Fekal inkontinensiya, defekasiyanı idarə edə bilməməkdir ki, bu da qəflətən rektumdan nəcisin sızmasına səbəb olur. Fekal inkontinensiyanın ağırlığı, qaz keçirərkən nəcisin bəzən sızmasından tam bağırsaq idarəçiliyinin itirilməsinə qədər dəyişir.
Fekal inkontinensiyanın ümumi səbəbləri arasında ishal, qəbizlik və əzələ və ya sinir zədələnməsi daxildir. Əzələ və ya sinir zədələnməsi yaşlanma və ya doğumla əlaqəli ola bilər.
Səbəbdən asılı olmayaraq, fekal inkontinensiya utancverici ola bilər. Ancaq bu ümumi problem barədə həkiminizlə danışmaqdan çəkinməyin. Müalicələr fekal inkontinensiyanı yaxşılaşdırmağa və həyat keyfiyyətinizi artırmağa kömək edə bilər.
Fekal inkontinensiyanın əlamətləri
Fekal inkontinensiya bəzən ishal zamanı müvəqqəti ola bilər, lakin bəzi insanlar üçün bu, xroniki və ya təkrarlayıcıdır. Bu vəziyyəti olan insanlar, defekasiya ehtiyacını dayandırmaqda çətinlik çəkə bilərlər ki, bu da o qədər qəflətən baş verir ki, WC-yə vaxtında çatmaya bilərlər. Bu vəziyyət defekasiya inkontinensiyası adlanır.
Digər bir fekal inkontinensiya növü, nəcisi çıxarmaq ehtiyacını bilməyən insanlarda meydana gəlir. Bu vəziyyət pasiv defekasiya inkontinensiyası adlanır.
Fekal inkontinensiya, aşağıdakı digər bağırsaq problemləri ilə müşayiət oluna bilər:
- İshal
- Qəbizlik
- Qaz və şişkinlik
Əgər siz və ya uşağınız fekal inkontinensiya inkişaf etdirməkdədirsə, xüsusən də bu dövrluk və ya ağır isə, ya da emosional narahatlığa səbəb olursa, həkimə müraciət edin. Çox vaxt insanlar fekal inkontinensiya barədə həkimlərinə məlumat verməkdən çəkinirlər. Ancaq müalicələr mövcuddur və daha tez qiymətləndirilirsinizsə, simptomlarınızdan daha tez azad ola bilərsiniz.
Fekal inkontinensiyaya nə səbəb olur?
Bir çox insan üçün fekal inkontinensiyanın bir neçə səbəbi ola bilər.
Səbəblər aşağıdakılardan ibarət ola bilər:
- Əzələ zədələnməsi. Rektumun sonunda yerləşən əzələ halqasının (anal sfinkter) zədələnməsi, nəcisi düzgün saxlamaqda çətinlik çəkə bilər. Bu cür zədə doğuş zamanı, xüsusən epiziotomiya olunarsa və ya qidalanmada kəsiklərdən istifadə olunarsa baş verə bilər.
- Sinir zədələnməsi. Rektumdakı nəcisi hiss edən və anal sfinkteri idarə edən sinirlərin zədələnməsi fekal inkontinensiyaya səbəb ola bilər. Sinir zədələri doğum, defekasiya zamanı daimi gərginlik, bel sütunu zədəsi və ya insult səbəbindən yarana bilər. Bağırsaq infekçiyaları kimi bəzi xəstəliklər də bu sinirlərə təsir edə bilər.
- Qəbizlik. Xroniki qəbizlik, rektumda sərt və quru bir nəcisin (impaktə olunmuş nəcisin) yaranmasına səbəb ola bilər ki, bu da keçirmək üçün çox böyük ola bilər. Rektumun və bağırsaqların əzələləri genişlənir və sonunda zəifləyir, bu da daha yüksək bağırsaqlardan su kimi nəcisin impaktə olunmuş nəcisin ətrafında hərəkət etməsinə və sızmasına imkan verir. Xroniki qəbizlik eyni zamanda fekal inkontensiyaya səbəb olan sinir zədələnməsinə də yol açır.
- İshal. Sıx nəcisin rektumda saxlanması, boş nəcisdən daha asandır, buna görə də ishalın boş nəcisi fekal inkontinensiyanı yarada və ya pisləşdirə bilər.
- Hemoroid. Rektumdakı damarların şişməsi, hemoroidlərin yaranmasına səbəb olur ki, bu da anal sfinkterin tam bağlanmasını çətinləşdirir və nəcisin sızmasına imkan verir.
- Rektumda saxlama qabiliyyətinin itkisi. Normalda rektum nəcisi saxlamaq üçün genişlənir. Əgər rektumunuz cərrahi müdaxilə, radiasiya müalicəsi və ya iltihabi bağırsaq xəstəliyi səbəbindən çapıqlı və ya sərtdirsə, rektum lazımi qədər genişlənə bilmir və artıq nəcisi sızdırır.
- Cərrahiyyə. Rektumda və ya analda genişlənmiş damarların (hemoroid) müalicəsi üçün cərrahiyyə, eləcə də rektum və anal ilə bağlı daha mürəkkəb əməliyyatlar fekal inkontensiyaya səbəb ola bilən əzələ və sinir zədələrinə yol aça bilər.
- Rektal prolaps. Fekal inkontinensiya bu vəziyyətin nəticəsi ola bilər ki, bu da rektumun anus içində aşağı düşməsidir. Prolaps səbəbindən rektal sfinkterin genişlənməsi anal sfinkterin idarə edən sinirləri zədələyir. Bu vəziyyət davam etdikcə, sinir və əzələlərin bərpa olunma ehtimalı azalır.
- Rektosel. Qadınlarda, əgər rektum vagina vasitəsilə çıxırsa, fekal inkontinensiya baş verə bilər.
Risk faktorları
Bəzi faktlar fekal inkontensiya inkişaf etmə riskinizi artırır, o cümlədən:
- Yaş. Fekal inkontensiya hər hansı bir yaşda baş verə bilər, lakin bu, 65 yaşdan yuxarı böyüklərdə daha yaygındır.
- Qadın olmaq. Fekal inkontensiya doğumun bir komplikasiyası ola bilər. Son tədqiqatlar, menopoz hormone əvəzləmə müalicəsi alan qadınların fekal inkontensiya riskinin azca yüksəldiyini də aşkarlamışdır.
- Sinir zədələnməsi. Uzun müddət diabet, çoxsaylı skleroz və ya zədə və ya cərrahi əməliyyat nəticəsində yaranan bel travması olan insanlar, fekal inkontensiya risklərini artıran bu vəziyyətlər sinir zədələnməsinə səbəb ola bilər.
- Dementiya. Fekal inkontensiya tez-tez Altsheymer xəstəliyinin son mərhələsində və dementia vəziyyəti olan insanlarda baş verir.
- Fiziki əlillik. Fiziki əlillik, vaxtında tualetə çatmağı çətinləşdirə bilər. Fiziki əlilliyə səbəb olan bir zədə, həmçinin rektal sinir zədəsinə səbəb ola bilər ki, bu da fekal inkontensiyaya yol açar.
Fekal inkontensiyanın komplikasiyaları
- Emosional narahatlıq. Bədənin funksiyalarını idarə edə bilməməklə bağlı içini çevirən məzlumluq, utanc, qəzəb və depressiyaya səbəb ola bilər. Fekal inkontensiyası olan insanlar bu problemi gizlətməyə ya da sosial tədbirlərdən qaçmağa çalışırlar.
- Dəri irritasiyası. Anusun ətrafındakı dəri həssas və incədir. Nəcislə təkrarlanan təmas ağrı və qaşınma yarada bilər, nəhayət müalicə tələb edən xoralar (ulkus) əldə edə bilər.
Fekal inkontensiyanın qarşısının alınması
Səbəbə görə, fekal inkontensiyanı yaxşılaşdırmaq və ya qarşısını almaq mümkündür. Bu addımlar kömək edə bilər:
- Qəbziyyəti azaltmaq. İdmanınızı artırın, daha çox lifli qida istehlak edin və bol miqdarda maye için.
- İshali nəzarət altında saxlamaq. İshalın səbəbini müalicə etmək və ya aradan qaldırmaq, fekal inkontensiyanı qarşısını almaqda kömək edə bilər.
- Gərginlikdən qaçınmaq. Defekasiya zamanı gərginlik anal sfinkter əzələlərinin zəifləməsinə və ya sinir zədəsinə səbəb ola bilər ki, bu da fekal inkontensiyaya yol açır.
Fekal inkontensiyanın diaqnostikası
Həkiminiz vəziyyətinizlə bağlı suallar verəcək və adətən anusun vizual müayinəsini əhatə edən fiziki müayinə aparacaq. Bu sahəni sinir zədələnməsi üçün müayinə etmək üçün bir sonda istifadə oluna bilər. Normalda, bu toxunma anal sfinkterinizi sıxır və anusunuzu qıvrır.
Tibbi testlər
Fekal inkontensiyanın səbəbini dəqiqləşdirməyə kömək etmək üçün bir sıra testlər mövcuddur:
- Rəqəmsal rektal müayinə. Həkiminiz, sfinkter əzələlərinin gücünü qiymətləndirmək və rektal sahədə hər hansı bir anormallığı yoxlamaq üçün əlcəkli və sürtülmüş əli rektumunuza daxil edəcək. Müayinə zamanı həkiminiz sizdən aşağıya basmağı istəyə bilər, rektal prolapsı yoxlamaq üçün.
- Balon çıxarma testi. Rektuma kiçik bir balon daxil edilir və su ilə doldurulur. Sonra sizdən bu balonu çıxarmaq üçün tualetə getməyiniz xahiş olunacaq. Əgər bunu etmək üçün bir-dan üç dəqiqədən çox çəkirsə, defekasiya pozuntunuz olması ehtimalı böyükdür.
- Anal manometriya. Dar, elastik bir boru anusa və rektuma daxil edilir. Borunun ucunda kiçik bir balon genişləndirilə bilər. Bu test anal sfinkterinizin sıxlığını və rektumunuzun həssaslığını və funksiyasını ölçməyə kömək edir.
- Anorektal ultrasonoqrafiya. Dar, çubuqa bənzər alət anus və rektuma daxil edilir. Bu alət video görüntüləri istehsal edir ki, bu da həkiminiz üçün sfinkterinizin strukturunu qiymətləndirməyə imkan verir.
- Proktoqrafiya. X-ray video görüntüləri, xüsusi bir tualetdə defekasiyaya baş verərkən alınır. Test, rektumunuzun nə qədər nəcisi saxlaya biləcəyini ölçür və bədənin nəcisi necə yaxşı şəkildə atıldığını qiymətləndirir.
- Kolonoskopiya. Rektuma elastik bir boru daxil edilir ki, kolonun (bağırsaq) tam müayinəsi aparılsın.
- Maqnit rezonans görüntüləmə (MRG). MRG, sfinkterin uyğun olub olmadığını müəyyən etmək üçün aydın şəkillər təqdim edə bilər və həmçinin defekasiya zamanı şəkil verə bilər (defekoqrafiya).
Fekal inkontensiyanın müalicəsi
Dərmanlar
Fekal inkontensiyanın səbəbindən asılı olaraq, variantlar arasında bunlar yer alır:
- İshal əleyhinə dərman məsələn, loperamid hidroklorid (Imodium A-D) və diphenoksilat və atropin sulfat (Lomotil)
- Həcmləndirici laxativlər məsələn, metilselüloza (Citrucel) və psilium (Metamucil), əgər xroniki qəbizlik inkontensiyanı yaradırsa
İdman və digər terapiyalar
Əgər əzələ zədələnməsi fekal inkontensiyaya səbəb olursa, həkiminiz əzələ gücünü bərpa etmək üçün idman və digər terapiya proqramını tövsiyə edə bilər. Bu müalicələr anal sfinkterin idarəsini və defekasiya ehtiyacını hiss etməyi yaxşılaşdıra bilər.
Variantlar aşağıdakılardır:
- Kegel məşqləri. Kegel məşqləri pelvik döşək əzələlərini gücləndirir, bunlar sidik kisəsi və bağırsaqları dəstəkləyir, qadınlarda isə uşaqlığı dəstəkləyir və inkontensiyanı azaltmağa kömək edə bilər. Kegel məşqləri etmək üçün sidik axışını dayandırmaq üçün istifadə etdiyiniz əzələləri sıxın. Sıxmağı üç saniyə saxlayın, sonra üç saniyə rahatlayın. Bu modeli 10 dəfə təkrarlayın. Əzələləriniz gücləndikcə sıxmağı daha uzun müddət saxlayın, gündə üç set 10 sıxmağı tamamlayaraq davam edin.
- Biofeedback. Xüsusi təlim görmüş fiziki terapevtlər, anal əzələ gücünü artıra biləcək sadə məşqləri öyrətməkdədir. İnsanlar pelvik döşək əzələlərini gücləndirməyi, nəcisin buraxılmağa hazır olduqda hiss etməyi və bəzən mərkəzi bir zamanda defekasiya etmək qeyri-mümkün olduğunda əzələləri sıxmağı necə öyrənirlər. Bəzən müalicə anal manometriya və rektal balonla kömək edilir.
- Bağırsaq təlimi. Həkiminiz günün müəyyən bir vaxtında defekasiyaya konkret bir cəhd etməyi tövsiyə edə bilər: məsələn, yeməkdən sonra. Tualet istifadəsi üçün nə zamana ehtiyac duyduğunuzu müəyyənləşdirmək daha çox idarə etməyə kömək edə bilər.
- Həcmləndirici vasitələr. Sorulmayan həcmləndirici vasitələrin inyeksiyası anusunuzun divarlarını qalınləşdirə bilər. Bu, sızmanın qarşısını alır.
- Sakral sinir stimulyasiyası. Sakral sinirlər bel sütunundan pelvikdəki əzələlərə qədər uzanır və rektal və anal sfinkter əzələlərinin hissiyatını və gücünü tənzimləyir. Bu sinirlərə kiçik elektrik impulsləri göndərən bir cihazın implantasiyası bağırsaqlardakı əzələləri gücləndirə bilər.
- Arxa tibial sinir stimulyasiyası (PTNS/TENS). Bu minimal invaziv müalicə, dizdə arxa tibial sinirini stimullaşdırır. Lakin geniş bir araşdırmada bu müalicənin placebo’dan əhəmiyyətli dərəcədə üstün olmadığını göstərdi.
- Vaginal balon (Eclipse sistemi). Bu, vaginaya daxil edilən bir pompa tipli cihazdır. Şişirilən balon rektal bölgədə təzyiq yaradır ki, bu da fekal inkontensiya hadisələrinin sayını azaldır.
- Radiofrekans müalicəsi. Secca proseduru olaraq bilinir, bu anal kanalın divarına temperaturu idarə olunan radiofrekans enerjisi göndərməyi əhatə edir ki, bu da əzələ tonusunu yaxşılaşdırmağa kömək edir. Radiofrekans müalicəsi minimal invazivdir və ümumiyyətlə yerli anesteziya və sedasiyaya əsaslanır. Ancaq bu prosedur bəzən sığorta tərəfindən əhatə edilmir.
Cərrahiyyə
Fekal inkontensiyanı müalicə etmək, rektal prolaps və ya doğumdan yaranan sfinkter zədələnməsi kimi əsas problemi düzəltmək üçün cərrahiyyə tələb edə bilər. Variantlara aşağıdakılar daxildir:
- Sfinkteroplastika. Bu prosedur doğum zamanı baş verən zədələnmiş və ya zəifləmış anal sfinkteri bərpa edir. Həkimlər zədələnmiş əzələ bölgəsini müəyyən edir və onun kənarlarını ətraf toxumadan azad edirlər. Sonra əzələ kənarlarını bir araya gətirib üst-üstə daraldır, bununla əzələləri gücləndirir və sfinkteri sıxlaşdırır. Sfinkteroplastika kolostomiyadan qaçmağa çalışana xəstələr üçün opsiyon ola bilər.
- Rektal prolaps, rektosel və ya hemoroidlərin müalicəsi. Bu problemlərin cərrahi müalicəsi fekal inkontensiyanı azaltmağa və ya aradan qaldırmağa kömək edə bilər. Zamanla, rektumun anal sfinkterin içindəki prolapsı, sfinkterin sinir və əzələlərinə ziyan verir. Prolapsın müalicə olunmaması daha uzun müddət davam edərsə, əməliyyatdan sonra fekal inkontensiyanın aradan qaldırılma riski daha yüksək olur.
- Kolostomiya (bağırsaq yönləndirməsi). Bu əməliyyat nəcisi mədənin içindəki bir açılışdan yönləndirir. Həkimlər bu açılışa xüsusi bir torba birləşdirərək, nəcisi toplayır. Kolostomiya, ümumiyyətlə, digər müalicələr uğursuz olduqda düşünülür.
