Mobil telefonların xərçəngə və ya digər sağlamlıq problemlərinə səbəb olacağına dair narahatlığın səbəbi nədir?
İnsanları mobil telefonların müəyyən növ xərçənglərə və ya digər sağlamlıq problemlərinə səbəb olacağına narahat edən üç əsas səbəb var:
- Mobil telefonlar antenalarından radiofrekans radiasiyasını (radio dalğaları) yayırlar, bu da ionlaşdırıcı olmayan radiasiyanın bir formasıdır. Antenanı götürən bədən hissələri bu enerjini udmağı bacarır.
- Mobil telefon istifadəçilərinin sayı sürətlə artmışdır. 2021-ci ildə dünyada təxminən 5.3 milyard mobil telefon istifadəçisi var.
- Zamanla, gündəlik mobil telefon zənglərinin sayı, hər zəngin müddəti və insanların mobil telefonlardan istifadə etmə müddəti artmışdır.
Radiofrekans radiasiyası nədir və insan bədəninə necə təsir edir?
Radiofrekans radiasiyası elektromaqnit radiasiyasının bir formasıdır. Elektromaqnit radiasiyası iki növə ayrıla bilər: ionlaşdırıcı (məsələn, rentgen şüaları, radon və kosmik şüalar) və ionlaşdırıcı olmayan (məsələn, radiofrekans və çox aşağı tezlikli enerji, ya da güc tezliyi). Elektromaqnit radiasiyası, dalğanın bir referans nöqtəsindən keçən dövrlərinin sayı ilə (tezlik) və dalğanın dalğa uzunluğu ilə tənzimlənir. Elektromaqnit tezliyi herts (Hz) adlı vahidlərdə təsvir edilir.
Elektromaqnit radiasiyasının enerjisi onun tezliyi ilə müəyyən olunur; ionlaşdırıcı radiasiya yüksək tezlikli və buna görə də yüksək enerjili, ionlaşdırıcı olmayan radiasiya isə aşağı tezlikli və buna görə də aşağı enerjili olur.
Radiofrekans elektromaqnit radiasiyasının tezliyi 30 kilohertzdən (30 kHz, ya da 30,000 Hz) 300 gigahertzə (300 GHz, ya da 300 milyard Hz) qədərdir. Radiofrekans diapazonundakı elektromaqnit sahələri telekommunikasiya tətbiqləri üçün istifadə edilir, bunlara mobil telefonlar, televiziyalar və radio yayımı daxildir. İnsan bədəni, radiofrekans elektromaqnit radiasiyası yayılan cihazlardan olan enerjini udur. Udulmuş enerji dozası, bədən çəkisinin hər kiloluq başına vatla ifadə edilən spesifik udma sürəti (SAR) adlı ölçü ilə qiymətləndirilir.
İonlaşdırıcı radiasiyaya, məsələn, rentgen şüalarından, məruz qalmanın xərçəng risqini artırdığı bilinir. Lakin, radar, mikrodalğalı soba, mobil telefonlar və digər mənbələrdən olan ionlaşdırıcı olmayan radiasiyanın mümkün sağlamlıq təsirlərini tədqiq edən bir çox tədqiqat olsa da, hazırda insanlarda ionlaşdırıcı olmayan radiasiyanın xərçəng riskini artırdığına dair ardıcıl sübut yoxdur.
İnsanların radiofrekans radiasiyası ilə bağlı davamlı tanınan bioloji təsiri istilikdir. Mikrodalğalı sobanın qida istiləşdirmə qabiliyyəti, radiofrekans radiasiyasının bu təsirinin bir nümunəsidir. Mobil telefon istifadəsi nəticəsində radiofrekansın təsiri, mobil telefonun və ya digər cihazın tutulduğu bədən bölgələrində (məsələn, qulaq və baş bölgələrində) istilik yaradır. Lakin, bu, bədən temperaturunu ölçülə biləcək qədər artırmaq üçün yetərli deyil. Radiofrekans radiasiyasının insan bədəninə təsirinə dair başqa aydın təsirlər mövcud deyil.
Radiofrekans radiasiyasına məruz qalma epidemiyoloji tədqiqatlarda necə ölçülür?
Epidemiyoloji tədqiqatlar radiofrekans radiasiyası məruz qalmasını təxmin etmək üçün bir neçə mənbədən, including questionnaires və mobil telefon xidmət təminatçılarının məlumatlarından istifadə edir. Laboratoriya şəraitində birbaşa ölçmələr hələ mümkün deyil. Təmkinli tədqiqatlarda aşağıdakılar nəzərə alınır:
- Tədqiqat iştirakçılarının mobil telefonları “nizamlı” istifadəsi (həftəlik və ya aylıq zənglərin sayı)
- Tədqiqat iştirakçılarının ilk dəfə mobil telefondan istifadə etdiyi yaş və il, və son istifadə etdiyi yaş və il (istifadə müddətinin və istifadəyə başlanma vaxtının hesablanmasına imkan verir)
- Gündəlik, həftəlik və ya aylıq ortalama mobil telefon zənglərinin sayı (tezlik)
- Tipik bir mobil telefon zənginin orta müddəti
- Tipik zəng müddətlərindən, istifadə tezliyindən və istifadə müddətindən hesablanaraq ömrün toplam saatları
Epidemiyoloji tədqiqat mobil telefon istifadəsi ilə xərçəng riski arasındakı əlaqəni nə göstərir?
Tədqiqatçılar mobil telefon istifadəsi ilə malign (xərçəngli) beyin şişləri, məsələn glioma, və benign (xərçəng olmayan) şişlər, məsələn akustik neuroma (eşitmə responsu olan hüceyrələrdəki şişlər, vestibular schwannomlar olaraq da bilinir), meningioma (beyin və onurğa beynini örtən və qoruyan membranlarda adətən benign şişlər) və parotid bez şişləri arasında mümkün bir əlaqəni araşdırmaq üçün insanların üzərində bir sıra epidemiyoloji tədqiqatlar aparmışlar.
Bir növ tədqiqatda, “hal–nəzər” tədqiqatı adlanan, mobil telefon istifadəsi bu şiş növlərindən biri olan insanların və olmayanlar arasında müqayisə edilir. Başqa bir tədqiqatda, “kohrda” tədqiqatı adlanır, xərçəng olmayan böyük bir insan qrupu uzun bir müddət boyunca izlənir. Burada mobil telefon istifadəsi olan və olmayan insanlar arasında bu şişlərin nisbəti müqayisə olunur. Xərçəng hadisələri arasındakı məlumatlar da zamanla analiz edilərək mobil telefon istifadəsinin dramatik şəkildə artdığı müddətdə beyin şişlərinin nisbətinin dəyişib-dəyişmədiyi öyrənilir. Bu tədqiqatlar mobil telefon istifadəsi ilə xərçəng arasında aydın bir əlaqəni göstərməmişdir. Lakin tədqiqatçılar müəyyən alt qruplardakı insanlar arasında müəyyən statistik əhəmiyyətli əlaqələr bildirmişlər.
Üç böyük epidemiyoloji tədqiqat mobil telefon istifadəsi ilə xərçəng arasındakı əlaqəni araşdırdı: Interphone, hal–nəzər tədqiqatı; Danimarka Tədqiqatı, kohort tədqiqatı; və Million Women Study, başqa bir kohort tədqiqatıdır.
Interphone
Tədqiqat necə aparıldı: Bu, mobil telefon istifadəsi ilə baş və boyun şişləri riski arasındakı əlaqəni araşdıran ən böyük sağlamlıqla bağlı hal-nəzər tədqiqatıdır. 13 ölkədən alimlərin bir konsorsiumu tərəfindən aparılmışdır. Məlumatlar tədqiqat iştirakçıları tərəfindən tamamlanmış sorğulardan əldə edilmişdir.
Tədqiqat nə göstərdi: Bu tədqiqatdan dərc olunan analizin əksəriyyəti, mobil telefon istifadəsi ilə əlaqəli olaraq beyin və digər mərkəzi sinir sistemi xərçənglərində statistik olaraq əhəmiyyətli artım göstərməmişdir. Bir analiz, mobil telefon zənglərinə ən çox vaxt sərf edən kiçik bir hissədə glioma riskində statistik əhəmiyyətli, lakin mülayim bir artım göstərdi. Lakin tədqiqatçılar bu tapıntını qeyri-kafi hesab etdilər, çünki bəzi respondentlər tərəfindən bildirilen istifadə miqdarının mümkün olmayacağını düşündülər və mütəmadi olaraq mobil telefondan istifadə etməyən insanlar arasında beyin xərçəngi riskinin azalmış göründüyünü qeyd etdilər.
Interphone tədqiqatındakı 13 ölkədən gələn məlumatların analizi, beynin daxilindəki şişlərin bölgəsi ilə öz-özünə raport olunan telefonun yeri arasında statistik əhəmiyyətli bir əlaqə bildirdi. Lakin tədqiqatın müəllifləri bu tapıntılara əsaslanaraq səbəbiyyət və nəticə ilə bağlı dəqiq nəticələr çıxarmağın mümkün olmadığını qeyd etdilər.
Interphone ölkələrindən əlavə analizlər
Interphone tədqiqatında beş Şimali Avropa ölkəsindən olan məlumatların analizi, yalnız 10 ildən çox müddətdə mobil telefon istifadə edən şəxslərdə akustik neuroma riskinin artdığını göstərdi.
Interphone məlumatlarının sonraki analizlərində, tədqiqatçılar şişin xüsusi bölgəsinə və təxmin edilən məruz qalma ilə risk məsələlərini ələ aldılar. Interphone tədqiqatında yeddi ölkədən olan məlumatların bir analizində beyin şişinin yeri ilə mobil telefonlardan ən yüksək radiofrekans radiasiyasına məruz qalmış beyin bölgələri arasında heç bir əlaqə tapılmadı. Bununla birlikdə, beş ölkə məlumatlarından istifadə edən başqa bir tədqiqat, ən yüksək məruz qalmış beyin bölgələrində glioma riskinin, daha az dərəcədə meningioma riskinin artdığına dair mülahizələr bildirdi.
Danimarka Təhsili
Tədqiqat necə aparıldı: Danimarkada aparılan bu kohort təhsili, 358,000-dən çox mobil telefon abunəçisinin hesablaşdırma məlumatları ilə Danimarka Xərçəng Reyestrindəki beyin şişi hadisələrinin məlumatlarını birləşdirdi.
Tədqiqat nə göstərdi: Mobil telefon istifadəsi ilə glioma, meningioma və akustik neuroma hadisələri arasında heç bir əlaqə müşahidə olunmamışdır, hətta 13 ildən çox mobil telefon abunəsi olan insanlar arasında belə.
Milyon Qadın Tədqiqatı
Tədqiqat necə aparıldı: Birləşmiş Krallıqda aparılan bu perspektivli kohort tədqiqatı, tədqiqat iştirakçıları tərəfindən tamamlanmış sorğulardan əldə olunan məlumatları istifadə etdi.
Tədqiqat nə göstərdi: Öz-özünə raport olunan mobil telefon istifadəsi glioma, meningioma və ya qeyri-mərkəzi sinir sistemi şişləri ilə artan risklə bağlı deyildi. Orijinal dərc olunan tapıntılar akustik neuroma ilə artan risk arasında bir əlaqə bildirirdi, lakin bu əlaqə kohortun əlavə illik izlənməsindən sonra yox oldu.
Mobil telefon istifadəsinin digər mümkün sağlamlıq təsirləri nədir?
Mobil telefon istifadəsi ilə əlaqəli geniş bir sağlamlıq təsirinin olduğu bildirilmişdir. Neyroloji təsirləri gənc şəxslərdə xüsusi narahatlıq doğurur, çünki beyin əsas təsirlənən orqandır. Lakin, yaddaş, öyrənmə və kognitiv funksiyaların tədqiqatları ümumilikdə uyğun nəticələr verməmişdir.
Mobil telefon istifadəsi ilə əlaqəli ən ardıcıl sağlamlıq riski diqqət dağıtma və avtomobil qəzasıdır.
Mobil telefon istifadəsindən yaranan radiofrekans radiasiyası uşaqlarda xərçəng riski ilə əlaqəli olubmu?
Uşaqlarda mümkün riskin ayrı olaraq araşdırılması üçün nəzəri səbəblər vardır. Onların sinir sistemləri hələ inkişaf edir və buna görə də xərçəng yaratma potensialına sahib olan amillərə daha həssasdır. Onların başları böyüklərdən daha kiçikdir və buna görə də mobil telefonların yaydığı radiofrekans radiasiyasına məruz qalma nisbəti daha yüksəkdir. Uşaqların mobil telefondan istifadə müddəti böyüklərə nisbətən daha çox ola bilər.
Daha çox məlumat verəcək bir neçə tədqiqat hazırda aparılır. İspaniyada Ekoloji Epidemiologiya Mərkəzindən tədqiqatçılar 2000 gənci (10-24 yaş arası) daxilləşdirəcək Mobi-Kids adlı beynəlxalq hal-nəzər tədqiqatını aparırlar. Tədqiqatın məqsədi uşaqlar arasında beyin şişlərinin risk faktorları haqqında daha çox öyrənməkdir.
