Xərçəng, hüceyrələrimizin necə işlədiyini dəyişdirən müəyyən genlərdəki dəyişikliklər səbəbindən meydana gəlir. Bu genetik dəyişikliklərin bəziləri, hüceyrə bölünməsi zamanı DNT-nin reproduksiyası zamanı təbii olaraq baş verir. Lakin digər dəyişikliklər DNT-nin zədələnməsinə səbəb olan çevresel təsirlərin nəticəsidir. Bu təsirlər, məsələn, tütün tüstüsündəki kimyəvi maddələr və ya günəşdən gələn ultraviolet şüaları kimi radiasiyaları əhatə edə bilər.
İnsanlar müəyyən xərçəngə səbəb olan təsirlərdən, məsələn, tütün tüstüsündən və günəşin şüalarından qaça bilərlər. Ancaq digər maddələrdən qaçmaq daha çətindir, xüsusən də onlar nəfəs aldığımız hava, içdiyimiz su, yediyimiz qida və ya işimizi gördüyümüz materiallarda mövcuddursa. Alimlər, hansı maddələrin xərçəngin inkişafına səbəb ola biləcəyini və ya ona töhfə verə biləcəyini öyrənirlər. Zərərli olan maddələri anlaması və onların harada tapıldığı, insanların onlardan qaçınmalarına kömək edə bilər.
Aşağıda qeyd olunan maddələr, ABŞ-ın Milli Toksikologiya Proqramının 14-cü Xərçəng Törədiciləri Raporuna görə, insan sağlamlığına təsir edə biləcək ən şübhəli karsinojenlərdən biridir. Lakin, bir maddənin karsinojen kimi qəbul olunması, həmin maddənin mütləq xərçəng törədəcəyini ifadə etmir. Karsinojenə məruz qalan bir insanın xərçəng inkişaf etdirməsini təsir edən bir çox amil var, bunlara məruz qalma müddəti və miqdarı və fərdin genetik arxa planı daxildir.
İnsanda xərçəngə səbəb ola biləcək maddələr
• Aflatoksinlər
• Aristolochic turşuları
• Arsenik
• Asbest
• Benzen
• Benzidin
• Berilyum
• 1,3-Butadien
• Kadmium
• Kömür katranı
• Koks sobası tullantıları
• Kristal silis (nəfəs ala bilən ölçü)
• Erionit
• Etilen oksid
• Formaldehid
• Hexavalent xrom birləşmələri
• Kömürün evdə yanmasından meydana gələn daxili tullantılar
• Mineral yağlar: müalicə edilməmiş və az müalicə edilmiş
• Nikkel birləşmələri
• Radon
• İkinci əl tütün tüstüsü
• Sıxma
• Sülfür turşusu tərkibli güclü qeyri-organik turşu dumanları
• Torium
• Trikloretilen
• Vinil xlorid
• Taxta tozu
