Ümumi yeyinti pozuntusu növləri

Ümumi Məlumat

Qida pozuntuları sağlamlıq, emosiyalar və həyatda mühüm sahələrdə fəaliyyət göstərmək qabiliyyətinizi mənfi təsir edən davamlı qidalanma davranışları ilə əlaqəli ciddi vəziyyətlərdir. Ən yaygın qida pozuntuları anoreksiya nevrozası, bulimiya nevrozası və aşırı yemə pozuntusudur.

Əksər qida pozuntuları, çəki, bədən forması və qida üzərində çox diqqət mərkəzləşdirmək yolu ilə təhlükəli qidalanma davranışlarına yol açır. Bu davranışlar bədənin doğru qidalanma əldə etmə qabiliyyətinə ciddi təsir edə bilər. Qida pozuntuları ürəyə, həzm sisteminə, sümüklərə, dişlərə və ağıza zərər verə bilər və digər xəstəliklərə səbəb ola bilər.

Qida pozuntuları adətən gənc yaşda, yeniyetmə və gənc yetkinlik dövrlərində inkişaf edir, lakin digər yaşlarda da meydana gələ bilər. Müalicə ilə, daha sağlam qidalanma vərdişlərinə qayıda bilərsiniz və bəzən qida pozuntusunun səbəb olduğu ciddi komplikasiyaları geri çevirmək mümkündür.

Qida pozuntularının əlamətləri

Əlamətlər qida pozuntusunun növündən asılı olaraq dəyişir. Anoreksiya nevrozası, bulimiya nevrozası və aşırı yeymə pozuntusu ən çox rast gəlinən qida pozuntularıdır. Digər qida pozuntularına isə reifikasiya pozuntusu və qida qəbulunu məhdudlaşdırma pozuntusu daxildir.

Anoreksiya nevrozası

Anoreksiya nevrozası, anormal dərəcədə aşağı bədən çəkisi, çəki almaqdan qorxu və çəki ya da forma haqqında distortiv təsəvvürlərlə xarakterizə olunan potensial həyat təhlükəsi yaradan qida pozuntusudur. Anoreksiyalı insanlar çəki və formalarını idarə etmək üçün aşırı səylər göstərir, bu da onların sağlamlığına və həyat fəaliyyətlərinə əhəmiyyətli dərəcədə müdaxilə edə bilər.

Anoreksiya olan insanlar kalorini excessive şəkildə məhdudlaşdırır ya da işləmək, laksatif istifadə etmək ya da yeməkdən sonra qusmaq kimi digər üsullardan istifadə edirlər. Çəkinizi azaltmaq cəhdləri, hətta çəki az olarkən belə, ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər, bəzən ölümcül öz-özünü aclıq çəkmək həddinə çatır.

Bulimiya nevrozası

Bulimiya nevrozası ciddi və potensial həyat təhlükəsi yaradan bir qida pozuntusudur. Bulimiyalı insanlar binge-ing (aşırı yemək) və purge-edilməsi (qüsma) epizodları yaşayır ki, bu da yeməklərini idarə edə bilməmək hissi ilə müşayiət olunur. Bir çox bulimiya xəstəsi gündüz saatlarında qidalanmalarını məhdudlaşdırır, bu da daha çox binge-ebilməyə və purge etməyə gətirib çıxarır.

Bu epizodlar zamanı, qısa bir müddətdə çoxlu qida istehlak edirsiniz və daha sonra sağlam olmayan bir şəkildə əlavə kaloriləri atmağa çalışırsınız. Aşırı yemək nəticəsində, günah, utanc və çəki artımından qorxu səbəbindən qusma forc edə bilərsiniz, ya da çox çalışa bilərsiniz ya da laksatif kimi digər üsullardan istifadə edə bilərsiniz.

Əgər bulimiyanız varsa, çəkiniz və bədən formanız haqqında düşüncələriniz çox böyükdür və öz-özünüzü sever və tənqid edirsiniz. Normal çəkiye sahibsiniz, ya da hətta bir az artıq çəkiniz ola bilər.

Aşırı yeymə pozuntusu

Aşırı yeymə pozuntusu olan insan, müntəzəm olaraq çox qida istehlak edir (binge) və yediklərinə nəzarət edə bilmir. Tez yeyə bilərsiniz ya da ac olmadan daha çox qida yeyə bilərsiniz və rahatsızlıq hissi yaşanandan sonra da yeməyə davam edə bilərsiniz.

Binge sonrası isə, davranışınızdan peşmanlıq, iyrəncə, ya da utanc hissi keçirə bilərsiniz. Lakin bulimiya ya da anoreksiya kimi, bu davranışı həddindən artıq məşqlə ya da purge-inə cəhd etməklə kompensasiya etməyə çalışmazsınız. Utanc bu davranışın gizlədilməsi üçün yalnız yeməyə səbəb ola bilər.

Yeni bir binge adətən həftədə ən az bir dəfə baş verir. Normal çəkidə, artıq çəki və ya obez olmağınız mümkündür.

Reifikasiya pozuntusu

Reifikasiya pozuntusu yeməkdən sonra qidanı təkrarlayaraq geri qaytarmağı, lakin bu, tibbi bir vəziyyət ya da anoreksiya, bulimiya ya da aşırı yeymə pozuntusu kimi başqa bir qida pozuntusu səbəbindən baş vermir. Qida, qusma ya da iyrənmə hissi olmadan ağıza qaytarılır və geri qaytarmanın məqsədi olmaya bilər. Bəzən geri qaytarılmış qidalar yenidən çeynənir ya da udulmur.

Bu pozuntu xəsarətlilik yarada bilər, əgər qida atıldığı halda ya da şəxs bu davranışı dayandırmaq üçün əhəmiyyətli dərəcədə daha az yeyərsə. Reifikasiya pozuntusu, infantlar zamanında ya da intellektual çatışmazlığı olan insanlar arasında daha yaygın ola bilər.

Məhdudlaşdırıcı qida qəbul pozuntusu

Bu pozuntu, qida yeməyə maraq olmamağı səbəbindən günlük minimum qida tələblərinizi yerinə yetirməmək, müəyyən sensor xüsusiyyətləri olan qidaları — məsələn, rəng, toxuma, iyl və ya dad — qaçınmaq ya da yeməyin nəticələrindən, məsələn, boğulma qorxusundan narahatlıq hissi ilə xarakterizə olunur. Qidanı çəki alma qorxusu səbəbindən qaçırılmazdır.

Bu pozuntu, uşaqlıqda əhəmiyyətli dərəcədə çəki itkisinə ya da çəki ala bilməməyə, eləcə də sağlamlıq problemləri yarada biləcək qida çatışmazlıqlarına səbəb ola bilər.

Həkimə müraciət etməniz nə zaman gərəkdir?

Qida pozuntusunu tək başına idarə etmək ya da üstəsindən gəlmək çətin ola bilər. Qida pozuntuları demək olar ki, həyatınızı ələ keçirə bilər. Əgər siz bu problemlərlə üzləşirsinizsə, ya da qida pozuntunuz olduğunu düşünürsünüzsə, müalicə alın.

Sevdiyinizi müalicəyə təşviq etmək

Təəssüf ki, bir çox qida pozuntusu olan insanlar müalicəyə ehtiyac duymadıqlarını düşünə bilərlər. Əgər sevdiyiniz şəxs haqqında narahatsınızsa, onu həkimə müraciət etməyə təşviq etməlisiniz. Hətta sevdiyiniz insanın qida problemində olduğunu qəbul etməyə hazır olmasa da, narahatlığınızı ifadə edərək onları dinləməyə açıq bir yol açmış olursunuz.

Qida pozuntusunu işarə edə biləcək yemək vərdişləri və inanclar haqqında diqqətli olun, eyni zamanda qida pozuntularını tetikleyen dostlardan gələn basqılar haqqında da. Qida pozuntusunu göstərə biləcək xəbərdar edici əlamətlər bunlardır:

• Yemək yemək və ya yeməmək üçün bəhanələrdən qaçmaq
• Təmiz vegetarian pəhriz qəbul etmək
• Sıx sağlam qidalanma ilə əlaqəli düşüncələr
• Ailə yeməklərindən qaçmaq üçün öz yeməklərini bişirmək
• Normal sosial fəaliyyətlərdən uzaqlaşmaq
• Arıqlama düşüncəsi və çəki ilə bağlı dilə gətirmək
• Özlərinin gözəlliyinə əvvəlki cür baxıb mütəmadi olaraq güzgü yoxlamaq
• Yüksək yağlı qidalar ya da şirniyyatları çox yemək
• Çəki itkisi üçün pəhriz əlavələri, laksatiflər və ya bitki məhsullarının istifadəsi
• Bir çox məşq etmə
• Quzma səbəbindən düymələrdə yaralar
• Təkrarlanmış qusma səbəbindən diş minasının itirilməsi
• Yemək zamanı tualetə getmək üçün ayrılmaq
• Normaldan daha çox qida yediyi zaman ya da qəlyanaltıda istehlak etməsi
• Yemək vərdişləri haqqında depressiya, iyrənmə, utanc ya da günah hissi buraxmaq
• Gizli yemək

Əgər uşağınızın qida pozuntusuna sahib olduğuna dair narahatlığınız varsa, həkimlə əlaqə saxlayaraq fikirlərinizi müzakirə edin. Lazım gələrsə, qida pozuntuları üzrə təcrübəsi olan müvafiq psixoloji sağlamlıq mütəxəssisinə yönləndirilə bilərsiniz, ya da əgər sığortanız icazə verirsə, bir mütəxəssis ilə birbaşa əlaqə saxlayın.

Qida pozuntularının səbəbləri nələrdir?

Qida pozuntularının dəqiq səbəbi məlum deyil. Digər ruhi xəstəliklərdə olduğu kimi, bir çox səbəblər ola bilər, məsələn:

• Genetika və biologiya. Bəzi şəxslərin qida pozuntularına görə riskini artıran genlərinin olması mümkündür. Bioloji amillər, məsələn, beyin kimyəvi maddələrindəki dəyişikliklərin qida pozuntularında rolu ola bilər.
• Psixoloji və emosional sağlamlıq. Qida pozuntusu olan insanlar, pozuntunun səbəbi olan psixoloji və emosional problemlərlə qarşılaşa bilərlər. Onlarda aşağı özlərinə inam, mükəmməllik hissi, impulsiv davranış və çətin münasibətlər ola bilər.

Risk faktorları

Gənc qızlar və gənc qadınlar anoreksiya ya da bulimiya keçirməyə daha çox meylli olurlar, lakin kişilər də qida pozuntularına müraciət edə bilərlər. Qida pozuntuları geniş yaş aralığında baş verə bilsə də, adətən gənc insanlar arasında inkişaf edir.

Bəzi amillər qida pozuntusuna tutulma riskini artırır, o cümlədən:

• Ailə tarixi. Qida pozuntuları olan insanların valideynləri ya da bacı-qardaşlarının olması ehtimalı əhəmiyyətli dərəcədə daha yüksəkdir.
• Digər ruhi sağlamlıq pozuntuları. Qida pozuntusu olan insanlar adətən narahatlıq pozuntusu, depressiya ya da obsesif-kompulsif pozuntu tarixinə malikdir.
• Pəhriz və aclıq. Pəhriz, qida pozuntusu keçirmə riski yarada bilər. Aclıq beyin funksiyasına təsir edir və kafein dəyişikliklərini, sərt düşüncə tərzini, narahatlıq hissini və iştahanın azalmasını tətikləyə bilər. Bir çox qida pozuntularında öz əlamətlərinin əslində aclıq əlamətləri olduğu üçün güclü sübutlar var. Aclıq və çəki itkisi, zəif insanlarda beyin fəaliyyətini dəyişdirə bilər ki, bu da məhdudlaşdırıcı yeyilməsi davranışlarını davam etdirə bilər və normal yemək vərdişlərinə qayıtmağı çətinləşdirir.
• Stress. İstər kollecə getmək, istər yer dəyişdirmək, istər yeni bir iş tapmaq, ya da ailə ya da münasibət məsələləri olsun, dəyişiklik stressi gətirə bilər, bu da qida pozuntusu riskini artıra bilər.

Qida pozuntularının komplikasiyaları

Qida pozuntuları bir sıra komplikasiyalara səbəb ola bilər, bunlardan bəziləri həyat təhlükəsi yarada bilər. Qida pozuntusunun daha ciddi və ya uzun müddət olması, daha ciddi komplikasiyaların təcrübəyə gətirib çıxarab bilər, məsələn:

• Ciddi sağlamlıq problemləri
• Depressiya və narahatlıq
• İntihar düşüncələri ya da davranışları
• İnkişaf və böyümə ilə əlaqəli problemlər
• Sosial və münasibət problemləri
• Şüur və əlaqə pozuntuları
• İş və məktəb məsələləri
• Ölüm

Diaqnoz

Qida pozuntuları əlamətləri və qidalanma vərdişlərinə əsaslanaraq diaqnoz edilir. Əgər həkiminiz qida pozuntusu olduğunuzu düşünürsə, həkiminiz müayinə və diaqnozu aydınlaşdırmaq üçün testlər edə bilər. Psixoloji sağlamlıq mütəxəssisi də diaqnozda iştirak edə bilər.

Qiymətləndirmələr və testlər adətən bunları əhatə edir:

• Fiziki müayinə. Həkiminiz, qida problemlərinizin başqa tibbi səbəblərini aradan qaldırmaq üçün sizi müayinə edə bilər. Həkiminiz laboratoriya testləri də istəyə bilər.
• Psixoloji qiymətləndirmə. Həkim ya da psixoloji sağlamlıq mütəxəssisi fikirləriniz, hissləriniz və qida vərdişləriniz haqqında suallar verə bilər. Sizdən psixoloji öz qiymətləndirmə anketlərini də tamamlamağınız istənilə bilər.
• Digər araşdırmalar. Qida pozuntunuzla əlaqəli hər hansı komplikasiyaların olub-olmamasını yoxlamaq üçün əlavə testlər edilə bilər.

Qida pozuntularının müalicəsi

Qida pozuntularının müalicəsi ümumiyyətlə komanda yanaşmasını tələb edir. Komanda adətən əsas tibbi həkimlər, psixoloji sağlamlıq mütəxəssisləri və dietoloqlar — hamısı qida pozuntularında təcrübəyə malikdir.

Müalicə, sizin konkret qida pozuntunuza əsaslanır. Lakin ümumiyyətlə müalicə, qidalanma təhsili, psixoterapiya və dərmanları əhatə edir. Əgər həyatınız təhlükə altındadırsa, dərhal hospitalizasiya oluna bilərsiniz.

Sağlam qidalanma

Sizin çəkinizdən asılı olmayaraq, komanda üzvlərinizi sağlam qidalanma vərdişlərinə nail olmaqda sizə kömək edə biləcək bir plan hazırlamaq üçün işləyə bilərlər.

Psixoterapiya

Psixoterapiya, danışıq terapiyası da deyilir, sizə sağlam olmayan vərdişlərinizi sağlam olanlarla əvəz etməyi öyrənməyə kömək edə bilər. Bu plan aşağıdakıları daxil edə bilər:

• Ailə əsaslı terapiya (FBT). FBT, qida pozuntuları olan uşaqlar və yeniyetmələr üçün sübutlara əsaslanan müalicədir. Ailə, uşağın ya da digər ailə üzvünün sağlam-qidalanma vərdişlərinə riayət etməsini və sağlam çəki saxlamağını təmin etməkdə iştirak edir.
• Kognitiv davranış terapiyası (CBT). CBT, qida pozuntusu müalicəsində, xüsusilə bulimiya və aşırı yeymə pozuntusuna aid casusallıqla yaygın şəkildə istifadə olunur. Siz, qidalanma vərdişlərinizi və ruh halınızı izləməyi, problem həll etmə bacarıqlarını inkişaf etdirməyi və stresli vəziyyətlərlə başa çıxmaq üçün sağlam yolların axtarışını öyrənirsiniz.

Dərmanlar

Dərmanlar qida pozuntusunu sağaldamaz. Bununla belə, müəyyən dərmanlar, aşırı yeyə və ya qusulama arzusunu idarə etməyə ya da qidaya və pəhrizə olan obsesif düşüncələrə kömək edə bilər. Antidepresantlar və narahatlıq dərmanları qida pozuntuları ilə tez-tez birgə olan depressiya ya da narahatlıq əlamətləri ilə kömək edə bilər.

Hospitalizasiya

Əgər anoreksiya nəticəsində ciddi qida çatışmazlığı varsa, həkiminiz hospitalizasiya etməyi tövsiyə edə bilər. Bəzi klinikalar da qida pozuntuları ilə müalicə üçün xüsusi olub. Bəzi klinikalar tam hospitalizasiya etmədən gündüz proqramları təqdim edə bilər. Xüsusi qida pozuntusu proqramları daha uzun müddət ərzində daha intensiv müalicə ala bilər.