Ümumi məlumat
Ovarial hiperstimulyasiya sindromu, hormonların artan reaksiyasıdır. Bu sindrom, adətən, yumurtalıqlarda yumurtaların inkişafını stimullaşdırmaq üçün inyeksiya vasitəsilə hormon preparatları qəbul edən qadınlarda meydana gəlir. Ovarial hiperstimulyasiya sindromu yumurtalıqların şişməsinə və ağrılı olmasına səbəb olur.
Ovarial hiperstimulyasiya sindromu, in vitro mayalanma və ya inyeksion preparatlarla ovulyasiyanın induksiyası zamanı qadınlarda baş verə bilər. Daha az hallarda, ovarial hiperstimulyasiya sindromu ağızla qəbul edilən preparatlar, məsələn, klomifen ilə aparılan fertilizasiya müalicələri zamanı meydana gəlir.
Tədbir vəziyyətin ağırılıq dərəcəsindən asılıdır. Yüngül hallar öz-özünə yaxşılaşa bilər, amma ağır hallarda xəstəxanaya yerləşdirmə və əlavə müalicə tələb oluna bilər.
Ovarial hiperstimulyasiya sindromunun simptomları
Ovarial hiperstimulyasiya sindromunun simptomları, ovulyasiyanı stimullaşdırmaq üçün inyeksiya vasitəsi ilə dərman istifadəsindən bir həftə sonra başlayır, lakin bəzən simptomların meydana çıxması iki həftə və ya daha uzun vaxt apara bilər. Simptomlar yüngüldən ağır olana qədər dəyişə bilər və zamanla pisləşə və ya yaxşılaşa bilər.
Yüngül və orta dərəcəli ovarial hiperstimulyasiya sindromu
Yüngül və orta dərəcəli ovarial hiperstimulyasiya sindromunda simptomlar aşağıdakılardır:
- Yüngül və orta dərəcədə qarın ağrısı
- Qarın şişməsi və ya bel ölçüsünün artması
- Ürəkbulanma
- Qusma
- İshal
- Yumurtalıq ərazisində ağrı
İnyeksiya yolu ilə qəbul edilən reproduktiv dərmanları istifadə edən bəzi qadınlarda ovarial hiperstimulyasiya sindromunun yüngül forması müşahidə edilir. Sindrom, adətən təxminən bir həftə sonra yox olur. Lakin, hamiləlik baş verərsə, ovarial hiperstimulyasiya sindromunun simptomları pisləşə və bir neçə gün davam edə bilər.
Ağır ovarial hiperstimulyasiya sindromu
Ağır ovarial hiperstimulyasiya sindromunda simptomlar aşağıdakılardır:
- Çox sürətli çəki artımı – 24 saatda 1 kq-dan çox
- Ağır qarın ağrısı
- Şiddətli, davamlı ürəkbulanma və qusma
- Qan laxtaları
- Sidiyin azalması
- Nəfəs darlığı
- Sıx və ya böyümüş qarın
Həkimə nə zaman müraciət etməlisiniz?
Əgər fertilizasiya müalicəsi alırsınızsa və ovarial hiperstimulyasiya sindromunun simptomlarını yaşayırınızsa, həkiminizlə müraciət edin. Hətta ovarial hiperstimulyasiya sindromunun yüngül dərəcəsində olsanız belə, həkiminiz sizi ani çəki artımı və ya simptomların pisləşməsi üçün izləmək istəyəcəkdir.
Fertilizasiya müalicəsi zamanı nəfəs probleminiz və ya ayaqlarınızda ağrılar varsa, həkiminizə dərhal müraciət edin. Bu problemlər, təcili tibbi müdaxilə tələb edən bir vəziyyəti göstərə bilər.
Ovarial hiperstimulyasiya sindromunun səbəbləri
Ovarial hiperstimulyasiya sindromunun səbəbi tam olaraq başa düşülmür. İnsan korionik gonadotropinin – adətən hamiləlik dövründə istehsal olunan hormonun – sisteminizə daxil olması rol oynayır. Yumurtalıqların qan damarları insan korionik gonadotropinə anormal şəkildə reaksiya verir və maye sızdırmağa başlayır. Bu maye yumurtalıqları şişirir və bəzən böyük miqdarda qarın boşluğuna daxil olur.
Fertilizasiya müalicələri zamanı insan korionik gonadotropini “tətik” olaraq verilir ki, yetişmiş follikul yumurtasını sərbəst buraxsın. Ovarial hiperstimulyasiya sindromu adətən insan korionik gonadotropin inyeksiyası aldıqdan sonra bir həftə ərzində baş verir. Əgər müalicə dövründə hamilə qalsanız, hamiləliyə cavab olaraq bədənin öz insan korionik gonadotropin istehsal etməsi ilə ovarial hiperstimulyasiya sindromu pisləşə bilər.
İnyeksiya yolu ilə qəbul olunan reproduktiv dərmanlar, ağızla qəbul edilən klomifen müalicəsinə nisbətən ovarial hiperstimulyasiya sindromuna daha çox səbəb olur. Bəzən ovarial hiperstimulyasiya sindromu spontan olaraq, reproduktiv müalicələrlə bağlı olmadan baş verir.
Risk faktörləri
Bəzən ovarial hiperstimulyasiya sindromu heç bir risk faktoru olmayan qadınlarda baş verir. Amma, ovarial hiperstimulyasiya sindromuna riskinizi artıran tanınmış faktörlər bunlardır:
- Polikistoz yumurtalıq sindromu – qeyri-reproduktiv dövrlər, artıq saç artımı və ultrasəs müayinəsində yumurtalığın qeyri-adi görünüşünə səbəb olan yaygın reproduktiv pozuntu
- Böyük sayda follikullar
- 35 yaşın altında olmaq
- Çox aşağı bədən çəkisi
- İnsan korionik gonadotropin tətik inyeksiyası öncəsi yüksək və ya kəskin artan estradiol (östrogen) səviyyəsi
- Öncəki ovarial hiperstimulyasiya sindromu epizodları
Ovarial hiperstimulyasiya sindromunun komplikasiyaları
Ağır ovarial hiperstimulyasiya sindromu nadir hallarda olsa da, həyatı təhdid edə bilər. Komplikasiyalar aşağıdakılardır:
- Qarın boşluğunda və bəzən döş qəfəsində maye yığılması
- Elektrolit pozuntuları (natrium, kalium)
- Böyük damarlar, adətən ayaqlarda qan laxtaları
- İdrar iflası
- Ovarial dönmə
- Yumurtalıqda bir kistin partlaması, ciddi qanaxmaya səbəb ola bilər
- Nəfəs problemləri
- Komplikasiyalar səbəbi ilə hamiləlik itkisi
- Ölüm (nadir hallarda)
Ovarial hiperstimulyasiya sindromunun qarşısının alınması
Ovarial hiperstimulyasiya sindromu inkişaf etmə şansınızı azaltmaq üçün, sizin üçün fərdi bir plan hazırlamaq lazımdır. Həkiminizdən hər müalicə dövrünü diqqətlə izləməsini gözləyin, o cümlədən follikulların inkişafını yoxlamaq üçün tez-tez ultrasəs müayinəsi və hormon səviyyələrinizi yoxlamaq üçün qan testləri edin.
Ovarial hiperstimulyasiya sindromunun qarşısını almaq üçün strategiyalar aşağıdakılardır:
- Dərman dozalarının tənzimlənməsi. Həkiminiz yumurtalıqlarınızı stimullaşdırmaq və ovulyasiyanı tetiklemek üçün mümkün olan ən aşağı gonadotropin dozalarını istifadə edir.
- Dərman əlavələri. Bəzi dərmanlar ovarial hiperstimulyasiya sindromu riskini azaltmağa kömək edir, hamiləlik şansını təsir etmir. Bu dərmanlara aşağı dozalı aspirin; karbergolin və ya kinogloidi tükədən dopamin agonistləri; və kalcium infuziyaları daxildir. Polikistoz yumurtalıq sindromu olan qadınlara ovulyasiya stimulyasiyası zamanı metformin (Glumetza) dərmanını verilməsi hiperstimulyasiyanın qarşısını almağa kömək edə bilər.
- Əgər estrogen səviyyəniz yüksəkdirsə və ya çox sayda inkişaf etmiş follikullarınız varsa, həkiminiz sizə inyeksiya dərmanlarını dayandırmağı tələb edə bilər və insan korionik gonadotropin tətik inyeksiyasını verməzdən əvvəl bir neçə gün gözləməyə səbəb ola bilər.
- İnsan korionik gonadotropin tətik inyeksiyasının istifadə edilməsinin qarşısını almaq. Çünki ovarial hiperstimulyasiya sindromu tez-tez insan korionik gonadotropin tətik inyeksiyası alındıqdan sonra inkişaf edir, Gn-RH agonistləri, məsələn, leuprolid (Lupron) istifadə edərək tətik üçün insan korionik gonadotropin alternativləri hazırlanmışdır, bu da ovarial hiperstimulyasiya sindromunun qarşısını almaq və ya məhdudlaşdırma yolu ilə həyata keçirilir.
- Embrionların dondurulması. Əgər in vitro mayalanma prosesini keçirirsinizsə, ovariyalarınızdan bütün follikullar (yetişmiş və yetişməmiş) çıxarıla bilər ki, bu da ovarial hiperstimulyasiya sindromu riskini azaltsın. Yetişmiş follikullar döllənir və dondurulur, sonra yumurtalıqlarınıza istirahət verilir. Siz in vitro mayalanma prosesinə daha sonra, bədənin hazır olduğu zaman davam edə bilərsiniz.
Ovarial hiperstimulyasiya sindromunun diaqnozu
Ovarial hiperstimulyasiya sindromu üçün həkiminiz diaqnozu aşağıdakı əsasında qoya bilər:
- Fiziki müayinə. Həkiminiz, çəki artımını, bel ölçüsünün böyüməsini və varsa qarın ağrısını araşdıracaqdır.
- Ultrasəs. Əgər siz ovarial hiperstimulyasiya sindromunuz varsa, ultrasəs yumurtalıqlarınızın normadan daha böyük olduğunu, follikulların inkişaf etdiyi böyük maye dolu kistlər olduğunu göstərə bilər. Fertilizasiya dərmanları ilə müalicə zamanı həkiminiz yumurtalıqlarınızı vaginal ultrasəs ilə mütəmadi qiymətləndirir.
- Qan testi. Müəyyən qan testləri həkiminizə qanınızda pozuntuları yoxlamağa və ovarial hiperstimulyasiya sindromu səbəbindən böyrək funksiyasınızın məhdudlaşmasını yoxlamağa imkan verir.
Ovarial hiperstimulyasiya sindromunun müalicəsi
Ovarial hiperstimulyasiya sindromu, adətən, bir-iki həftə ərzində və ya hamiləsinizsə daha uzun müddətdə öz-özünə nizamlanır. Müalicənin məqsədi sizə rahatlıq vermək, ovarial fəaliyyətinizi azaltmaq və komplikasiyalardan qaçınmaqdır.
Yüngül və orta dərəcəli ovarial hiperstimulyasiya sindromunun müalicəsi
Yüngül ovarial hiperstimulyasiya sindromu öz-özünə nizamlanır. Orta dərəcəli ovarial hiperstimulyasiya sindromunun müalicəsi aşağıdakılardan ibarət ola bilər:
- Maye qəbulunun artırılması
- Müntəzəm fiziki müayinələr və ultrasəs müayinələri
- Gündəlik çəki və bel ölçüsü ölçmə, kəskin dəyişikliklərdə həkiminizə məlumat vermək
- Gündəlik istehsal etdiyiniz sidik miqdarının ölçülməsi
- Dehidrasiyanın, elektrolit balansının pozulmasının və digər problemlərin izlənilməsi üçün qan testləri
- Qarın boşluğundan artıq mayenin drenajı, qarın boşluğuna bir iynə daxil edərək
- Qan laxtalarının qarşısını almaq üçün dərmanlar (antikoagülanlar)
Ağır ovarial hiperstimulyasiya sindromu
Ağır ovarial hiperstimulyasiya sindromu olan xəstələr xəstəxanaya yerləşdirilməyi tələb edə bilər və intensiv nəzarət və müalicəyə ehtiyac duyurlar, məsələn, damcılar vasitəsilə müalicə. Həkiminiz simptomlarınızı azaltmaq üçün cabergoline adlı bir dərman verə bilər. Bazen həkiminiz həmçinin gonadotropin releasing hormone (Gn-RH) antagonisti və ya letrozole (Femara) kimi digər dərmanları da verə bilər ki, ovarial fəaliyyəti azaltmağa kömək etsin.
Ciddi komplikasiyalar əlavə müalicələri tələb edə bilər, məsələn, partlamış bir ovarial kisti üçün cərrahiyyə və ya qaraciyər və ya ağciyər komplikasiyaları üçün intensiv qayğı. Ayaqlarınızdakı qan laxtalarının riskini azaltmaq üçün siz də antikoagülan dərmanlara ehtiyac duyula bilər.
Evdə qayğı
Əgər yüngül ovarial hiperstimulyasiya sindromu inkişaf edərsə, gündəlik rutinizi davam etdirə biləcəksiniz. Həkiminizin məsləhətlərinə əməl edin, bunlar aşağıdakılardan ibarət ola bilər:
- Qarın narahatlığı üçün sıxılma dərmanları, məsələn, asetaminofen (Tylenol) sınayın, lakin son hamilə embriyo köçürmədən sonra ibuprofen (Advil, Motrin IB) və ya naproksen sodium (Aleve) istifadəsindən çəkinin, çünki bu dərmanlar embriyonun implantasiyasını maneə törədə bilər.
- Sex əlaqəsindən çəkinin, çünki bu, ağrılı ola bilər və yumurtalıqdakı bir kistin partlamasına səbəb ola bilər.
- Yüngül fiziki fəaliyyət səviyyəsini qoruyun, ağır və ya yüksək təsirli fəaliyyətləri qaçın.
- Hər gün eyni tərəzi ilə çəkilin və qarın ətrafında ölçü aparın, həkiminizə qeyri-adi artımları bildirin.
- Əgər əlamətləriniz və simptomlarınız pisləşərsə, həkiminizlə əlaqə saxlayın.
Həkimlə görüşə hazırlıq
Əgər zamanınız varsa, həkimlə görüşünüzdən əvvəl hazırlıq etmək yaxşı bir fikirdir.
Hazırlamaq üçün nələr edə bilərsiniz
- Yaşadığınız simptomları yazın. Hətta onların əlaqəsiz olduğunu düşündüyünüzdə belə bütün simptomlarınızı qeyd edin.
- Aldığınız dərmanlar və vitamin əlavələrinin siyahısını hazırlayın. Dərman dozasını və neçə dəfə qəbul etdiyinizi qeyd edin.
- Bir ailə üzvü və ya dostunuzu sizinlə gətirin. Sizə çoxlu məlumat verilə bilər və hər şeyi xatırlamaq çətin ola bilər.
- Əl istehsalında bir dəftər aparın. Həkimlə görüş vaxtı vacib məlumatları yazmaq üçün istifadə edin.
- Həkiminizə soruşmağı planlaşdırdığınız sualların siyahısını hazırlayın.
Soruşmaq üçün bəzi əsas suallar bunlardır:
- Simptomlarımın ən mümkün səbəbi nədir?
- Hansılardan hansı testlərə ehtiyacım var?
- Ovarial hiperstimulyasiya sindromu adətən öz-özünə yox olurdur, ya da müalicəyə ehtiyacım olacaq?
Həkiminizin sizə dediyi hər şeyi tamamilə anladığınızdan əmin olun. Həkiminizdən məlumatı təkrarlamasını istəməkdən və ya aydınlıq üçün əlavə suallar verməkdən çəkinməyin.
Həkiminiz sizə aşağıdakı sualları verə bilər
Həkiminiz sizə bu sualları verə bilər:
- Simptomlarınız nə vaxt başladı?
- Simptomlarınız nə qədər ağırdır?
- Hansısa bir şey simptomlarınızı yaxşılaşdırırmı?
- Hansısa bir şey simptomlarınızı daha da pisləşdirirmi?
