WiFi-nin insan sağlamlığına təsiri ilə bağlı fikirlər qarışıqdır. Bəzi tədqiqatlar WiFi-nin sağlamlığa zərərlərini göstərsə də, kabelsiz şəbəkələrin radio-frekans siqnallarının insan bədənindəki sistemlərə zərər vermək üçün çox aşağı olduğu iddia edən hesabatlar mövcuddur.
Wi-Fi nədir?
WiFi, WLAN adlandırılan, internetə qoşulmuş ən azı bir antenaya malik olan və noutbuklar, komputerlər, mobil telefonlar və s. kimi kabelsiz rabitə cihazlarını əhatə edən bir kabelsiz şəbəkədir. WiFi şəbəkəsi, impulslara əsaslanan elektromaqnit frekansları (EMF) istifadə edir.
WiFi sisteminin yaradılan EMF-sı ümumiyyətlə polarizasiya olunmuşdur ki, bu da qeyri-polarizasiya olunmuş EMF-dan daha təhlükəli ola bilər, çünki elektrik yüklü kimyəvi qruplara nisbətən daha böyük qüvvələr tətbiq edir.
Elektromaqnit impulslarının intensivliyi, spesifik intensivliklər və məruz qalma müddəti WiFi-nin təhlükəsiz olub olmadığını müəyyən etməkdə əhəmiyyətli amillərdir.
WiFi insan bədəni üçün təhlükəlidirmi?
WiFi-nin insan bədəninə zərərli təsirlərini göstərən çoxsaylı elmi tədqiqatlar vardır. WiFi sərbəst radikalların istehsalını artıraraq oksidatif stress yaradır.
Artan oksidatif stress hüceyrə makromolekullarına, məsələn, proteinlərə, lipidlərə və DNA-ya oksidatif ziyan verir.
2.45 GHz WiFi siqnallarının həm insan, həm də heyvan sağlamlığı üzərindəki təsirləri ilə bağlı araşdırmalar göstərmişdir ki, WiFi cihazlarından çıxan radio-frekans elektromaqnit şüaları sperm sayına, hərəkətliliyə və DNA bütövlüyünə təsir edə bilər.
Erlik reproduktiv sistemində digər dəyişikliklər arasında degenerativ ziyan, testosteron səviyyələrinin azalması, hüceyrə ölümünün artması və DNA ziyanı vardır ki, bunlar əsasən temperaturun artması və testislərdə oksidatif stress səviyyələrinin yüksəlməsi ilə bağlıdır.
Qadın reproduktiv dəyişikliklərə gəldikdə, WiFi-nin təsiri estrogen və progesteron istehsalını və sekresiyasını azaldaraq reproduktiv effektivliyi və bəslənmə qabiliyyətini təsir edir. WiFi həmçinin xromosom mutasiyalarına səbəb ola bilər ki, bu da spontan abortun səbəblərindən biridir.
WiFi-nin beynin fəaliyyətinə təsiri ilə bağlı heyvan tədqiqatları, həm stresə, həm də WiFi şüalarına məruz qalmanın anksiyete benzeri davranışların inkişafına səbəb olduğunu ortaya çıxarmışdır; lakin məkansal öyrənmə qabiliyyəti və yaddaş təsirsiz qalır.
Heyvan beynində müşahidə olunan biokimyəvi dəyişikliklər arasında beyin korteksində oksidatif stressin artması və asetilkolinesteraz aktivliyinin artması vardır.
Artıqlaması ilə WiFi-ə məruz qalma, öyrənmə və yaddaşın pozulması, yuxusuzluq və melatoninin azalması nəticəsində yuxarı norepinefrin istehsalı ilə əlaqəli yorğunluğa səbəb olduğu bilinməkdədir.
Lakin, ekranla hər hansı bir cihazın istifadəsi də bu dəyişikliklərlə əlaqədardır. Elektroensefaloqrafiya ilə qeydə alınan beyin fəaliyyəti WiFi ilə qarışıq nəticələr vermişdir. Müxtəlif tədqiqatlar WiFi istifadəsi ilə psixiatrik dəyişikliklər və ya heç bir təsir görmüşdür.
Qəribədir ki, son tədqiqatlarda xəstəlikdən əziyyət çəkən farelərdə WiFi şüalarına uzun müddət məruz qalmanın kognitiv funksiyaları yaxşılaşdırdığı müəyyən edilmişdir.
Kiçik uşaqlarda tədqiqatçılar mobil telefonlardan və kabelsiz telefonlardan yayılan radio-frekans elektromaqnit şüalarının heç bir emosional və ya davranış problemi yaratmadığını aşkar etmişdir.
Lakin, mobil telefon bazasının stansiyalarından daha yüksək radiasiya dərəcəsi kiçik uşaqlarda davranış və emosional problemlərlə əlaqədar olduğu bilinir.
WiFi-nin zərərli təsirləri ilə bağlı bir neçə ilkin tədqiqatlara baxmayaraq, sağlamlıq riskləri ilə bağlı nəticələr çıxarmaq üçün hələ çox erkəndir. Əksər tədqiqatlarda istifadə olunan siqnal intensivlikləri, faktiki məruz qalma səviyyələrindən əhəmiyyətli dərəcədə üstündür.
Tədqiqatlara əsasən, kabelsiz bazar stansiyalarından və digər yerli kabelsiz şəbəkələrdən yaradılan radio-frekans siqnalları beynəlxalq standartlardan aşağıdır. Buna görə, WiFi-nin insan bədəninə təsirini effektiv qiymətləndirmək üçün daha konsistent dəlillərə ehtiyac vardır.
Wi-Fi bədənimizə necə zərər verə bilər?
WiFi-nin təsirlərinin mühüm bir hissəsinin kalisium yüklənməsi ilə bağlı olduğu düşünülür, bu da əsasən gərginliklə idarə olunan kalisium kanallarının (VGCC-lərin) aşırı aktivləşməsi nəticəsində baş verir.
20 müsbət yükü olan gərginlik sensorlarının mövcudluğu onlara EMF-lərin ən həssas hədəfi olmağı təmin edir. Kalisium yığılmasının ikinci səbəbi oksidatif stresslə bağlı TRPV1 reseptorunun aktivliyinin artmasıdır.
Mexaniki olaraq, VGCC-yə bağlı hüceyrədaxili kalisium səviyyələrinin artması WiFi təsirlərinin əksəriyyətinin əsas vasitəçisidir.
Artan kalisium səviyyəsi nitrat oksidinin (NO) istehsalını tetikleyebilir, bu da mitokondridə sitoxrom oksidazını inhibə edə bilər, nəticədə ATP sintezinin azalması və superoksid istehsalını gətirir.
Daha üzəri, nitrat oksidi steroid hormonlarının sintezində iştirak edən fermentləri inhibə edə bilər, estrogen, progesteron və testosteron istehsalını azaldır.
Bu prosesdə yaranan superoksid nitrat oksidi ilə reaksiya edərək peroksinitrit əmələ gətirə bilər ki, bu da yüksək reaktiv sərbəst radikalların istehsalına səbəb olur. Oksidatif ziyan vurmanın yanında, bu reaktiv sərbəst radikallar NFkB fəaliyyətini artıraraq iltihabın artmasına səbəb ola bilər.
Kalisium yüklənməsinin digər bir təsiri isə istilik şok proteini səviyyələrinin induksiyasıdır. Bu induksiya, ehtimal ki, aşırı kalisiumun səbəb olduğu proteinlərin düzgün olmayan əyilməsidir və bədənin homeostazı təmin etmək üçün müdafiə mexanizmi ola bilər.
İstinad sənədləri:
- Pall ML. 2018. Wi-Fi insan sağlamlığına ciddi bir təhlükədir. Ətraf Mühit Tədqiqatları. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0013935118300355
- Zentai N. 2015. Sağlam insan könüllülərində Wi-Fi elektromaqnit sahalarına akuta məruz qalmanın spontan EEG fəaliyyəti və psixomotor diqqətə heç bir təsiri yoxdur. Radiasiya Tədqiqatları. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26600173
- Jaffar FHF. 2019. Wi-Fi radiasiyasının kişilərdə reproduktiv sistemə zərərli təsirləri: Sistematik araşdırma. Tohoku eksperimental tibb jurnalı. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31353326
- Othman H. 2017. Təkrarlanan məhdudiyyət stresinin və WiFi siqnalına məruz qalmanın davranış və oksidatif stres üzərində təsirləri. Metabolik beyin xəstəliyi. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28451780
- Guxens M. 2019. Radiofrekans elektromaqnit sahaları, ekran vaxtı və 5 yaşlı uşaqlardakı emosional və davranış problemləri. Beynəlxalq gigiyena və ətraf mühit sağlamlığı jurnalı. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30314943
- Banaceur S. 2013. 2.4 GHz WIFI siqnallarına bütün bədənin məruz qalması: Alzheimer xəstəliyi (3xTg-AD) olan yetkin triple transgenik siçan modellərində kognitiv pozulmalara təsirləri. Davranış beyin tədqiqatları. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23195115
