Takayasu arteritinin simptomları və müalicəsi

Ümumi məlumat

Takayasu arteriti nadir bir növ vaskuliti, yəni qan damarlarının iltihabına səbəb olan xəstəliklər qrupu arasındadır. Takayasu arteritində iltihab aortaya – ürəkdən bədənin bütün hissələrinə qan daşıyan böyük damar – və onun əsas budaqlarına zərər verir.

Bu xəstəlik daralmış və ya tıxac yaranmış damarlarla, ya da şişmiş və yırtıla biləcək damar divarları (anevrizma) ilə nəticələnə bilər. Takayasu arteriti, əlavə olaraq, qol və ya sinə ağrısına, yüksək qan təzyiqinə və nəhayət, ürək çatışmazlığına və ya insult yaranmasına səbəb ola bilər.

Sizdə heç bir simptom yoxdursa, Takayasu arteriti üçün müalicəyə ehtiyacınız olmaya bilər. Lakin bu xəstəlikdən əziyyət çəkən insanların əksəriyyəti damarlarındakı iltihabı nəzarətdə saxlamaq və komplikasiyaları önləmək üçün dərmanlar almalıdır. Müalicə olsa belə, geriləmələr tez-tez olur, və simptomlarınız arada bir ortaya çıxa və yox ola bilər.

Takayasu arteritinin simptomları

Takayasu arteritinin simptomları adətən iki mərhələdə ortaya çıxır.

Mərhələ 1

Birinci mərhələdə, aşağıdakı simptomlarla özünüzü narahat hiss edə bilərsiniz:

• Yorğunluq
• İstəmədən çəki itirmək
• Əzələ və oynaq ağrıları
• Yüngül qızdırma, bəzən gecə tərləmə ilə birlikdə

Hər kəs bu ilkin simptomlarla qarşılaşmır. İltihab illər boyu damarları zədələyə bilər, siz də bununla bağlı bir şeyin səhv olduğunu anlamaya bilərsiniz.

Mərhələ 2

İkinci mərhələdə, iltihab damarların daralmasına səbəb olur, bu da orqanlarınıza və toxumalarınıza daha az qan, oksigen və qida maddələri axmasına gətirib çıxarır. Mərhələ 2-də simptomlar bunları əhatə edə bilər:

• Əl və ayaqlarda zəiflik və ya ağrı
• Sürüklənmə, başgicələnmə və ya bayılma
• Baş ağrıları və ya görmə dəyişiklikləri
• Xatirə problemləri və ya düşünmə çətinliyi
• Sinə ağrısı və ya nəfəs darlığı
• Yüksək qan təzyiqi
• İshal və ya nəcisinizdə qan
• Azalmış qırmızı qan hüceyrələri (anemiya)

Həkimə nə zaman müraciət etməlisiniz?

Nəfəs darlığı, sinə və ya qol ağrınız varsa, ya da üzünüzün düşməsi, əllərdə zəiflik və ya danışmaqda çətinlik kimi insult əlamətləri varsa, dərhal tibbi yardım alın.

Digər sizi narahat edən simptomlar yaşayırsınızsa, həkiminizlə görüş təyin edin. Takayasu arteritinin erkən aşkarlanması, effektiv müalicəyə nail olmağınız üçün çox vacibdir.

Artıq Takayasu arteriti ilə diaqnoz qoyulubsa, unutmayın ki, simptomlarınız effektiv müalicə ilə belə arada bir ortaya çıxa və itə bilər. İlk dəfə yaranan simptomlara bənzəyən və ya yeni simptomlar ortaya çıxarsa, bunlara diqqət yetirin və həkiminizə dərhal məlumat verin.

Takayasu arteritinin səbəbləri

Takayasu arteritində aorta və başınıza və böyriklərinizə aparan digər əsas damarlar iltihablanır. Zamanla iltihab bu damarlarda qalınlaşma, daralma və yaralar meydana gətirir.

Takayasu arteritində ilkin iltihabın nədən qaynaqlandığı dəqiq məlum deyil. Səbəb, immun sisteminizin səhvən öz damarlarınıza hücum etdiyi bir autoimmun xəstəlik ola bilər. Bu xəstəlik bir virus və ya digər infeksiya ilə yol açıla bilər.

Risk faktorları

Takayasu arteriti əsasən 40 yaşın altındakı qızlar və qadınlarda olur. Bəzən bu xəstəlik ailələrdə baş verə bilər.

Takayasu arteritinin komplikasiyaları

Takayasu arteritində iltihab və sağalma dövrlərinin uzanması və ya təkrarlanması aşağıdakı komplikasiyalardan birinə və ya bir neçəsinə səbəb ola bilər:

• Qan damarlarının sərtləşməsi və daralması, bu orqanlar və toxumalar üçün qan axınının azalmasına səbəb ola bilər
• Yüksək qan təzyiqi, adətən böyriklərinizə qan axınının azalmasının nəticəsi olaraq
• Ürəyin iltihabı, bu ürək əzələsinə və ya ürək valflarına təsir edə bilər
• Yüksək qan təzyiqi, ürəyin iltihabı və ya aortanın geri axını nəticəsində ürək çatışmazlığı – bu, zədələnmiş aortanın qanı yenidən ürəyinizə sızdırmasına səbəb ola bilər – ya da onların birləşməsi
• İnme, beyininizə gedən damarların qan axınının azalması və daha çox olduğu zaman baş verir
• Müvəqqəti iskemik hücum, bu, bir inma kimi olur, bənzər simptomlar yaradır, lakin daimi zərərə səbəb olmur
• Aorda anevrizma, bu, damar divarlarının zəifləməsi və şişməsi zamanı yaranır, bunun nəticəsində partlama potensialı olan şişkinlik meydana gəlir
• Ürək tutması, bu, ürəyə olan qan axınının azalması nəticəsində baş verə bilər

Hamiləlik

Takayasu arteriti olan qadınlar üçün sağlam bir hamiləlik mümkündür. Lakin bu xəstəlik və onu müalicə etmək üçün istifadə olunan dərmanlar fertilitetinizə və hamiləliyinizə təsir edə bilər. Əgər Takayasu arteritiniz varsa və hamilə qalmağı planlaşdırırsınızsa, həkiminizlə birlikdə hamiləliyin komplikasiyalarını minimuma endirmək üçün bir plan hazırlayın. Hamiləliyiniz boyunca müntəzəm olaraq həkiminizə müayinə etdirin.

Diaqnoz

Həkiminiz sizdən simptomlarınız haqqında soruşacaq, fiziki müayinə keçirəcək və tibbi tarixçənizi alacaq. Həkim, Takayasu arteritinə bənzəyən digər xəstəlikləri aradan qaldırmağa və diaqnozu təsdiq etməyə kömək etmək üçün bəzən aşağıdakı testlərdən və prosedurlardan istifadə etməyinizi istəyə bilər. Bu testlərdən bəziləri müalicə zamanı irəliləyişinizi yoxlamaq üçün də istifadə edilə bilər.

• Qan testləri. Bu testlər, iltihab əlamətlərinin olub olmadığını yoxlamaq üçün istifadə edilə bilər. Həkiminiz anemiyanı da yoxlaya bilər.
• Qan damarlarınızın rentgeni (anjiyografi). Anjiyogram zamanı elastik bir kateter böyük bir damara və ya venaya daxil edilir. Sonra katetere xüsusi bir kontrast boya vurulur və boyanın damarlarınıza və ya venalarınıza dolması zamanı rentgen çəkilir. Nəticədə yaranan görüntülər, həkiminizə qan axınının normal olub olmadığını, ya da daralmasına görə yavaşladığını və ya dayandığını görməyə imkan verir. Takayasu arteriti olan bir insanda adətən bir neçə stenoz sahəsi olur.
• Maqnital rezonans anjiyografiyası (MRA). Daha az invaziv olan bu anjiyografi forması, kateterlər və rentgensiz qan damarlarınızın ətraflı görüntülərini yaradır. MRA, güclü maqnit sahəsində radio dalğalarının işlədilməsi ilə toxuma dilimlərinin ətraflı görüntülərini yaradan məlumatlar istehsal edir. Bu test zamanı həkiminizin qan damarlarını daha yaxşı görməsinə və araşdırmasına kömək etmək üçün bir venaya və ya arteriyaya kontrast boya vurulur.
• Kompüterizasiya olunmuş tomoqrafiya (CT) anjiyografiyası. Bu, qan damarlarınızın strukturlarını yoxlamaq və qan axınını izləmək üçün intravenoz kontrast boya ilə rentgen görüntülərinin kompüter analizi ilə birləşdirən başqa bir qeyri-invaziv anjiyografi formasıdır.
• Ultrasonoqrafiya. Doppler ultrasəs, adi ultrasəsin daha inkişaf etmiş versiyasıdır, və boyun və çiyinlərdəki müəyyən damarın divarlarının yüksək keyfiyyətli görüntülərini istehsal etmək qabiliyyətinə malikdir. Bu, digər görüntüləmə texnikaları ilə müqayisədə bu damarların incə dəyişikliklərini aşkar edə bilər.
• Pozitron emissiya tomoqrafiyası (PET). Bu görüntüləmə testi, adətən kompüter tomoqrafiyası və ya maqnit rezonans görüntüsü ilə birlikdə həyata keçirilir. PET, qan damarlarındakı iltihabın intensivliyini ölçə bilir. Skandan əvvəl, döşəyə daha yaxşı baxmaq üçün bir venaya və ya arteriyaya radioaktiv dərman vurulur.

Takayasu arteritinin müalicəsi

Takayasu arteritinin müalicəsi, iltihabı nəzarətdə saxlamaq və qan damarlarınıza daha çox ziyan vurulmasını önləməyə yönəldilmişdir. Bəzən Takayasu arteritini müalicə etmək çətin olur, çünki simptomlarınız yaxşılaşsa belə, bu xəstəlik hələ aktiv ola bilər. Həmçinin, bəzək insanlar diaqnoz qoyulana qədər geri dönməz ziyan meydana gələ bilər.

Digər tərəfdən, əgər çox sayda simptomunuz və ya ciddi komplikasiyalarınız yoxdursa, müalicəyə ehtiyac olmaya bilər.

Dərmanlar

Dərmanların sizin üçün seçimlərinin hansılar olduğunu və mümkün tərəf təsirlərinin nə olduğunu həkiminizlə müzakirə edin. Həkiminiz bu dərmanları sizə təyin edə bilər:

• İltihabı nəzarətdə saxlamaq üçün kortikosteroidlər. Müalicənin ilk seçimi adətən prednizondur. Hətta daha tez yaxşılaşsanız da, uzunmüddətli dərman qəbul etməyə ehtiyacınız ola bilər. Bir neçə ay sonra həkiminiz tədricən dozanı azaltmağa başlayaraq, iltihabı nəzarət üçün lazım olan ən aşağı doza çatana qədər sizi yönləndirə bilər. Hətta həkiminiz sizə dərmanı tamamilə dayandırmağı tövsiyə edə bilər. Kortikosteroidlərin mümkün tərəf təsirləri arasında çəki artımı, infeksiyalar riskinin artması, sümük incəlməsi (osteoporoz) və menstrual pozuntular ola bilər. Sümük itkisinin qarşısını almaq üçün, həkiminiz sizə kalsium əlavəsi və D vitamini tövsiyə edə bilər.
• İmmunitet sistemini basdıran digər dərmanlar. Əgər sizin vəziyyətiniz kortikosteroidlərə yaxşı reaksiya vermirsə, ya da dərman dozası azaldıldıqca çətinlik keçirsinizsə, həkiminiz immunosupressiv dərmanları təyin edə bilər. Məsələn, metotreksat (Trexall), azatioprin (Azasan, İmuran) və leflunomid (Arava) kimi dərmanlar ola bilər. Bəzi insanlar orqan köçürülməsi üçün hazırlanmış dərmanlara, məsələn, mikofenolat mofetil (CellCept) yaxşı reaksiya verirlər. Ən yaygın tərəf təsiri infeksiya riskinin artmasıdır.
• İmmunitet sistemini tənzimləyən dərmanlar. Əgər standart müalicələrə cavab vermirsinizsə, həkiminiz immun sistemindəki anormalitələri düzəldən dərmanlar (biologiklər) təklif edə bilər. Məsələn, etanercept (Enbrel), infliximab (Remicade, Inflectra) və tocilizumab (Actemra). Daha çox araşdırma tələb olunur. Bu dərmanların ən yaygın tərəf təsiri infeksiya riskinin artmasıdır.

Cərrahiyə

Əgər damarlarınız ciddi şəkildə daralmış və ya tıxanmışsa, bu damarları açmaq və ya bypass etmək üçün cərrahiyə müdaxiləsi lazım ola bilər. Bu, adətən, yüksək qan təzyiqi və sinə ağrısı kimi bəzi simptomların yaxşılaşmasına kömək edir.

Bəzi hallarda, daralma və ya tıxac yenilənə bilər, bu da ikinci bir müdaxiləni tələb edir. Əgər böyük anevrizmalara sahipsinizsə, onların partlama riskini önləmək üçün cərrahiyə lazım ola bilər. Həkiminiz, vəziyyətiniz emosiyalandı aradan qaldırılana qədər cərrahiyəni təxirə salmağı tövsiyə edə bilər.

İltihabın azaldıldığı zaman həyata keçirilməsi daha yaxşı olan cərrahi variantlar aşağıdakılardır:

• Bypass cərrahiyəsi. Bu cərrahiyyə prosedurunda, bədənin fərqli bir hissəsindən bir arteriya və ya vena alınaraq tıxanmış damar ilə birləşdirilir, bu da damarların içindən qan axması üçün bypass təmin edir. Bypass cərrahiyyəsi, damarların daralması geri dönməz olduqda və ya qan axınına ciddi tıxac olduqda həyata keçirilir.
• Qan damarlarının genişləndirilməsi (perkutane anjiyoplasti). Bu prosedur, damarların ciddi şəkildə tıxandığı hallarda göstərilə bilər. Perkutane anjiyoplastiya zamanı, kiçik bir balon tıxanmış sözün daxilinə kement keçirərək daxil olur. Balon yerində, tıxanmış sahəni genişləndirmək üçün genişlənir, sonra deflata edilir və çıxarılır.
• Aortik klapan cərrahiyyəsi. Aortik klapanın əhəmiyyətli dərəcədə sızdığı halda cərrahi düzəltmə və ya xətt tənzimləmə tələb oluna bilər.

Dəstək

Takayasu arteriti ilə yaşamağın ən böyük çətinliklərindən biri, dərmanınızın yan təsirləri ilə başa çıxmaq ola bilər. Aşağıdakı təkliflər kömək edə bilər:

• Şəraitinizi anlayın. Takayasu arteriti və onun müalicəsi haqqında mümkün qədər çox şey öyrənin. Aldığınız dərmanların mümkün yan təsirlərini bilin və sağlamlığınızdakı hər hansı bir dəyişiklik haqqında həkiminizə məlumat verin. Həkiminizdən, aşağı doza aspirini müntəzəm olaraq qəbul etməyin faydası barədə soruşun.
• Sağlam qidalanın. Sağlam qidalanma, xəstəliyiniz və dərmanlarınızdan qaynaqlanan mümkün problemləri, məsələn, yüksək qan təzyiqi, sümük incəlməsi və şəkərli diabeti önləməyə kömək edə bilər. Taze meyvə və tərəvəzlərə, tam taxıllara və yağsız ətə və balığa daha çox önəm verin, duz, şəkər və spirt istehlakını azaldın. Kortikosteroid dərmanı qəbul edirsinizsə, həkiminizdən D vitamini və ya kalsium əlavəsi qəbul etməyiniz lazım olub olmadığını soruşun.
• Daimi idman edin. Müntəzəm aerobik fəaliyyət – məsələn, gəzmək – sümük itkisini, yüksək qan təzyiqini və şəkərli diabeti önləməyə kömək edə bilər. Bu həm də ürəyinizə və ağciyərlərinizə fayda verir. Buna əlavə olaraq, bir çox insan idmanın ruh halını və müsbət hissini artırdığını düşünür.
• Bütün tütün məhsullarından qaçın. Vaskular və toxumalarınıza daha çox ziyan vurma riskini azaltmaq üçün tütünün bütün növlərini istifadədən imtina etmək vacibdir.