Ümumi məlumat
Hepatit B xəstəliyi, hepatit B virusu (HBV) tərəfindən törədilən ciddi bir qaraciyər infeksiyasıdır. Bəzi insanlarda hepatit B infeksiyası xroniki olur, bu da altı aydan uzun müddət davam etdiyi anlamına gəlir. Xroniki hepatit B-yə sahib olmaq, qaraciyər çatışmazlığı, qaraciyər xərçəngi və ya qaraciyərin daimi olaraq çapıqlaşmasına səbəb olan sirroz inkişaf etdirmə riskinizi artırır.
Hepatit B-dən əziyyət çəkən çoğu böyüklər tamamilə sağalır, hətta simptomları ciddi olsa belə. Körpələr və uşaqlar xroniki (uzunmüddətli) hepatit B infeksiyasına daha çox meyllidirlər.
Bir vaksin hepatit B-ni önləyə bilər, lakin əgər bu xəstəliyə sahibsinizsə, müalicə yoxdur. Əgər infeksiyaya məruz qalmısınızsa, virusu başqalarına yaymamaq üçün müəyyən tədbirlər həyata keçirməlisiniz.
Hepatit B-nin simptomları
Hepatit B simptomları yüngüldən ciddiyə qədər dəyişir. Simptomlar adətən, infeksiyadan sonra bir il ilə dörd ay arasında görünür. Bəzi hallarda, simptomlar infeksiyadan cəmi iki həftə sonra görünə bilər. Kiçik uşaqlar simptomlardan xəbərsiz ola bilər.
Hepatit B simptomları arasında bunlar ola bilər:
- Böyük abdominals ağrı
- Qaranlıq sidik
- Qızdırma
- Oynaq ağrısı
- İştahsızlıq
- Qusma və ürəkbulanmaca
- Zəiflik və yorğunluq
- Sarı dəri və sarı gözlər (sarılıq)
Həkimə nə zaman müraciət etməlisiniz?
Hepatit B-yə məruz qaldığınızı bilirsinizsə, dərhal həkiminizlə əlaqə saxlayın. Önleyici bir müalicə, virusla məruz qaldıqdan 24 saat ərzində alındıqda infeksiya riskinizi azaldır.
Hepatit B simptomlarınız olduğunu düşünürsünüzsə, həkiminizlə əlaqə saxlayın.
Səbəblər
Hepatit B infeksiyası hepatit B virusu (HBV) tərəfindən törədilir. Virus, qanın, spermanın və ya digər bədən mayelerinin köməyi ilə bir insandan digərinə keçə bilər. Öskürək və ya hıçqırıq yolu ilə yayılmır.
HBV-nin yayıldığı ümumi yollar bunlardır:
- Cinsi əlaqə. Infeksiya olmuş biri ilə qorunmasız cinsi əlaqədə olduğunuzda hepatit B ala bilərsiniz. Virus, o şəxsin qanı, tüpürcək, sperma və ya vaginal sekresiyaları bədəninizə girməsi ilə sizə keçə bilər.
- Needlərin paylaşılması. İnfeksiya olunmuş qanla çirklənmiş iynələr və şprislər vasitəsilə HBV asanlıqla yayılır. Maddə istifadəsi zamanı avadanlıqları paylaşmaq sizi hepatit B üçün yüksək riski qoyur.
- Təsadüfi iynə batmaları. Hepatit B, sağlamlıq işçiləri və insan qanına təmasda olan hər kəs üçün narahatlıq yaradır.
- Ana-dan-uşağa. HBV-infeksiya olmuş hamilə qadınlar, doğuş zamanı virusu uşaqlarına keçirə bilərlər. Lakin, demək olar ki, bütün hallarda, yeni doğulanlar infeksiyaya yoluxmamaq üçün vaksin oluna bilər. Hamiləsinizsə və ya hamilə qalmaq istəyirsinizsə, həkiminizlə hepatit B testi haqqında danışın.
Aqut hepatit B ilə xroniki hepatit B arasındakı fərq
Hepatit B infeksiyası qısa müddətli xəstəlik (aqut) və ya uzun müddətli xəstəlik (xroniki) ola bilər.
Aqut hepatit B infeksiyası altı aydan az davam edir. İmmunitet sisteminiz aqut hepatit B-ni bədəninizdən təmizləyə bilər, və bir neçə ay içində tam sağalmalısınız. Hepatit B-yə yoluxan çox sayda böyüklərdə aqut infeksiya olur, amma bu, xroniki infeksiyaya çevrilə bilər.
Xroniki hepatit B infeksiyası altı ay və ya daha uzun müddət davam edir. Xəstəlik, immun sisteminiz infeksiyanı mübarizə edə bilmir, çünki keçmişdə aqut infeksiya olmuş ola bilər. Xroniki hepatit B infeksiyası ömür boyu davam edə bilər və ciddi xəstəliklərə, məsələn, sirroz və qaraciyər xərçənginə səbəb ola bilər.
Xroniki infeksiya riski, infeksiya yaşına bağlıdır: Hepatit B ilə yoluxmuş körpələrin təqribən 90%-i xroniki infeksiyaya keçir, lakin yalnız 2%-6% böyüklər hepatit B-yə yoluxduğunuz zaman xroniki infeksiya olur.
Xroniki infeksiya, insan ciddi şəkildə xəstələnənə qədər aşkar olunmaya bilər.
Risk faktorları
Hepatit B, infeksiya olmuş bir şəxsin qanı, sperması və ya digər bədən mayeləri ilə təmas yolu ilə yayılır. Hepatit B infeksiyası riskiniz aşağıdakı hallarda artır:
- Sahib olduğunuz cinsi əlaqə, bir və daha çox cinsi tərəfdaşla qorunmasız olarsa, ya da HBV ilə infeksiya olmuş biri ilə
- Drog istifadə edərkən iynələri paylaşarsınız
- Digər kişilərlə cinsi əlaqəyə girən bir kişisiniz
- Xroniki HBV infeksiyasında birisi ilə yaşayır
- İnfeksiya olmuş anadan doğulan bir körpəsiniz
- İnsan qanına məruz qaldığınız bir işdə çalışırsınız
- HBV-infeksiyanın yüksək olduğu bölgələrə, məsələn, Asiya, Sakit Okean adaları, Afrika və Şərqi Avropa səyahət edirsiniz
Hepatit B-nin fəsadları
Xroniki HBV infeksiyasının ciddi fəsadlara səbəb ola bilər, bunlar arasında:
- Qaraciyərin çapıqlaşması (sirroz). Hepatit B infeksiyası ilə əlaqəli olan iltihab, qaraciyərdə geniş çapıqlaşma (sirroz) yarada bilər ki, bu da qaraciyərin işləmək qabiliyyətini təsir edir.
- Qaraciyər xərçəngi. Xroniki hepatit B infeksiyası olan insanların qaraciyər xərçəngi riski artır.
- Qaraciyər çatışmazlığı. Aqut qaraciyər çatışmazlığı, qaraciyərin həyati funksiyalarının dayandırıldığı bir vəziyyətdir. Bu baş verdikdə, həyatı davam etdirmək üçün qaraciyər nəqli lazımdır.
- Xroniki hepatit B ilə yaşayan insanlar böyrək xəstəliyi və ya qan damarlarının iltihabını inkişaf etdirə bilərlər.
Hepatit B-nin qarşısının alınması
Hepatit B-ni önləməyin ən yaxşı yolu vaksinasiya olunmaqdır. 6 ay ərzində 3 və ya 4 dəfə hepatit B vaksini vurulacaqsınız. Vaksindən hepatit B ala bilməzsiniz.
Hepatit B vaksini aşağıdakı üçün tövsiyə olunur:
- Yeni doğulanlar
- Doğuş zamanı vaksin olunmayan uşaqlar və yeniyetmələr
- İnkişaf etməmiş insanlar üçün olan mərkəzlərdə çalışan və ya yaşayanlar
- Hepatit B olan biri ilə yaşayan insanlar
- Sağlamlıq işçiləri, təcili yardım işçiləri və qanla təmas edən digər insanlar
- Cinsi yolla keçən infeksiyası olan hər kəs, o cümlədən HIV
- Kişilər, digər kişilərlə cinsi əlaqəyə girənlər
- Çoxsaylı cinsi tərəfdaşları olan insanlar
- Hepatit B olan birinin cinsi tərəfdaşları
- Qanunda olmayan maddələr inyeksiya edənlər və iynələri paylaşanlar
- Xroniki qaraciyər xəstəliyi olan insanlar
- Son mərhələdə böyrək xəstəliyi olan insanlar
- Hepatit B-nin yüksək olduğu bölgələrə səyahət etməyi planlayanlardan
HBV-dən qorunma tədbirləri alın
HBV riskinizi azaltmaq üçün digər yollar bunlardır:
- İstənilən cinsi tərəfdaşın HBV statusunu bilin. Cinsi əlaqədə olarkən, tərəfdaşınızın HBV ilə ya da digər cinsi yolla keçən infeksiyadan əziyyət çəkmədiyinə əmin olmadığınız halda qorunmasız cinsi əlaqəyə girməyin.
- Hər dəfə yeni latex və ya poliüretan prezervativ istifadə edin, əgər tərəfdaşınızın sağlamlığı barədə heç bir şey bilmirsinizsə. Unutmayın ki, prezervativlər HBV almanızın riskini azalda bilər, lakin bu riski aradan qaldırmır.
- Qanunsuz maddə istifadə etməyin. Qanunsuz maddələri istifadə edirsinizsə, dayandırmaq üçün kömək alın. Dayandıra bilmirsinizsə, qanunsuz maddələri inyeksiya edərkən steril bir iynə istifadə edin. Heç vaxt iynələri paylaşmayın.
- Bədən pirsinqi və döymələr ilə ehtiyatlı olun. Pirsinq və ya döymə alırsınızsa, tanınmış bir dükan axtarın. Avadanlığın necə təmizləndiyini soruşun. İşçilərin steril iynələrdən istifadə etdiyinə əmin olun. Həddindən artıq cavab ala bilmirsinizsə, başqa bir dükan axtarın.
- Səyahət etməzdən əvvəl hepatit B vaksini haqqında soruşun. Hepatit B-nin geniş yayıldığı bir bölgəyə səyahət edirsinizsə, əvvəldən həkiminizlə hepatit B vaksini haqqında danışın. Adətən, bu, altı aylıq bir dövr ərzində üç doza verilir.
Hepatit B-nin diaqnozu
Həkiminiz sizi yoxlayacaq və qaraciyər ziyanı ilə bağlı əlamətləri, məsələn, dəri sarılığı və ya qarın ağrısını axtaracaq. Hepatit B və ya onun fəsadlarının diaqnozunu qoymağa kömək edə biləcək testlər bunlardır:
- Qan testləri. Qan testləri bədəninizdə hepatit B virusunun izlərini aşkar edə bilər və həkiminizə bunun aqut ya da xroniki olduğunu bildirir. Sadə bir qan testi, sizin bu vəziyyətə qarşı immunitetiniz olub olmadığını müəyyən edə bilər.
- Qaraciyər ultrasəs. Transiyent elastografi adı verilən xüsusi bir ultrasəs, qaraciyər ziyanının miqdarını göstərə bilər.
- Qaraciyər biopsiyası. Həkiminiz qaraciyərinizdən kiçik bir nümunə alaraq ziyan olub olmadığını yoxlamaq üçün test edə bilər. Bu test zamanı həkiminiz incə bir iynə ilə dərinizi deşərək qaraciyərinizə girəcək və laboratoriya analizi üçün bir toxuma nümunəsi alacaq.
Sağlam insanları hepatit B üçün yoxlama
Bəzi hallarda həkimlər sağlam insanları hepatit B infeksiyası üçün test edə bilərlər, çünki virus əlamətlərin meydana çıxmasından əvvəl qaraciyəri zədələyə bilər. Aşağıdakı hallarda həkiminizlə hepatit B infeksiyası üçün yoxlama haqda danışın:
- Hamiləsinizsə
- Hepatit B olan birisi ilə yaşayır
- Bir çox cinsi tərəfdaşınız olubsa
- Hepatit B olan biri ilə cinsi əlaqəyə girmisinizsə
- Digər kişilərlə cinsi əlaqəyə girən bir kişisinizsə
- Cinsi yolla keçən xəstəlik tarixin vardırsa
- HIV və ya hepatit C-dən əziyyət çəkirsinizsə
- İnaqarada baş vermiş anormal nəticələrlə qaraciyər ferment testi varsa
- Böyrək dializi alırsınızsa
- Orqan köçürülməsi sonrası rədd olmanın qarşısını almaq üçün istifadə olunan dərmanlar istifadə edirsinizsə
- Qanunsuz inyeksiya edilən maddələr istifadə edirsinizsə
- Həbsdə olsanız
- Hepatit B-nin geniş yayıldığı bir ölkədə doğulmusunuzsa, o cümlədən Asiya, Sakit Okean adaları, Afrika və Şərqi Avropa
- Hepatit B-nin geniş yayıldığı yerlərdən valideynləriniz və ya adoptiv övladlarınız varsa, o cümlədən Asiya, Sakit Okean adaları, Afrika və Şərqi Avropa
Hepatit B-nin müalicəsi
Məruz qalmadan sonra hepatit B infeksiyası üçün müalicə
Hepatit B virusuna məruz qaldığınızı bilirsinizsə və vaksinə qarşı olub olmadığınızı bilmirsinizsə, dərhal həkiminizlə əlaqə saxlayın. Virusla məruz qaldıqdan 12 saat ərzində immunoglobulin (antitel) inyeksiyası, hepatit B-dən xəstələnməməyinizə kömək edə bilər. Bu müalicə yalnız qısa müddətli qoruma təmin etdiyi üçün, eyni zamanda, heç vaxt almamısınızsa, hepatit B vaksini də almalısınız.
Aqut hepatit B infeksiyası üçün müalicə
Əgər həkiminiz hepatit B infeksiyanızın aqut olduğunu qənaət edirsə — yəni qısa müddətli və öz-özünə keçəcək — sizə müalicə lazım olmaya bilər. Bunun əvəzinə, həkiminiz bədənin infeksiya ilə mübarizəsini təmin etmək üçün istirahət, düzgün qidalanma və bol maye tövsiyə edə bilər. Ciddi hallar üçün antiviral dərmanlar və ya xəstəxanada müalicə tələb oluna bilər.
Xroniki hepatit B infeksiyası üçün müalicə
Xroniki hepatit B infeksiyası müayinəsindən keçən insanların əksəriyyəti ömür boyu müalicəyə ehtiyac duyurlar. Müalicə, qaraciyər xəstəliyi riskini azaltmağa kömək edir və infeksiyanı başqalarına yaymamağınıza kömək edir. Xroniki hepatit B müalicəsi aşağıdakılara aid ola bilər:
- Antiviral dərmanlar. Bir çox antiviral dərman — entekavirin (Baraclude), tenofovir (Viread), lamivudinin (Epivir), adefovirin (Hepsera) və telbivudinin (Tyzeka) daxil olmaqla — virusa qarşı mübarizədə kömək edə bilər və onun qaraciyərinizə zərər vermə qabiliyyətini ləngidə bilər. Bu dərmanlar ağızdan alınır. Həkiminiz üçün hansı dərmanın doğru olduğuna qərar vermək üçün danışmalısınız.
- İnterferon inyeksiyaları. İnterferon alfa-2b (Intron A) bədənin infeksiyaya qarşı mübarizə üçün istehsal etdiyi bir maddənin süni versiyasıdır. Bu, uzun müddətli müalicədən qaçmaq istəyən hepatit B-lə əlaqədar gənclərə və ya bir neçə il sonra hamilə qalmaq istəyən qadınlara əsasən istifadə olunur. İnterferon hamiləlik dövründə istifadə olunmamalıdır. Yan təsirləri arasında ürəkbulandırma, qusma, nəfəs alma çətinliyi və depressiya ola bilər.
- Qaraciyər transplantasiyası. Qaraciyəriniz ciddi zədələnmişsə, qaraciyər transplantasiyası bir seçim ola bilər. Qaraciyər transplantasiyası zamanı cərrah zədələnmiş qaraciyərinizi çıxarır və sağlam bir qaraciyərlə əvəz edir. Çox zaman transplant olunan qaraciyərlər vəfat etmiş donorlar tərəfındən təmin olunur, lakin az sayda “canlı donor”dan gəlir ki, bunlar qaraciyərlərindən bir qismini bağışlayırlar.
Hepatit B-ni müalicə etmək üçün digər dərmanlar inkişaf etdirilir.
