlığı və ani ölümlə nəticələnə bilər. - Sinir zədələnməsi. Toksin eyni zamanda sinir zədələnməsinə də səbəb ola bilər. Tipik hədəflər boğaza gedən sinirlərdir, burada zəif sinir keçiriciliyi udmağı çətinləşdirə bilər. Qollar və ayaqlar üçün gedən sinirlər də iltihablandırıla bilər və bu da əzələ zəifliyinə səbəb ola bilər. Əgər difteriya toksini nəfəs almaq üçün istifadə edilən əzələləri idarə edən sinirləri zədələsə, bu əzələlər iflic ola bilər. Bu vəziyyətə düşdükdə, nəfəs almağa kömək etmək üçün mexaniki dəstəyə ehtiyacınız ola bilər.
Müalicə ilə əksər difteriya xəstələri bu fəsadlardan sağ qalır, lakin bərpa prosesi çox vaxt yavaş olur. Dünya Səhiyyə Təşkilatına görə, difteriya halların 5%-dən 10%-nə ölümcüllük gətirə bilir. Ölüm nisbətləri uşaqlarda daha yüksəkdir.
Difteriyanın qarşısının alınması
Antibiotiklər əldə edilmədən əvvəl difteriya kiçik uşaqlarda geniş yayılmış xəstəlik olub. Bu gün bu xəstəlik yalnız müalicə edilə bilmir, həm də vaksinasiya ilə qarşısı alınır.
Difteriya vaksini adətən tetanus və pertussis vaksinləri ilə birləşdirilir. Üçün bir vaksinin adı difteriya, tetanus və pertussis vaksinidir. Bu vaksinin son versiyası DTaP vaksini adlanır, uşaqlar üçün, Tdap vaksini isə yeniyetmələr və böyüklər üçün nəzərdə tutulur.
Difteriya, tetanus və pertussis vaksini, bir çox ölkədə doktorlar tərəfindən uşaqlara körpəlik dövründə təklif olunan uşaqlıq immunizasiyalarından biridir. Vaksinasiya beş ayrı vurdurma seriyasında tətbiq olunur, əksər hallarda əllə və ya budda verilir, aşağıdakı yaşlarda uşaqlara tətbiq edilir:
- 2 ay
- 4 ay
- 6 ay
- 15-18 ay
- 4-6 yaş
Difteriya vaksini difteriyadan qoruyur. Amma bəzən yan təsirlərə səbəb ola bilər. Bəzi uşaqlar DTaP vurulduqdan sonra yüngül qızdırma, əsəbləşmə, yuxululuq və ya vurulan yerdə həssaslıq hiss edə bilərlər. Uşağınızın bu təsirləri azaltmaq üçün nə etməyə ehtiyacınız olduğunu doktorunuza soruşun.
Nadir hallarda, DTaP vaksini uşaqlarda ciddi fəsadlara (amma müalicə edilə bilən) səbəb ola bilər, məsələn, allergik reaksiya (vuruşdan bir neçə dəqiqə sonra qızartı və ya döküntü meydana gəlir).
Bəzi uşaqlar — məsələn, epilepsiya və ya başqa sinir sistemi xəstəliyi olanlar — DTaP vaksini ilə vaksinasiyadan kənar qala bilərlər.
Əlavə vaksin dozaları
Uşaq dövründə başlayan immunizasiyaların ilkin seriyasından sonra, immunitetinizi qorumaq məqsədilə əlavə difteriya vaksin vurulmalarına ehtiyacınız olacaq. Çünki difteriyaya qarşı immunitet zamanla azalır.
7 yaşından əvvəl bütün tövsiyə olunan immunizasiyaları almş uşaqlar ilk əlavə dozanı 11-12 yaşlarında almalıdırlar. Sonrakı doza 10 il sonra və daha sonra 10 il aralığında təkrarlanır. Əlavə vaksin dozaları, difteriyanın geniş yayıldığı bölgələrə səyahət etdiyiniz zaman xüsusilə vacibdir.
Difteriya vaksini tetanus vaksini ilə birləşdirilir – tetanus-difteriya (Td) vaksini. Bu birləşmiş vaksin adətən əllə və ya budla vurulur.
Tdap, tetanus, difteriya və hüceyrəsi az pertussis vaksini birləşdirilmişdir. Bu, 11-18 yaş arası yeniyetmələr və daha əvvəl Tdap vaksini almamış böyüklər üçün bir dəfəlik alternativ vaksinidir. Hamiləliyin bir dövründə, əvvəllər vaksin olunsa da, bu vaksin də tövsiyə olunur.
Vaksinlər və əlavə dozalar haqqında əmin deyilsinizsə, doktorunuza müraciət edin.
Diaqnoz
Həkimlər adətən, bir insanın difteriya olub-olmadığına ümumi simptomlara baxaraq qərar verirlər. Onlar boğazın və ya burunun arxa hissəsindən yumaq götürə bilər və dipteriya törədən bakteriyaları sınaya bilərlər. Həkim açılmış yara və ya xoradan da nümunə götürə bilər və bakteriyaları yetişdirməyə çalışar. Əgər bakteriyalar yetişsə və toksin istehsal edərsə, həkim şübhəsiz ki, bir xəstənin difteriya olduğunu bilər. Lakin bakteriyaların yetişməsi üçün vaxt tələb olunur, buna görə də həkim respirator difteriyadan şübhələnirsə dərhal müalicəyə başlamaq vacibdir.
Həkimlər, infeksiyalı yaradan toxuma nümunəsi götürərək, dəriyə təsir edən difteriya növünü (qüdrət difteriyası) yoxlamaq məqsədilə laboratoriyada sınaqdan keçirə bilərlər.
Difteriyanın müalicəsi
Difteriya ciddi bir xəstəlikdir. Həkimlər onu dərhal və aqressiv şəkildə müalicə edirlər. Müalicələr aşağıdakılardır:
Antibiotiklər. Penisilində və ya eritromisin kimi antibiotiklər, bədəndəki bakteriyaları öldürməyə kömək edir, infeksiyaları aradan qaldırır. Antibiotiklər difteriya infeksiyası olan birinin yoluxuculuq zamanını azaldır.
Antitoksin dərmanı. Əgər həkim difteriyadan şübhələnirsə, o, bədəndə difteriya toksinini zərərsizləşdirən bir dərman tələb edəcək. Bu antitoksin dərmanı bir damara və ya əzələyə vurulur.
Antitoksin vermədən əvvəl həkimlər dəridə allergiya testləri keçirə bilərlər. Bu testlər, yoluxmuş şəxsin antitoksinə allergiyası olmadığını təsdiqləmək üçün aparılır.
Əgər bir şəxsdə allergiya varsa, o, antitoksinə qarşı duyarsızlaşdırılmalıdır. Həkimlər bunu, əvvəlcə kiçik dozalarla verməklə başlayır, sonra tədricən dozanı artırırlar.
Difteriyalı uşaqlar və böyüklər tez-tez müalicə üçün xəstəxanada olmalıdırlar. Difteriya bu xəstəliyə qarşı vaksinasiyadan keçməmiş insanlara asanlıqla keçə biləcəyi üçün, onlar intensiv müalicə otağında təcrid edilə bilər.
Qarşısının alınması məqsədilə müalicələr
Əgər siz difteriya ilə yoluxmuş bir şəxslə təmasda olmusunuzsa, həkiminizə müraciət etməlisiniz, test və mümkün müalicə üçün. Həkiminiz sizə xəstəliyə yoluxmağınızın qarşısını almaq üçün antibiotiklər təyin edə bilər. Sizə həmçinin difteriya vaksini dozası da lazım ola bilər.
Difteriya daşıyıcıları olaraq tapılan şəxslər də, bakteriyalardan qurtarmaq üçün antibiotiklərlə müalicə olunurlar.
Difteriyadan sağalmaq çoxlu yataq istirahəti tələb edir. Ürəyiniz zədələnibsə, hər hansı fiziki zəhmət mula geridə durmalısınız. Udmaqda ağrı və çətinlik çəkdiyiniz üçün bir müddət maye və yumşaq qidalarla qidalanmalısınız.
Siz yoluxucu olduğunuz müddətdə ciddi izolyasiya tətbiq etmək infeksiyanın yayılmasının qarşısını alır. Evdəki hər kəsin diqqətlə əllərini yuyub sanitariya qaydalarına riayət etməsi infeksiya yayılmasının qarşısını alınması üçün vacibdir.
Difteriyadan sağaldıqdan sonra, təkrarlanmağın qarşısını almaq üçün tam difteriya vaksini seriyasına ehtiyacınız olacaq. Bəzi digər infeksiyalardan fərqli olaraq, difteriya keçirmək həyat boyu immunitet təmin etmir. Tam olaraq vaksin edilmədiyiniz halda, bir neçə dəfə difteriya yoluxma ehtimalınız vardır.
