Toksik şok sindromu nadir, lakin həyat üçün təhlükəli ola bilən bir xəstəlikdir. Bu xəstəlik, toksin istehsal edən müəyyən bakteri növlərinin səbəb olduğu bir vəziyyətdir. Toksik şok sindromu, sümük, ağciyərlər və ya ürək kimi həyati orqanların çatışmazlığına səbəb ola bilər. Toksik şok sindromu ilk dəfə 1978-ci ildə bir qrup uşağın xəstələndiyi zaman aşkar edilmişdir. 1980-ci illərin əvvəllərində, menstruasiya zamanı çox udulma qabiliyyətinə malik tampón istifadə edən qadınlar arasında toksik şok sindromunun hallarının olduğu bildirilmişdir. Lakin menstruasiya olmayan qadınlar, kişilər və uşaqlar da toksik şok sindromuna yoluxa bilərlər. Hadisələrin 50%-dən çoxu menstruasiya etməyən qadınlar arasında baş verir. Dəri yaraları, cərrahi incisions, burun qabığı, yanıq və ginekoloji prosedurlar bu xəstəliyin riskini artırır.
Toksik şok sindromuna nə səbəb olur?
Toksik şok sindromuna səbəb olan üç əsas bakteriya növü stafilokok aureus, klostridya sordelli və streptokok pyogenesdir. Çox hallarda, bu bakteriyalar dəri və ya selikli qişada heç bir zərər vermədən yaşayır. Lakin bəzi şərtlər altında, bəzi bakteriya növləri sürətlə artmağa və toksinlər istehsal etməyə başlaya bilər.
Stafilokok aureus bakteriyaları, olduqca udulma qabiliyyətinə malik tampón istifadə edildiyi zaman vagina daxilində tələyə düşə bilər və serviks vasitəsilə uşaqlığa daxil ola bilər. Bakteriyalar tammarda artıra bilər, xüsusən də əgər onlar kifayət qədər tez dəyişdirilmirsə. Bakteriyalar, menstruasiya axını zəif olduqda superuducu tampón istifadə edildikdə də artmaqdadır. Tampónlar, bakteriyaların qan dövranına daxil ola biləcəyi, vaginada kiçik yaralar yarada bilər.
Toksik şok sindromunun simptomları nələrdir?
Simptomların meydana çıxması adətən birdən olur. Toksik şok sindromunun simptomları, toksinləri istehsal edən bakteriya növünə bağlı olaraq dəyişə bilər. Simptomlar aşağıdakıları əhatə edə bilər:
- Bulantı və ya qusma.
- Birdən yüksək hərarət və titrəmə.
- Suvarı diareya.
- İlk gün günəş yanığı və ya dəridə qırmızı ləkələr kimi görünən döküntü.
- Baş gicəllənməsi, baş dönməsi və ya bayılma.
- Aşağı qan təzyiqi.
- Göz qızartısı (konjunktivit).
- Əllərin və ayaqların altındakı dərinin soyulması.
Toksik şok sindromu necə diaqnoz edilir?
Qan testləri, toksik şok sindromunun simptomlarına bənzəyən digər bakterial və ya viral infeksiyaları istisna etmək üçün aparılacaq. Qadınlar vaginal müainədən keçiriləcəklər. Vaginaldan və ya servikdən toxuma alınacaq, daha sonra bu toxumalar stafilokok aureusun varlığı üçün təhlil ediləcək. Yaralar və dəridə infeksiyaları olan xəstələrdə, nəzarət altında olan yerdən toxuma toplanacaq.
Toksik şok sindromu necə müalicə edilir?
Xəstələr, toksik şok sindromunun həyat üçün təhlükəli xarakteri səbəbindən xəstəxanaya yerləşdirilməlidir. Hər hansı bir tampón və ya doğum kontrol vasitəsi çıxarılacaq. Xəstələrə damar daxilindən maye verilir və əgər qan təzyiqi aşağıdırsa, artırmaq üçün dərmanlar verilə bilər.
Stafilokok aureus infeksiyalarının müalicəsi üçün standart kurs damar daxilindən antibiotiklərin tətbiqini əhatə edir. Antibiotiklər bakteriyaların artımını nəzarət etməyə kömək edəcək, lakin bədəndə yığılan toksinləri aradan qaldırmayacaq. Şiddətli hallarda, xəstələr damar daxilindən immunoglobulinlərin infuziyasını ala bilərlər.
Toksik şok sindromunu necə önləmək olar?
- Menstruasiya dövründə tampón yerinə hijyenik padlar istifadə etməyi düşünün və ya gecələr pad istifadə edin. Hər ikinci gündə tampónu padla dəyişdirmək və ya menstruasiya axını ən yoğun olduğu zamanlarda bu keçidi etmək, riskin azaldılmasına kömək edə bilər.
- Menstruasiya zamanı tampón istifadə edən qadınlar onları tez-tez dəyişdirməlidirlər. Tampónları hər 4-8 saatda bir dəyişdirmək lazımdır. Axın ağır olduqda tampónların daha tez-tez dəyişdirilməsi lazımdır.
- Axınınıza uyğun ən aşağı udma qabiliyyətinə malik tampón seçin.
- Menstruasiya zamanı tampón istifadə etməyin.
- Toksik şok sindromundan sağalan qadınlar menstruasiya dövründə tampón istifadə etməməlidirlər. Bu xəstəlik, belə bir xəstəliyi yaşamış qadınlarda yenidən baş verməyə daha çox meyillidir.
- Cərrahi incisionsin təmiz saxlanmasına diqqət yetirin, infeksiyaların qarşısını almaq üçün. Yaranın yaxınında qeyri-adi şişlik, qızartı və ya istilik hiss etdiyinizdə həkimə müraciət edin.
- Vaginal doğum kontrol vasitələrini, məsələn, süngərlər və ya diaframlar istifadə edərkən təlimatlara uyğun davranın.
Toksik şok sindromunun riskini artıran amillər nələrdir?
Toksik şok sindromu hallarının əksəriyyəti, çox udulma qabiliyyətinə malik tampónların istifadəsi ilə əlaqələndirilir. Menstruasiya zamanı tampón istifadə edən qadınlar, buna yoluxma riskini daha yüksək edir. Toksik şok sindromunun yaranma ehtimalı, menstruasiya edən qadınlar arasında 100,000 qadından təxminən bir haldır. Bu xəstəlik, ən çox tampón istifadə edən 15-25 yaş arası qadınlar arasında yaranır. Lakin, toksik şok sindromu, yaşlı qadınlar, kişilər və uşaqlar arasında da baş verə bilər. Cərrahiyyə keçirmiş xəstələr, toksik şok sindromuna səbəb olan yara infeksiyaları inkişaf etdirə bilərlər. Qadınlar arasında başqa risk faktorları, doğuş, süni və ya spontan abortlar, diafram və ya doğum kontrol süngərləri kimi doğum kontrol vasitələrinin istifadəsini əhatə edir. Ümumiyyətlə, menstruasiya ilə əlaqəli olmayan toksik şok sindromuna yoluxma riskinin qadınlarda kişilərdən üç dəfə daha yüksək olduğu qeyd edilir.
