“Dopamin agonistləri və onların istifadəsi, yan təsirləri”

Dopamin agonistləri nədir?

Dopamin agonistləri, dopamin qəsd edilməsi səbəbindən ortaya çıxan xəstəlikləri müalicə edən reseptli dərmanlardır. Bir insan dopamin agonistlərini yalnız istifadə edə bilər, ya da digər dərmanlar və müalicə metodları ilə birlikdə istifadə edə bilər.

Dopamin, bir nörotransmitterdir. Nörotransmitter, sinir hüceyrələrindən bədəni digər hüceyrələrə siqnallar ötürən kimyəvi mesajçıdir. Dopamin, hərəkət, yaddaş, ruh halı, öyrənmə və düşüncə kimi funksiyalara kömək edir.

Əgər bir insanın kifayət qədər dopamin yoxdursa, onlar müəyyən tibbi hallar inkişaf etdirə bilərlər.

Dopamin agonistləri, bir insanın bədənində dopaminin yerini tutmağa kömək edir.

Amerika Birləşmiş Ştatları Qida və Dərman Administrasiyası tərəfindən təsdiqlənmiş müxtəlif dopamin agonistləri mövcuddur, bunlara daxildir:

• pramipeksol (Mirapex)
• ropinirol (Requip)
• apomorfin inyeksiyası (Apokyn)
• rotigotin (Neupro)

Doktorlar, fərqli simptomları və xəstəlikləri müalicə etmək üçün fərqli dopamin agonistlərini təsdiq edirlər.

Dopamin agonistləri necə işləyir?

Bədəndə iki növ dopamin reseptoru var, bunlar fərqli alt qruplara malikdir. Dopamin reseptorları, dopamin alır, beləliklə spesifik bir funksiyanın baş verməsi üçün siqnal yaradır, məsələn, hərəkət. Müxtəlif növ dopamin reseptorları, müxtəlif zehni və fiziki funksiyalardan məsuldur.

Dopamin reseptorlarının iki növü D1-tipli dopamin reseptorları və D2-tipli dopamin reseptorlarıdır. D1-tipli dopamin reseptoru qrupunda D1 və D5 alt tipləri mövcuddur. D2-tipli dopamin reseptoru qrupunda isə D2, D3 və D4 alt tipləri var.

Dopamin agonistləri, D1-tipli və D2-tipli dopamin reseptorlarına bağlanır. Beləliklə, dopamin agonistləri dopaminin etdiyi kimi dopamin reseptorlarını aktivləşdirir. Bu, dopamin agonistlərinin aşağı dopamin səviyyələri səbəbindən baş verən simptomları azaltmağa kömək edə biləcəyi deməkdir.

Dopamin agonistləri hansı xəstəlikləri müalicə edir?

Dopamin agonistləri müxtəlif xəstəliklərin müalicəsi üçün istifadə olunur, bunlara daxildir:

• Parkinson xəstəliyi
• ürək çəkilmələri sindromu
• neuroleptik malign sindrom, antipsixotik dərmanların nadir yan təsiri
• hiperprolaktinemiya, insanların prolaktin hormonunun çox yüksək səviyyələrində olduğu bir xəstəlik
• 2-ci tip diabet
• hipertensiv fövqəladə hallar, insanların ciddi yüksək qan təzyiqi və orqan zədələnməsi olduğu hallarda baş verir

İrəliləmiş Parkinson xəstəliyinin müalicəsi üçün doktorlar dopamin agonistləri ilə birlikdə levodopa (Duopa) dərmanını təyin edirlər.

Ancaq Dünya Səhiyyə Təşkilatına görə, sağlamlıq mütəxəssisləri bir insanın motor funksiyaların pozulmasını gecikdirmək üçün dopamin agonistlərini tək başına qəbul edə biləcəyini aşkar etmişlər.

Dopamin agonistləri levodopa qədər effektiv olmasa da, onların nizamsız, istəmədən baş verən hərəkətləri yaratması ehtimalı daha azdır.

Dopamin agonistlərinin yan təsirləri

Dopamin agonistlərinin yan təsirləri istifadə olunan dərmanın növünə, istifadə müddətinə və dozaya görə dəyişə bilər. Bir insan 65 yaşdan yuxarıdırsa, dopamin agonistlərinin yan təsirlərini daha çox yaşamağı ehtimalı daha yüksəkdir.

Dopamin agonistlərinin ümumi yan təsirləri bunlardır:

• ürək bulantısı və qusma
• baş ağrısı
• baş gicəllənməsi
• oturduqda və ya ayağa qalxdıqda aşağı qan təzyiqi
• düzensiz ürək döyüntüsü

Dopamin agonistlərinin uzun müddətli istifadəsi aşağıdakı yan təsirləri yarada bilər:

• buludlu və ya çırpıntılı hərəkətlər
• idarə oluna bilməyən və ehtimal ki ağrılı əzələ hərəkətləri
• hallusinasiyalar
• iluziya
• qarışıqlıq
• depresiya
• maniya

Dopamin agonistlərinin digər yan təsirləri bunlardır:

• bir anda yuxuya dalma
• gündüz yorğunluğu
• yuxu açma
• sedeziya
• yuxululuq
• ayaq şişməsi

Bir insan dopamin agonistlərini qəbul edərkən hər hansı bir yan təsir hiss edərsə, həkimlə danışmalıdır. Həkim bir insanın dozasını və ya doza vaxtını tənzimləyə bilər ki, yan təsirləri aradan qaldırsın və ya məhdudlaşdırsın.

Dopamin agonistləri bəzən digər dərmanlar, qida və ya əlavələrlə də qarşılıqlı təsir edə bilər. Bir insan dopamin agonistlərini qəbul etməyə başlamazdan əvvəl həkiminə aldığı digər dərmanlar barədə məlumat verməsi vacibdir.

Qadınlar, dopamin agonistlərini qəbul etmədən əvvəl həkimə hamilə olub-olmadıqlarını və ya süd verib-vermədiklərini bildirməlidir.

Dopamin agonistlərini qəbul etmənin riskləri

Dopamin agonistləri, bir insanın daha ciddi yan təsirlər inkişaf etdirməsinə səbəb ola bilər. Dopamin agonistlərinin riskləri barədə narahat olan bir insan, həkimi ilə dərmanlarını müzakirə etməlidir.

Dopamin agonistlərinin ciddi yan təsirləri bunlardır:

• ürək xəstəlikləri
• fibroz, toxumanın yara və ya qalınlaşmasına səbəb olan vəziyyət
• ürək çatışmazlığı
• xərçəng inkişaf etdirmə riskinin artması

Təsir idarə etmə pozuntuları

Dopamin agonistləri qəbul edən bir insan, təsir idarə etmə pozuntuları inkişaf etdirmək üçün daha yüksək risqlidir. Təsir idarə etmə pozuntuları, bir insanı qumar oynamaq, həddindən artıq xərcləmək və ya cinsi istəyi artırmaq üçün itələyə bilər.

2018-ci ildən aparılan bir araşdırma, Parkinson xəstəliyini müalicə etmək üçün dopamin agonistləri qəbul edən insanların təxminən 46%-nin 5 il ərzində təsir idarə etmə pozuntuları inkişaf etdirdiyini tapdı.

Alimlər həmçinin, dopamin agonistlərinin istifadəsi müddəti və artırılmış dozanın təsir idarə etmə pozuntuları ilə əlaqədar olduğunu tapmışdır. Təsir idarə etmə pozuntuları, insanın dopamin agonistlərini qəbul etməyi dayandırdıqda yavaş-yavaş yox olur.

Dopamin agonistlərini qəbul etməyin birdən dayandırılması zamanı simptomlar

Dopamin agonistlərini birdən dayandırmaq zərərli ola bilər. 2017-ci ildən olan bir tədqiqat, dopamin agonistlərini dayandıran insanların 19%-nin bəzi simptomlar yaşadığını tapdı.

Bir insan dopamin agonistləri qəbul etməyi birdən dayandırsa, onların ciddi bir vəziyyətə, neuroleptik malign sindroma inkişaf edə biləcəyi mümkündür.

Neuroleptik malign sindrom, insanın aşağıdakı simptomlarla qarşılaşmasına səbəb ola bilər:

• yüksək hərarət
• möhkəm əzələlər
• tərləmə
• yutma çətinliyi
• bədənin titrəməyi
• sidik və ya böyük həcmə nəzarət olunmaması
• zehnin vəziyyətində dəyişiklər
• danışmağa imkan verməyən narahatlıq
• yüksək ürək döyüntüsü
• qan təzyiqində yüksək və ya qəfildən dəyişikliklər
• yüksək ağ qan hüceyrələri səviyyələri
• zədələnmiş əzələ toxuması olduğu zaman adətən artan kreatin fosfokinaz səviyyələri

Siz dopamin agonistlərini birdən dayandırmadığınızdan əmin olmalısınız. Lazım olduqda, həkim dopamin agonistlərini təhlükəsiz şəkildə dayandırmaqda sizə kömək edə bilər.

Bir insan dopamin agonistlərini qəbul edərkən ağır və ya narahat edici simptomlar yaşasa, dərhal həkimlə danışmalıdır.

Xülasə

Dopamin agonistləri dopaminin təsirlərini təqlid etmək üçün istifadə olunan bir dərman növüdür. Dopamin, müxtəlif zehni və fiziki funksiyalarda iştirak edən bir nörotransmitterdir. İnsan dopamin agonistlərini bir sıra fərqli xəstəlikləri müalicə etmək üçün qəbul edə bilər.

Bir insan dopamin agonistlərini qəbul edərkən müəyyən yan təsirləri hiss edə bilər. Dopamin agonistləri ilə yaranan yan təsirlər yüngül və ya ağır arasında dəyişə bilər. Dopamin agonistləri bir insanın təsir idarə etmə pozuntuları inkişaf etdirmə şansını artıra bilər.

Dopamin agonistlərini birdən dayandırmaq, bir insanın bəzi simptomlar inkişaf etdirməsinə səbəb ola bilər. İnsan həkimdən gizlədilmədən dopamin agonistlərini dayandırmamalıdır.

Bir insan dopamin agonistlərini qəbul edərkən ağır və ya narahat edici yan təsirləri varsa, dərhal həkimlə danışmalıdır.