Degenarativ skolioz 50 yaşdan yuxarı şəxslərdə meydana gələn bir onurğa xəstəliyidir. Mürəkkəb səbəblərdən irəliləyən gənc yaş skoliozundan fərqli olaraq, degenarativ skolioz əsasən, onurğanın zamanla aşınması ilə bağlıdır. Bu məqalə degenarativ skoliozun səbəbləri, simptomları və müalicə variantları haqqında məlumat verir.
Degenarativ skolioza nə səbəb olur?
Degenarativ skolioz ən çox onurğanın strukturu, xüsusilə intervertebral disklər və faset oynaqları üzrə tədricən pisləşmədən yaranır. Bu onurğa komponentləri yaşlandıqca zəiflədiyi üçün onurğanın düzülüşünə dəstək verə bilmir, nəticədə yan tərəfə əyilmə baş verir. Bu dejenersiya prosesinə təsir edən amillər bunlardır:
1. Osteoartrit:
Degenarativ skoliozun ən yaygın səbəbi osteoartritdir.
Osteoartrit, eklemləri yastılayan xörək səmasının parçalanmağa başlaması zamanı yaranır. Bu xörək, sümük uclarını örtdüyü üçün, onların bir-birinin üzərində asan sürüşməsinə imkan tanıyır. Bir neçə amil onun zəifləməsinə səbəb olur. Yaşlanma böyük rol oynayır, çünki xörək zamanla təbii olaraq incəlir və daha az elastik olur. Bədənin xörəyi bərpa etmə qabiliyyəti də yaşla azalır. Həmçinin, gündəlik fəaliyyətlərdən, məsələn, gedişdən və ya yük qaldırmadan, eklemlərə dəfələrlə düşən yüklənmələr xörəyin aşınmasına səbəb ola bilər. Eklem narahatlığı törədə bilən xroniki iltihab prosesi də başqa bir amildir, çünki iltihablı molekullar xörək hüceyrələrini və ətraf toxumaları zədələyə bilər. İrsiyyətlə bağlı meyllər də rola sahibdir, bəzi insanlar xörək toxumasının daha tez dejenere olmasına səbəb olan xüsusiyyətləri miras alır. Eklem zədələri, məsələn, qırılma və ya ligament zədələri, osteoartritin inkişaf riskini daha da artırır.
2. Onurğa disklərinin dejenersiyası:
Onurğa disklərinin dejenersiyası, vertebraların arasında yastıq olan intervertebral disklərin tədricən pisləşməsini ifadə edir. Bu disklər, əsasən, yaşlanma səbəbindən nəmlik və elastiklik itirir. İnsanlar yaşlandıqca, disklərdəki su miqdarı azalır, bu da onların şoku udma qabiliyyətini azaldır və daha asan çökməsinə səbəb olur. Disklərə qan tədarükünün azalması, yaşlanma ilə daha da pisləşir, bu da qida maddələrinin çatdırılmasını və tullantıların çıxarılmasını məhdudlaşdırır. Təkrarlanan fəaliyyətlər və ya ağır qaldırma səbəbiylə mexaniki stres bu prosesi sürətləndirə bilər və disklerin elastikliyini və hündürlüyünü itirməsinə səbəb ola bilər. İrsiyyət faktorları da bəziləri üçün erkən disk dejenersiyasına meylli hala gətirə bilər, çünki bəzi genetik variasiyalar diskləri daha həssas edir. Həmçinin, siqaret çəkilməsinin disk dejenersiyası ilə bağlı olduğu bilinməkdədir, çünki bu, disklerin oksigen tədarükünü azaldır, onların sağalmasını və yenilənməsini çətinləşdirir.
3. Osteoporoz:
Osteoporoz, zəif sümük ilə xarakterizə olunan bir vəziyyətdir və bu, vertebra qırılmalarına səbəb ola bilər, skoliozun inkişafını daha da irəlilətməkdədir.
Osteoporoz, yeni sümük yaradılması köhnə sümük aradan qaldırılması ilə üst-üstə düşmədiyi zaman meydana gəlir. Yaşlanma osteoporozun inkişafında əsas faktordur, çünki sümük sıxlığı təbii olaraq yaşla azalır. 30 yaşından sonra sümük kütləsi azalmağa başlayır, bu da sıxlığı az olan və daha kövrək sümüklərə səbəb olur. Hormonal dəyişikliklər, xüsusilə qadınlarda menopoz dövründə, estrogen səviyyələrinin düşməsi ilə sümük itkisini sürətləndirir. Kişilərdə isə, aşağı testosteron səviyyələri sümük incəlməsinə səbəb ola bilər. Ənənəvi qida çatışmazlıqları, xüsusilə kalsium və vitamin D-nin olmaması, sümük formalaşması və saxlanması üçün vacibdir. Hərəkətsiz həyat tərzi osteoporoz riskini artırır, çünki ağırlıq daşıyan məşqlər sümükləri gücləndirməyə kömək edir və fiziki fəaliyyətin olmaması sümük itkisinə səbəb ola bilər. Həmçinin, siqaret çəkmək və həddindən artıq spirt istehlakı bədənin sümük kütləsini qurma və qoruma qabiliyyətinə mane ola bilər. İrsiyyət faktorları da sümük sıxlığına və sümük itkisi sürətinə təsir edir, bu da bəzi insanları osteoporoz riski altında qoyur.
4. Genetik amillər:
Bəziləri, irsən götürülmüş xüsusiyyətlər səbəbindən degenarativ skolioz yaranmağa meylli ola bilər, bu da onurğanın strukturuna və bədənin zədələnmiş toxumaları bərpa etmə qabiliyyətinə təsir edir.
Simptomlar və komplikasiyalar
Degenarativ skoliozun simptomları yan əyilmənin şiddətindən və onurğanın dejenersiyasının dərəcəsindən asılı olaraq geniş bir fərqlilik göstərə bilər. Yaygın simptomlara aşağıdakılar daxildir:
- Boyun ağrısı: Ən geniş yayılmış simptom boyun ağrısıdır ki, bu da yüngül narahatlıqlardan ciddi, zəiflədici ağrılara qədər dəyişə bilər. Ağrı bəzən sinir sıxılmasından və ya onurğa əzələləri və ligamantlarına düşən yüklənmədən irəl gəlir.
- Tarazlıq: Onurğa əyildikcə, bu, nəzərə çarpan bir tarazsızlıq yarada bilər, bu da duruş və gedişdə çətinlik yaradır. Bəziləri bir tərəfə meylli olduqlarını hiss edə bilərlər.
- Sinir sıxılması: Onurğanın əyilməsi yaxınlıqdakı sinirləri sıxaraq qarın, uyuşma, tingling və ya ayaqlarda zəifliyə səbəb ola bilər.
- Lövhənin funksiyasının azalması: Ciddi hallarda, onurğanın əyilməsi döş qəfəsinin qabiliyyətini məhdudlaşdıraraq nəfəs alma çətinlikləri yarada bilər.
Müalicə edilməmiş degenarativ skoliozun komplikasiyaları xroniki ağrı, əlillik və həyat keyfiyyətinin azalması ola bilər. Bəzi hallarda, əyilmə irəliləyə bilər, bu da daha da ciddi komplikasiyalara yol açır.
Diaqnoz və müalicə variantları
Degenarativ skoliozun diaqnozu, adətən, tibbi tarix qiymətləndirməsi, fiziki müayinə və şüa müayinəsi, məsələn, rentgen, MRT və ya KT skanları ilə aparılır. Bu müayinələr onurğadakı əyilmənin dərəcəsini qiymətləndirmək və bu vəziyyətin meydana gəlməsinə səbəb olan hər hansı təşvişli məsələləri müəyyənləşdirmək üçün istifadə olunur.
Degenarativ skolioz müalicəsi simptomların yüngülləşdirilməsi, onurğa funksiyasının yaxşılaşdırılması və daha da əyilmənin irəliləməsinin qarşısını almağı hədəfləyir. Müalicə variantları bunlardır:
- Konservativ idarəetmə: Yüngül və ya orta hallarda, konservativ müalicələr tez-tez ilk müdafiə xəttidir. Bunlar aşağıdakıları əhatə edə bilər:
- Fiziki terapiya: Onurğanı dəstəkləyən əzələlərin gücləndirilməsi ağrıları azaltmağa və duruşu və tarazlığı yaxşılaşdırmağa kömək edə bilər.
- Ağrı idarəetməsi: Qeyri-steroid iltihab əleyhinə dərmanlar (NSAID-lər), əzələ rahatladıcılar və ya kortikosteroid inyeksiyaları ağrı və iltihabı idarə etməyə kömək edir.
- Bracing: Bəzi hallarda, korset taxmaq onurğanı sabitləşdirməyə və daha da əyilmənin qarşısını almağa kömək edə bilər, bu daha gənc skolioz xəstələrində daha yayğındır.
- Cərrahiyyə müdaxiləsi: Ciddi əyilmə, əhəmiyyətli ağrı və ya nevrolojik simptomlar olan insanlar üçün cərrahiyyə düşünülə bilər. Cərrahiyyə variantları aşağıdakılardır:
- Onurğa birləşdirilməsi: Bu, degenarativ skoliozun ciddi hallarını müalicə etmək üçün istifadə olunan cərrahi prosedurdur, burada iki və ya daha çox vertebra onurğada daimi bir şəkildə birləşdirilir. Onurğanın sabitliyini təmin etmək, daha da əyilmənin qarşısını almaq və ağrını yüngülləşdirmək başlıca məqsəddir. Proses zamanı cərrah təsirlənmiş vertebralar arasında intervertebral diski çıxarır və sonra vertebraları birləşdirmək üçün sümük transplantları, metal çubuqlar, vintlər və ya plitələrdən istifadə edir. Zaman keçdikcə, sümük transplantları yeni sümük böyüməsini təşviq edir ki, bu da birləşdirilmiş vertebraları daima birləşdirir. Birləşdirilmiş seqmentlər arasında hərəkəti aradan qaldırmaqla, onurğa birləşdirilməsi instabilite və ya anormal hərəkətlər səbəbindən yaranan ağrını azaldır. Bununla belə, prosedur birləşdirilmiş onurğanın hissəsində səmərəliliyi azalda bilər və bərpa bir neçə ay çəkə bilər, çünki sümüklər sağalır və birləşir. Bu məhdudiyyətlərə baxmayaraq, onurğa birləşdirilməsi, degenarativ skolioz olan xəstələrdə ağrının aradan qaldırılmasında və onurğa deformitetinin qarşısını almaqda uzunmüddətli effektli olur.
- Dezkompressiya cərrahiyyəsi: Əgər sinir sıxılması əhəmiyyətli ağrılara və ya nevroloji simptomlara səbəb olursa, sinir üzərindəki təzyiqi azaltmaq üçün dezkompressiya cərrahiyyəsi tətbiq oluna bilər. Degenarativ skoliozda anormal onurğa əyilməsi onurğa kanalının daralmasına və ya sinir köklərinin sıxılmasına səbəb olaraq ağrı, uyuşma, tingling və ya ayaqlarda zəifliyə yol açır. Dezkompressiya cərrahiyyəsi, sinirlərin sıxıldığı yerdə sümük nalları, qalınlaşmış ligamentlər və ya vertebranın hissələrini çıxararaq təzyiqi azaldır. Bu proses onurğa kanalını genişləndirməyə və sıxılmış sinir kökləri ətrafında daha çox yer yaratmağa kömək edir. Dezkompressiya cərrahiyyəsi tək başına və ya onurğa birləşdirilməsi ilə birləşdirilmiş halda icra edilə bilər, skoliozun şiddətindən və spesifik simptomlardan asılı olaraq. Dezkompressiya cərrahiyyəsi sinir ağrısını azaltmağa və hərəkətliliyi yaxşılaşdırmağa kömək edə bilər, lakin əsas onurğa instabilitesini aradan qaldırmaya bilər, buna görə də daha geniş müalicə üçün tez-tez onurğa birləşdirilməsi ilə birgə edilir. Dezkompressiya cərrahiyyəsindən bərpa müddəti fərqli olur, amma xəstələr adətən prosedurdan sonra nisbətən tez bir şəkildə simptomlarında irəliləyiş yaşayırlar.
Degenarativ skoliozun qarşısının alınması
Degenarativ skolioz hər zaman qarşısı alına bilsə də, bəzi həyat tərzi dəyişikləri onurğanın dejenrasiyasını azaltmağa və onurğa sağlamlığını qorumağa kömək edə bilər:
- Müntəzəm məşq: Müntəzəm fiziki aktivitələrlə, xüsusilə mərkəzi və arxa əzələləri gücləndirən məşqlərlə məşğul olmaq onurğanı dəstəkləməyə və dejenrasiyası riskini azaltmağa kömək edə bilər.
- Sağlam qida: Kalsium və vitamin D ilə zəngin bir pəhriz sümük sıxlığını saxlamağa kömək edə bilər və osteoporoz riskini azaldır.
- Duruş bilinci: Oturduğunuz zaman, durduğunuzda və yük qaldırdığınız zaman yaxşı duruşu qorumaq onurğaya düşən gərginliyi azaltmağa və dejenrasiyanın qarşısını almağa kömək edə bilər.
Xülasə
Degenarativ skolioz bir çox yaşlı insanları təsir edən bir vəziyyətdir ki, bu da ağrı, tarazsızlıq və digər komplikasiyalara səbəb olur. Erkən diaqnoz və müvafiq müalicə simptomların idarə olunmasına və həyat keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasına kömək edə bilər. Degenarativ skoliozun səbəbləri, simptomları və müalicə variantlarını başa düşərək, insanlar onurğa sağlamlığını qorumaq və bu xəstəliyin riskini azaltmaq üçün aktiv addımlar ata bilərlər.
