Uterin fibroidlar: səbəbləri, əlamətləri və diaqnozu

Uterin fibroidların ümumi təsviri

Uterin fibroidlar, uşaqlıqda meydana gələn və adətən qadınların doğum ilində görünən xərçəng olmayan artımlardır. Leyomioma və ya myoma adlanan uterin fibroidlər, uterin xərçəng riskinin artması ilə əlaqəli deyil və demək olar ki, heç vaxt xərçəngə çevrilmir.

Fibroidlar, insan gözünün görə bilmədiyi toxumadan tutmuş, uşaqlığı deformasiyaya uğratmağa və böyütməyə qədər böyük kütlə şəklində dəyişə bilərlər. Bir tək fibroidiniz ola bilər və ya bir neçə ola bilər. Çoxsayda fibroid bəzən uşaqlığı o qədər genişləndirə bilər ki, o, qovşaqlarına çatacaq və çəki əlavə edə bilər.

Bir çox qadın, həyatları boyunca bir müddət üçün uterin fibroidlar yaşayır. Lakin, çoğu halda bu fibroidlar heç bir simptom vermədiyi üçün onların olduğu bilinmir. Həkiminiz pelvik müayinə və ya hamiləlik ultrasəs müayinəsi zamanı təsadüfən fibroidları aşkar edə bilər.

Uterin fibroidların simptomları

Fibroidları olan bir çox qadında heç bir simptom olmur. Simptomları olan qadınlarda, simptomlar fibroidlərin yerləşmə yeri, ölçüsü və sayı ilə təsirlənə bilər.

Simptomları olan qadınlarda, uterin fibroidların ən yaygın əlamətləri bunlardır:

• Çoxlu menstrüel qanama
• Bir həftədən daha uzun sürən menstrüel dövr
• Pelvik təzyiq və ya ağrı
• Tez-tez sidik ifrazı
• Sidik kisəsini tam boşaltmaqda çətinlik
• İshallıq
• Arxa və ya ayaq ağrısı

Nadir hallarda, bir fibroid qan təchizatı azalanda kəskin ağrıya səbəb ola bilər və ölməyə başlayar.

Fibroidlar adətən yerləşmələrinə görə təsnif edilir. İtramural fibroidlər əzələ uterin divarında böyüyür, submukozal fibroidlər uterin boşluğa çıxır, subserozal fibroidlər isə uşaqlığın xaricinə çıxır.

Həkimə nə zaman müraciət etməlisiniz?

Aşağıdakı simptomlara sahib olduğunuzda, həkiminizə müraciət etməlisiniz:

• QAən perik ağrısı heç geçmirsə
• Çox ağır, uzun müddətli və ya ağrılı menstrüel dövr
• Menstrüel dövrlər arasında qanama
• Sidik kisəsini tam boşaltmaqda çətinlik
• Tam izah edilməyən aşağı qırmızı qan hüceyrələri sayı (anemiya)

Şiddətli vaginal qanama və ya ani kəskin pelvik ağrı halında dərhal tibbi yardım alın.

Uterin fibroidların səbəbləri

Həkimlər uterin fibroidların səbəbini bilmir, lakin tədqiqatlar və klinik təcrübələr bu amilləri göstərir:

• Genetik dəyişikliklər. Bir çox fibroid, normal uterin əzələ hüceyrələrindən fərqli gen dəyişikliklərini ehtiva edir.
• Hormonlar. Hamiləlik üçün uterin astarın inkişafını stimullaşdıran iki hormon, estrogen və progesteron, fibroidların böyüməsini təşviq edir. Fibroidlər normal uterin əzələ hüceyrələrindən daha çox estrogen və progesteron reseptorlarına malikdir. Menopozdan sonra hormon istehsalının azalması ilə fibroidlərin kiçilmə meyli müşahidə edilir.
• Digər böyümə faktları. Bədənin toxumaları saxlamasına kömək edən maddələr, məsələn, insulin kimi böyümə faktoru, fibroidların inkişafını təsir edə bilər.
• Ekstroselullar matris (ECM). ECM hüceyrələrin bir-birinə yapışmasına kömək edən materialdır, məsələn kərpic arasındakı gips. ECM fibroidlərdə artır və onları lifli edir. ECM həmçinin böyümə faktorlarını saxlayır və hüceyrələrin özündə bioloji dəyişikliklərə səbəb olur.

Həkimlər, uterin fibroidların, uşaqlığın hamar əzələ toxumasındakı bir stem hüceyrəsindən inkişaf etdiyini düşünür (miyometriyum). Bir hüceyrə dəfələrlə bölünərək, nəticədə ətrafdakı toxumadan fərqli, möhkəm, yoxdur bir kütlə meydana gətirir.

Uterin fibroidların böyümə nümunələri müxtəlifdir – uterin fibroidlar yavaş və ya sürətlə böyüyə bilər, ya da eyni ölçüdə qalmağı da seçə bilər. Bəzi fibroidlar böyümə sıçrayışları yaşayır, bəziləri öz başına kiçilməyə meyl göstərir.

Hamiləlik dövründə olan bir çox fibroid, hamiləlikdən sonra kiçilir və ya yox olur, çünki uşaqlıq normal ölçüsünə qayıdır.

Risk faktorları

Uterin fibroidlar üçün bilinen az sayda risk faktoru vardır, yalnız reproduktiv yaşda qadın olmağı istisna etmək olar. Fibroidların inkişafına təsir edilə biləcək amillər bunlardır:

• İnsan irqi. Hər hansı bir reproduktiv yaşda olan qadın fibroidlar inkişaf etdirə bilər, lakin qara qadınlar digər irqi qruplardakı qadınlara nisbətən fibroidlara daha çox meyl göstərirlər. Bundan əlavə, qara qadınlar daha gənc yaşda fibroidlara sahib olurlar və daha çox və daha böyük fibroidlar, daha ciddi simptomlar üzündən də daha çox ehtimal olunur.
• Ailə tarixi. Əgər ananızın və ya bacınızın fibroidları varsa, onların inkişaf etmə riski artır.
• Digər amillər. Erken menstruasiya başlanğıcı; obezlik; D vitamini çatışmazlığı; ət əsaslı bir pəhriz; meyvə və tərəvəzlərin az olması; alkoqol istehlakı, o cümlədən pivə, fibroidların inkişaf riski artırır.

Uterin fibroidların fəsadları

Uterin fibroidlar adətən təhlükəli deyildir, lakin narahatlıq yarada bilər və qan azlığından (anemiya) və yorğunluğa səbəb ola biləcək fəsadların yaranmasına gətirib çıxara bilər. Nadir hallarda qan itkisindən dolayı transfiziya lazım ola bilər.

Hamiləlik və fibroidlar

Fibroidlar adətən hamilə qalmanıza mane olmur. Bununla belə, fibroidların — xüsusən sulbuğulu fibroidların — sonsuzluq və ya hamiləlik itkisi yarada biləcəyi mümkündür.

Fibroidlar bəzi hamiləlik fəsadlarının riskini də artıra bilər, məsələn, plasentanın ayrılması, fetusun böyüməsinin məhdudlaşması və vaxtından əvvəl doğumlar.

Uterin fibroidların qarşısının alınması

Müəlliflər fibroid şişlərinin səbəblərini araşdırmağa davam etsələr də, onların qarşısının necə alınacağına dair elmi məlumatlar azdır. Uterin fibroidlarını qarşısını almaq mümkün olmaya bilər, lakin bu şişlərin yalnız kiçik bir hissəsinin müalicə edilməsinə ehtiyac var.

Lakin, sağlam həyat tərzi seçərək, məsələn, normal çəki saxlamaq və meyvə və tərəvəzlər yemək yolu ilə fibroid riskini azalda biləcəyiniz mümkündür.

Həmçinin, bəzi tədqiqatlar hormonal kontraseptivlərin fibroid riskinin azalması ilə əlaqəli ola biləcəyini irəli sürür.

Uterin fibroidların diaqnozu

Uterin fibroidlar tez-tez adi pelvik müayinələr zamanı təsadüfən tapılır. Həkiminiz uşaqlığın formasında qeyri-adi hallar hiss edə bilər, bu da fibroidların mövcud olduğunu göstərə bilər.

Əgər uterin fibroidların simptomları varsa, həkiminiz bu testləri istəyə bilər:

• Ultrasəs. Təsdiq lazım olarsa, həkiminiz ultrasəs istəyə bilər. O, sound dalğaları istifadə edərək uşaqlığınızın şəklini təsdiqləmək, fibroidları ölçmək və xəritələşdirmək üçün şəkil əldə edir. Həkim və ya texnik ultrasəs cihazını (transdüser) qarın bölgəniz üzərində (transabdominal) və ya vagina içində (transvaginal) hərəkət etdirir.
• Laboratoriya testləri. Əgər abnormal menstrüel qanamanız varsa, həkiminiz başqa testlər istəyə bilər. Bu testlər anemiyaya səbəb olan xroniki qan itkisinin olub olmadığını müəyyən etmək üçün tam qan sayımı (CBC) və digər qan testlərini əhatə edə bilər.

Digər görüntü testləri

Əgər ənənəvi ultrasəs kifayət qədər məlumat vermirsə, həkiminiz digər görüntü tədqiqatlarını istəyə bilər, məsələn:

• Maqnit rezonansı (MRI). Bu görüntüləmə testi, fibroidların böyüklüyü və yerini daha ətraflı göstərə, fərqli şiş növlərini müəyyən edə və uyğun müalicə variantlarını seçməkdə kömək edə bilər. MRI, adətən böyük uşaqlı qadınlar üçün ya da menopoz (perimenopoz) dövründə olan qadınlar üçün istifadə olunur.
• Histerosonoqrafiya. Histerosonoqrafiya, eyni zamanda, duz infuziya sonoqrafiyası da adlanır, steril duzlu suyu uterin boşluğu genişləndirmək üçün istifadə edir, bu da hamilə qalmağı hədəfləyən və ağır menstrüel qanama olan qadınlarda submukozal fibroidlərin və uterin astarın şəkillərini əldə etməyi asanlaşdırır.
• Histerosalpingoqrafiya. Histerosalpingoqrafiya, uterin boşluğu və fallop tüblərini rentgen şəkillərində daha aydın görmək üçün bir maye kontrast materialı istifadə edir. Fertilite ilə narahatlıq varsa həkiminiz bunu tövsiyə edə bilər. Bu test həkiminizin fallop tüblərinizin açıq olub-olmadığını ya da blokaj olub-olmadığını müəyyən etməyə kömək edə bilər və bəzi submukozal fibroidləri göstərə bilər.
• Histeroskopiya. Buna görə, həkiminiz küçə bir işıqlandırılmış aləti (histeroskop) uşaqlıqdan içəri daxil edir. Həkiminiz sonra uşaqlığa duz infuziya edir, uterin boşluğu genişləndirir və həkiminizə uşaqlığın divarlarını və fallop tüblərinin açılışlarını müayinə etməyə imkan verir.

Uterin fibroidlar xərçəngə çevrilə bilərmi?

Fibroidlar demək olar ki, həmişə benign (xərçəng olmayan)dir. Nadir hallarda (1000-də bir) bir fibroid xərçəngə çevrilir. Uterin fibroidların xərçəngə çevrildiyində leiomyosarkoma adlanır. Həkimlər düşünür ki, xərçəng, artıq mövcud olan bir fibroiddən yaranmır. Fibroidların olması, xərçəngli fibroid inkişaf etdirmə riskini artırmır. Uterin fibroidların olması, bir qadının uşaqlığın digər xərçəng növlərinə tutulma riskini də artırmır.

Həkiminizlə görüş üçün hazırlıq

İlk görüşünüz ya əsas sağlamlıq təminatçınızla, ya da ginekoloqla olması ehtimalı var. Görüşlərin qısa ola biləcəyini nəzərə alaraq, görüşünüz üçün hazırlıq etmək yaxşıdır.

Hazırlıq necə edilməlidir

• Yaşadığınız simptomların siyahısını hazırlayın. Bütün simptomlarınızı daxil edin, hətta onların əlaqəli olduğunu düşünmürsünüzsə də.
• İstifadə etdiyiniz dərmanlar, otlar və vitamin əlavələrinin siyahısını hazırlayın. Dozaları məsələsini də daxil edin.
• Ailə üzvü və ya yaxın bir dostunuzu yanınıza gətirin, mümkün olduqda. Görüş zamanı bir çox məlumat verilə bilər, hər şeyi xatırlamaq çətin ola bilər.
• Bir dəftər və ya elektron cihaz götürün. Ziyarətiniz zamanı vacib məlumatları qeyd etmək üçün istifadə edin.
• Həkiminizə vermək üçün sualların siyahısını hazırlayın. Ən vacib suallarınızı öncə qeyd edin. Zaman tükənərsə, ilk şaquli sualların cavablandırılmasını gözləyin.

Uterin fibroidlar üçün, bəzi əsas suallar bunlardır:

• Neçə fibroidım var? Onların ölçüsü nədir?
• Fibroidlar mənim uşağımın içində, ya da xaricində yerləşir?
• Xüsusi testlərə ehtiyacım olacaqmı?
• Uterin fibroidlarımı və ya simptomlarımı müalicə etmək üçün hansı dərmanlar mümkündür?
• Dərman istifadə etmək üçün yan təsirlər nələrdir?
• Siciliyə hansı şərtlərdə tövsiyə edirsiniz?
• Kəsilməzdən əvvəl və ya sonra dərmana ehtiyacım olacaqmı?
• Uterin fibroidlarım hamilə qalmamağıma təsir edəcəkmi?
• Uterin fibroidların müalicəsi mənim fertilitimi inkişaf etdirə bilərmi?

Həkiminizin sizə dediyi hər şeyi anlamalı olduğunuzu qəbul edin. Həkiminizə məlumatı təkrarlamağı və ya başqa suallar verməyi çəkinməyin.

Həkiminiz nə soruşa bilər

Bəzi suallar həkiminizin sizdən soruşacağı məsələlərdən biridir:

• Bu simptomları nə qədər tez-tez yaşayırsınız?
• Simptomların nə qədər müddətidir?
• Simptomlarınızın şiddəti nədir?
• Simptomlarınızın menstruasiya dövrü ilə əlaqəli olduğunu düşünürsünüzmü?
• Simptomlarınizi yüngülləşdirəcək bir şey varmı?
• Simptomlarınızı pisləşdirən bir şey varmı?
• Sizin ailənizdə uterin fibroidlar tarixçəsi varmı?