Ultra-prosesləşdirilmiş qidalar nədir və bunlar sağlamlığımız üçün zərərdirmi?

Adətən “daha az emal olunmuş qida yeyin” tövsiyəsini eşidirsiniz. Amma emal olunmuş qida nə deməkdir? Minimal dərəcədə emal olunmuş qida nədir? Ultra-emal olunmuş qida nədir? Və emal olunmuş qida sağlamlığımıza necə təsir edir? Bu məqalə sizə cavab verəcək.

Emal olunmuş və ultra-emal olunmuş qidalar nədir?

Emal olunmamış və ya minimal dərəcədə emal olunmuş qidalar, vitamin və mineralları hələ də tam olan tam qidalardır. Qida özünün təbii (və ya demək olar ki, təbii) vəziyyətindədir. Bu qidalar, yemək üçün təhlükəsiz və saxlamağa uyğun olmaq üçün yeyilməz hissələrin çıxarılması, qurudulması, əzilməsi, qovrulması, qaynadılması, dondurulması və ya pasterizasiya yolu ilə minimal dərəcədə dəyişdirilə bilər. Emal olunmamış və ya minimal dərəcədə emal olunmuş qidalar, yerkökü, alma, çiy toyuq, qarpız və çiy, duzsuz qoz-fındıq kimi qidaları əhatə edir.

Emal prosesi qidanı onun təbii vəziyyətindən dəyişdirir. Emal olunmuş qidalar əsasən duz, yağ, şəkər və ya digər maddələrin əlavə edilməsi ilə hazırlanır. Məsələn, konservləşdirilmiş balıq və ya konservləşdirilmiş tərəvəzlər, şərbətdə meyvələr və təzə hazırlanmış çörəklər. Laqeyd edilən əksər emal olunmuş qidalar iki və ya üç tərkib hissəsindən ibarətdir.

Bəzi qidalar çox emal olunmuş və ya ultra-emal olunmuşdur. Bu qidalar adətən şəkər, duz, yağ və süni rəngləndirilmiş maddələr və ya qoruyucular kimi çox sayda əlavə tərkib hissələrinə malikdir. Ultra-emal olunmuş qidalar əsasən qidalardan çıxarılan maddələrdən, məsələn yağlar, nişastalar, əlavə şəkərlər və hidrogenləşdirilmiş yağlardan hazırlanır. Ultra-emal olunmuş qidalar, həmçinin süni rənglər və dadlandırıcılar və ya stabilizatorlar kimi qatqılar da ehtiva edə bilər. Bu qidalara dondurulmuş yeməklər, qazlı içkilər, hot doglar və soyuq ət, fast food, qablaşdırılmış peçenye, tortlar və duzlu qəlyanaltılar daxildir.

BMJ jurnalında dərc edilmiş bir araşdırmaya görə, ultra-emal olunmuş qidalar ABŞ-da istehlak edilən kalorilərin əsas mənbəyidir (təxminən 58%) və amerikalıların əlavə şəkərlərdən aldıkları enerjinin 90%-dən çoxunu təşkil edir.

Emal olunmuş qidalar sağlamlığımıza necə təsir edir?

Cell Metabolism jurnalında dərc olunmuş son bir araşdırma, ultra-emal olunmuş diyetin kalori istehlakına və çəki artımına təsirini emal olunmamış diyetlə müqayisə etdi. Bu araşdırma 20 sağlam, artıq çəki olan yetkinin bir tibbi müəssisədə qalması ilə aparıldı. Hər bir iştirakçı 14 gün ərzində həm ultra-emal olunmuş diyet, həm də emal olunmamış diyet aldı. Hər diyet mərhələsində araşdırma iştirakçılarına gündə üç yemək təqdim edildi və istənilən qədər yemək istehlak etmələri tövsiyə olundu. Hər yeməyi istehlak etmək üçün 60 dəqiqəyə qədər vaxt ayrıldı və gün ərzində (araşdırmanın mərhələsinə bağlı olaraq) ultra-emal olunmuş və ya emal olunmamış qəlyanaltılar təqdim edildi.

Yeməklər kalori, yağ, karbohidrat, protein, lif, şəkər və natrium üzrə hər iki diyetin altına uyğunlaşdırılmışdı. Əsas fərq kalori mənbəyində idi: ultra-emal olunmuş diyet mərhələsində kalorilərin 83.5%-i ultra-emal olunmuş qidalardan, emal olunmamış diyet mərhələsində 83.3%-i emal olunmamış qidalardan əldə olunmuşdu.

Alimlərin tapdığına görə, araşdırma iştirakçıları ultra-emal olunmuş dietdə emal olunmamış diyetlə müqayisədə gündə təxminən 500 daha çox kalori istehlak ediblər. Ultra-emal olunmuş diyet müddəti karbohidrat və yağ istehlakında artım, amma protein istehlakında azlıq ilə qeyd olundu. İştirakçılar ultra-emal olunmuş diet mərhələsində orta hesabla iki kiloqram çəki qazandılar, emal olunmamış diyet mərhələsində isə iki kiloqram çəki itirdilər. Müəlliflər ultra-emal olunmuş qidaların azaldılmasının obezliyin qarşısının alınması və müalicəsi üçün effektiv bir strategiya ola biləcəyini nəticəyə gəldilər.

Bu araşdırmanın bir neçə məhdudiyyəti var idi. İştirakçıların yalnız 20 olmağı bu araşdırmanı çox kiçik edir. İki diyetə fərdi reaksiyalarda əhəmiyyətli dəyişikliklər var idi. On bir insan ultra-emal olunmuş dietdə 14 gün ərzində 13 kiloqram qazanmışdı, bəziləri isə çəki artışı görməmişdi. Eyni zamanda, nəticələrin daha geniş bir əhaliyə necə tətbiq edilə biləcəyini anlamaq çətindir, çünki araşdırma ürək xəstəliyi və şəkərli diabet kimi xroniki xəstəliklər olan insanları əhatə etmədi. Bundan əlavə, bu araşdırma klinik tədqiqat mühitində aparıldı ki, bu da onların yeyim davranışlarını təsir edə bilər (araşdırma iştirakçıları öz təbii mühitlərində olduğundan daha izolyasiya olunmuş və darıxmıs ola bilərdilər).

BMJ jurnalında dərc olunmuş digər bir araşdırma, beş il boyunca 100,000-dən çox Fransız yetkininin təmsilçi qida qeydlərini araşdırdı. Alimlər aşkar etdilər ki, ultra-emal olunmuş qidaları daha çox istehlak edənlər, ürək-damar xəstəlikləri, koronar ürək xəstəliyi və beyinə damarlarda xəstəlik riskinin daha yüksək olduğunu bildiriblər. Bu nəticələr, alimlər yeməyin qida keyfiyyətini (saturasiya yağı, natrium, şəkər və qidalı lif kimi amilləri nəzərə alaraq) tənzimlədikdə belə statistika olaraq əhəmiyyətini saxladı. Böyük müşahidə araşdırmaları səbəb-nəticəni sübut etməsə də, bu araşdırma ultra-emal olunmuş diyetlər ilə ürək xəstəlikləri arasında bir əlaqənin olduğu ehtimalını irəli sürür.

Emal olunmuş qidaları tanımağı öyrənin

İmkan yarandıqca, ultra-emal olunmuş qidalardan çəkinməyə və ya onları məhdudlaşdırmağa çalışmalısınız. Bir qidanın minimal emal olunmuş, emal olunmuş və ya ultra-emal olunmuş olduğunu tez bir şəkildə müəyyən etmək üçün bu cədvəldeki nümunələrə baxın.