İntestinal iskemiyanı, adətən bir arteriyanın tıxanması səbəbindən bağırsaqlara qan axınının azalması halında baş verən bir sıra vəziyyətləri təsvir edir. İntestinal iskemiya kiçik bağırsağınızda, iri bağırsağınızda (kolon) və ya hər ikisində baş verə bilər.
İntestinal iskemiya ciddi bir vəziyyətdir ki, bu da ağrılara səbəb ola bilər və bağırsaqların düzgün işləməsini çətinləşdirir. Şiddətli hallarda, bağırsaqlara qan axınının itirilməsi bağırsaq toxumasına zərər verə bilər və ehtimal ki, ölümə yol açar.
İntestinal iskemiyanı müalicə etmək üçün bir neçə metod var. Bərpa şanslarını artırmaq üçün, erkən simptomları tanımaq və dərhal tibbi yardım almaq vacibdir.
İntestinal iskemiyanın simptomları
İntestinal iskemiyanın simptomları ani (akut) və ya tədricən (xroniki) inkişaf edə bilər. Belirtilər və simptomlar bir insandan digərinə fərqli ola bilər, lakin intestinal iskemiyanı göstərən bəzi ümumi tanınan nümunələr var.
Açıq intestinal iskemiyanın simptomları
Açıq intestinal iskemiyanın umumiyyətlə aşağıdakı simptomları vardır:
- Təsadüfi qarın ağrısı, yüngül, orta və ya ağır ola bilər
- Defekasiyaya tələsik ehtiyac
- Tez-tez defekasiya və güc istifadə etmə ehtiyacı
- Qarın ağrısı və ya şişkinlik
- Darmadağınızdakı qan
- Yaşlı şəxslərdə zehni qarışıqlıq
Xroniki intestinal iskemiyanın simptomları
Xroniki intestinal iskemiyanın simptomları aşağıdakıları əhatə edə bilər:
- Başqa 30 dəqiqə ərzində, yeməkdən sonra baş verən qarın spazmları və dolğunluğu, bir-üç saat davam edir
- Müəyyən dövrlərdə kötü aqressiv yaşayan qarın ağrısı
- Sonrakı ağrılardan qorxaraq yeməkdən qorxmaları
- İstəyərək olmayan çəki itkisi
- İshal
- Ürəkbulanma
- Qarın şişməsi
Həkimə nə zaman müraciət etməlisiniz?
Ani, sərt qarın ağrınız varsa, dərhal tibbi yardım axtarın. Ağrı, sizi yerində durmağa və komfortlu bir vəziyyət tapmağa mane olursa, bu tibbi fövqəladə vəziyyətdir.
Əgər sizi narahat edən digər əlamət və ya simptomlar varsa, həkimlə görüş təyin edin.
İntestinal iskemiyaya nə səbəb olur?
İntestinal iskemiya, bağırsaqlarınıza qan təmin edən əsas arteriyalardan birində qan axınının yavaşlaması və ya dayandığı zaman baş verir. Bu vəziyyətin bir çox mümkün səbəbi var, o cümlədən, qan laxtası səbəbiylə bir arteriyanı tıxanması və ya xolesterol kimi çöküntülərin yığılması nəticəsində bir arteriyanın daralmış olması. Tıxanmalar venalarda da baş verə bilər, lakin bu daha az yaygındır.
İntestinal iskemiya adətən aşağıdakı kateqoriyalara bölünür:
Kolon iskemiyası (iskemik kolit)
Ən yaygın nümunəsi olan bu tip intestinal iskemiyada, kolonun qan axını yavaşlayır. Kolonun qan axınının azalmasının səbəbi həmişə açıq deyil, lakin bir sıra vəziyyətlər kolonik iskemiyaya daha həssas olmağına səbəb ola bilər:
- Qan təzyiqinin təhlükəli dərəcədə aşağı olması (hipotoniya) qəlb çatışmazlığı, ağır cərrahiyyə, travma və ya şokla əlaqəli
- Kolonunuza qan verən bir arteriyada qan laxtası
- Bağırsağın mədhəzi (volvulus) və ya bir herni içində bağırsaq məzmununun sıxılması
- Çizgi toxuması və ya şiş səbəbindən bağırsaq obstruksiyası nəticəsində atəşlənmiş bağırsağın həddindən artıq böyüməsi
- Damar iltihabı (vahidit) helyasiyalan digər tibbi hallar, lupus və ya qırmızı hüceyrə anemiyası kimi
- Ürək xəstəlikləri və migren üçün istifadə edilən damarın sıxılması üçün bəzi dərmanlar
- Doğum nəzarət tabletləri kimi hormonal dərmanlar
- Kokain və ya metanfetamin istifadəsi
- Uzun məsafəyə qaçma kimi şiddətli fiziki məşqlər
Açıq mezenterik iskemiya
Bu tip intestinal iskemiya adətən kiçik bağırsaqda baş verir. Açıq mezenterik iskemiyanın səbəbləri ola bilər:
- Qan laxtası ürəkdən çıxır və qan dövranı vasitəsilə bir arteriyanı tıxaraq, adətən bağırsaqlara oksigenlə zəngin qan verən üstün mezenterik arteriya. Bu, açıq mezenterik arteriya iskemiyasının ən yaygın səbəbidir və bunu ürək çatışmazlığı, nizamsız döyünmə və ya infarktlarla əlaqələndirilebilir.
- Bağırsaq arteriyalarından biri içində inkişaf edən bir tıxanma qan axını yavaşladır və ya dayandırır, adətən arteriyanın divarında yağların yığılması nəticəsində. Bu cür ani iskemiya, xroniki intestinal iskemiyaya sahib olan insanlarda baş verməyə meyllidir.
- Şok, ürək çatışmazlığı, bəzi dərmanlar və ya xroniki böyrək ətrafında aşağı qan təzyiqindən irəli gələn qan axınının pozulması. Bu problemlər, digər ciddi xəstəlikləri olan və müəyyən dərəcədə ateroskleroz olan insanlarda daha çox görünür. Bu cür açıq mezenterik iskemiyaya tez-tez tıxanma olmadan iskemiyaya şahid olunur.
Xroniki mezenterik iskemiya
Xroniki mezenterik iskemiya, həm də intestinal angina kimi tanınır, arteriya divarında yağ çöküntülərinin yığılması nəticəsində əmələ gəlir. Bu xəstəlik prosesi adətən yavaşdır, və bu zaman iki əsas arteriyanın paralel daralması və ya tam tıxanma vəziyyətinə girməyincə müalicəyə ehtiyac olmaya bilər.
Xroniki mezenterik iskemiyanın potensial olaraq təhlükəli bir komplikasiyası, xəstə bir arteriyadakı qan laxtasının yaranmasıdır, bu da qan axınının ani şəkildə tıxanmasına (açıq mezenterik iskemiya) səbəb olur.
İntestinalarınızdan qan çıxa bilmədiyi zaman baş verən iskemiya
İyirmi ağıllı qan laxtası, bağırsaqlardan oksigenlə zəngin qanı boşaldan bir venada inkişaf edə bilər. Xoşbəxtlikdən, venaya qan tıxanır, bağırsaqlarda şişkinlik və qanaxma səbəb olur. Bu vəziyyətə mezenterik venoz tromboz deyilir, və bu aşağıdakı səbəblərdən irəlilə bilər:
- İncəsikdən qlissam azaldan xroniki və ya açıq iltihab müalicəsi
- Qarın infeksiyası
- İnsana görə ağırlaşan xəstəliklər, məsələn, kanserlərin
- Bağırsaq xəstəlikləri, məsələn, ülseratif kolit, Crohn xəstəliyi və ya divertikulit
- Qan laxtalanma riski daha yüksək olan xəstəliklər, miras qalmış laxtalanma pozuntuları
- Antikoagulyant təsirini artıran estrogen kimi dərmanlar
- Qarın zədələri
Risk faktorları
İntestinal iskemiyaya riskinizi artıra biləcək faktorlar:
- Arteriyalardakı yağ yığıntılarının artması (ateroskleroz). Əgər aterosklerozun səbəb olduğu digər vəziyyətlər yaşamışsınızsa, məsələn, ürəyinizə (koronariya artery xəstəliyi), ayaqlarınıza (periferik damar xəstəliyi) və ya beyininizə xidmət edən arteriyalara (karotid arteriya xəstəliyi) qan axının azalması varsa, intestinal iskemiyaya qarşı riskiniz artır.
- Yaş. 50 yaşdan yuxarı olan insanlar intestinal iskemiyaya daha çox meyilli olurlar.
- Siqaret çəkmək. Siqaretlar və digər tüstülənmiş tütün formaları intestinal iskemiyaya riskinizi artırır.
- Xroniki obstruktiv ağciyər xəstəliyi. Emfizema və digər siqaretlə əlaqədar ağciyər xəstəlikləri intestinal iskemiyaya riskinizi artırır.
- Ürək problemləri. Əgər congestiv ürək çatışmazlığı və ya atrial fibrilyasiya kimi nizamsız döyünmələrdən əziyyət çəkirsinizsə, intestinal iskemiyaya meylliliğiniz artır.
- Dərmanlar. Bəzi dərmanlar sizin intestinal iskemiyaya riskinizi artıra bilər. Məsələn, doğum kontrol pililəri və bəzi damara geniş və daralma edən dərmanlar, allergiya dərmanları və migren müalicəsi üçün dərmanlar.
- Qan laxtalanma problemləri. Qan laxtalarının yaranma riskini artıran xəstəliklər, intestinal iskemiyaya meyilli ola bilər. Məsələn, qırmızı hüceyrə anemiyası və Faktor V Leiden mutasiyası.
- Qeyri-qanuni narkotik istifadəsi. Kokain və metanfetamin istifadəsi intestinal iskemiyaya bağlıdır.
İntestinal iskemiyanın komplikasiyaları
İntestinal iskemiyanın komplikasiyaları aşağıdakılar ola bilər:
- Bağırsaq toxumasının ölümü. Əgər bağırsağınıza olan qan axını tamamilə və ani şəkildə tıxanırsa, bağırsaq toxuması ölə bilər (qangren).
- İntestinal perforasiya. Bağırsaqlardan keçdikdə bir deşik yarana bilər. Bu problem, bağırsağın tərkibinin qarın boşluğuna sızmasına səbəb olmaqla ciddi infeksiya (peritonit) yaradır.
- Kolonunuzda yara və ya daralması. Bəzən bağırsaqlar iskemiyadan sağalır, lakin bərpa prosesi zamanı bədən, bağırsaqları daraldan və ya bloklayan yara toxuması əmələ gətirir.
Bəzi hallarda, intestinal iskemiya ölümcül ola bilər.
İntestinal iskemiyanın diaqnozu
Əgər həkiminiz intestinal iskemiyadan şübhələnirsə, siz simptomlarınıza əsaslanaraq bir neçə diaqnostik testdən keçə bilərsiniz, bunlar arasında:
- Qan testləri. İntestinal iskemiyanı göstərən spesifik qan markerləri olmasa da, bəzi ümumi qan test nəticələri intestinal iskemiyanı göstərə bilər. Belə bir nəticəyə ağ hüceyrə sayının artması daxil ola bilər.
- Şəkil çəkmə testləri. Şəkil çəkmə testləri həkiminizə daxili orqanlarınızı görməyə və simptomlarınızın digər səbəblərini istisna etməyə kömək edə bilər. Şəkil çəkmə testləri arasında Rentgen, ultrasəs, CT skanı və MRT vardır.
- Bağırsaq keçiriciliyini görmək üçün bir optik alət. Bu texnika, ağızdan və ya rektumdan kameranın ucuyla işıqlandırılmış elastik bir boru daxil edərək bağırsağın içini görmək üçün yerinə yetirilir. Ağızdan daxil edildikdə (endoskopiya) boru kiçik bağırsağınızın yuxarı hissəsini yoxlayır. Rektuma daxil edildikdə, boru kolonun son iki ayağını (sigmoidoskopiya) və ya bütün kolonun (kolonoskopiya) yoxlayır.
- Arteriyalar vasitəsilə qan axınını izləyən boya. Bu testdə (anjioqrafiya) uzun və incə bir boru (kateter) qıçınızda və ya qolunuzda bir arteriyaya daxil edilir, sonra arteriya boyunca aortaya keçir. Kateter vasitəsilə yeridilmiş boya, birbaşa bağırsaq arteriyalarınıza axır. Boya arteriyalarınızın içindən keçərkən, daralan sahə və ya tıxanma Rentgen şəkillərində görünür. Anjioqrafiya, həkiminizə tıxanmanı müalicə etmək üçün tibbi vasitə tətbiq etməyə imkan verir.
- Kəşfiyyat cərrahiyyəsi. Bəzi hallarda zədələnmiş toxumaları tapmaq və çıxarmaq üçün kəşfiyyat cərrahiyyəsinə ehtiyacınız ola bilər. Abdomen açıldıqda, həkimlər bir prosedurda diaqnoz qoyub müalicə edə bilərlər.
İntestinal iskemiyanın müalicəsi
İntestinal iskemiyanın müalicəsi, bağırsaq traktınızın qan təchizatını bərpa etməklə həyata keçirilir. Seçimlər, vəziyyətin səbəbi və şiddətinə görə dəyişir.
Kolon iskemiyası üçün
Həkiminiz, infeksiyaların müalicəsi və ya qarşısını almaq üçün antibiotiklər tövsiyə edə bilər. Həmçinin, congestiv ürək çatışmazlığı və ya nizamsız döyünmə kimi hər hansı bir əsas tibbi vəziyyətləri müalicə etmək də önəmlidir. Eyni zamanda, migren ilaçları, hormonal dərmanlar və bəzi ürək dərmanları kimi damarlarını daraldan dərmanları dayandırmalısınız. Bəzən, kolon iskemiyası öz başına sağalır.
Əgər kolonunuz zədəlidirsə, ölü toxumaların çıxarılması üçün cərrahiyyəyə ehtiyacınız olacaq. Ya da, bağırsaq arteriyalarınızdan birində bir tıxanmanı aşmaq üçün cərrahiyyəyə ehtiyacınız olacaq.
Açıq mezenterik arteriya iskemiyası üçün
Qan laxtasını aradan qaldırmaq, arteriya tıxanmasını aşmaq və ya zədələnmiş bağırsaq bölməsini təmir etmək üçün cərrahiyyə lazım ola bilər. Müalicə həmçinin antibiotiklər və laxtaların yaranmasının qarşısını almaq, laxtaları çözmək və ya damarları genişləndirmək üçün dərmanlar istifadə edə bilər.
Problemin diaqnozu üçün anjioqrafiya aparıldıqda, qan laxtasını eyni vaxtda aradan qaldırmaq və ya daralmış bir arteriyanı anjiyoplastiya ilə açmaq mümkün ola bilər. Anjiyoplastiya, kateterin ucunda şişirilmiş bir balondan istifadə edərək yağ yığılmalarını sıxaraq arteriyanı genişləndirmək üçün icra edilir, beləliklə qan üçün daha geniş bir yol yaradır. Eyni zamanda, arteriyadakı boşluğu açıq saxlamağa kömək etmək üçün metal bir boru (stent) də yeridilə bilər.
Xroniki mezenterik arteriya iskemiyası üçün
Müalicə, bağırsağınıza qan axınını bərpa etmək tələb edir. Cərrahınız tıxanmış arteriyaları aşmaq və ya daralmış arteriyaları anjiyoplastika terapisi ilə genişləndirmək və ya arteriyaya bir stent yerləşdirmək edə bilər.
Mezenterik venoz tromboz səbəbindən iskemiyanın müalicəsi
Əgər bağırsaqlarınızda zədə əlamətləri yoxdursa, üç ilə altı ay müddətində antikoagulyant dərmanlar qəbul etməli ola bilərsiniz. Antikoagulyantlar qan laxtalarının yaranmasının qarşısını almağa kömək edir.
Əgər testlər sizdə qan laxtalanma pozuntusu olduğunu göstərirsə, mütləq həyatınız boyu antikoagulyant qəbul etməli olacaqsınız. Əgər bağırsaq şişini zədələnmə əlamətləri varsa, zədələnmiş hissəni çıxarmaq üçün cərrahiyyəyə ehtiyacınız ola bilər.
