Xroniki qabızlıq, nadir defekasiya və ya nəcisin çətin keçməsi ilə özünü göstərən, bir neçə həftə və ya daha uzun müddət davam edən bir problemdir.
Qabızlıq adətən həftədə üçdən az defekasiya olması ilə xarakterizə olunur.
Bəzən baş verən qabızlıq çox yaygındır, lakin bəzi insanlar xroniki qabızlıqdan əziyyət çəkir ki, bu da onların gündəlik işlərini yerinə yetirmələrinə mane ola bilər. Xroniki qabızlıq, insanların defekasiya etmək üçün həddindən artıq gərilməsinə də səbəb ola bilər.
Xroniki qabızlığın müalicəsi qismən onun səbəbindən asılıdır. Lakin, bəzi hallarda səbəb tapılmaya bilər.
Xroniki qabızlığın simptomları
Xroniki qabızlığın əlamətləri və simptomları bunlardır:
- Həftədə üçdən az nəcisin keçməsi
- Toplu və ya sərt nəcislərin olması
- Defekasiyada gərilmə
- Rektumda defekasiyanı maneə törədən bir blokajın olduğu hissi
- Rektumdan nəcisin tamamilə boşaldıla bilmədiyi hissi
- Nəcisi boşaltmaq üçün köməyə ehtiyac, məsələn, mədəyə təzyiq etmək üçün əllərinizi istifadə etmək və nəcisi rektumdan çıxarmaq üçün barmaqlarınızı istifadə etmək
Son üç ayda bu simptomlardan ikisini və ya daha çoxunu yaşadığınız halda, qabızlığınız xronik hesab edilə bilər.
Həkimə nə vaxt müraciət etməlisiniz?
Defekasiya vərdişlərinizdə izah olunmayan və davam edən dəyişikliklər varsa, həkiminizlə görüş təyin etməlisiniz.
Qabızlığa nə səbəb olur?
Qabızlıq, çirk və ya nəcisin həzm sistemində çox yavaş hərəkət etməsi və ya rektumdan effektiv şəkildə çıxarılması mümkün olmadıqda baş verir. Bu, nəcisin sərtləşib quruya bilməsinə səbəb ola bilər. Xroniki qabızlığın bir çox mümkün səbəbi vardır.
Qolen və ya rektumda blokajlar
Qolen və ya rektumda blokajlar nəcisin hərəkətini yavaşlata və ya tamamilə dayandıra bilər. Səbəblər arasında:
- Anal ətrafında kiçik yaralar (anal çat)
- Bağırsaqlarda blokaj (bağırsaq obstruksiyası)
- Qolen xərçəngi
- Qolen daralması (bağırsaq daralması)
- Qolenə təzyiq edən digər qarın xərçəngi
- Rektum xərçəngi
- Rektumun vagina arxa divarından çıxması (rektosel)
Qolen və rektum ətrafındakı sinir problemləri
Sinir sistemi problemləri, bağırsaq və rektumdakı əzələlərin sıxılmasını və nəcisi bağırsaqlardan keçirməsini təmin edən sinirlərə təsir edə bilər. Səbəblər arasında:
- Bədənin funksiyalarını idarə edən sinirlərə ziyan (autonom neyropatiya)
- Çoxlu skleroz
- Parkinson xəstəliyi
- Onurğa beyni zədələnmələri
- Damar tıxanması
Defekasiyada iştirak edən əzələlərlə çətinlik
Defekasiyada iştirak edən pelvik əzələlərlə bağlı problemlər xroniki qabızlığa səbəb ola bilər. Bu problemlər aşağıdakılardır:
- Defekasiya üçün pelvik əzələləri rahatlatmaqda çətinlik (anismus)
- Pelvik əzələlərin düzgün şəkildə rahatlama və sıxılma koordinasiyasının olmaması (dissinerjiya)
- Zəifləmiş pelvik əzələlər
Bədəndə hormonları təsir edən şərtlər
Hormonlar bədəndə maye balansını qorumağa kömək edir. Hormonal balansın pozulmasına səbəb olan xəstəliklər və hallar qabızlığa səbəb ola bilər, bunlara daxil olmaqla:
- Şəkər xəstəliyi
- Paratiroid vəzinin aktivliyin artması (hiperparatiroidizm)
- Hamiləlik
- Tireoidin az aktivliyi (hipotireoz)
Risk faktorları
Xroniki qabızlıq riskinizi artıra biləcək faktorlar bunlardır:
- Yaşlı olmaq
- Qadın olmaq
- Su itirilməsi
- Əsaslı lif içerməyən qida seçimi
- Fiziki aktivliyin az olması və ya olmaması
- Sedativlər, opioid ağrı kəsicilər, bəzi antidepressantlar və ya qan təzyiqini azaltmaq üçün dərmanlar daxil olmaqla müəyyən dərmanların qəbul edilməsi
- Depressiya və ya yemək pozuntusu kimi mental sağlamlıq problemi
Xroniki qabızlığın komplikasiyaları
Xroniki qabızlığın komplikasiyaları bunlardır:
- Analda şişmiş damarlar (hemoroid). Defekasiya zamanı gərilmə, analdakı damarların şişkinliyinə səbəb ola bilər.
- Analda cırılmış dəri (anal çat). Böyük və ya sərt nəcislər analda kiçik yaraların yaranmasına səbəb ola bilər.
- Boşaldıla bilməyən nəcislər (fekal impaksiya). Xroniki qabızlıq, bağırsaqlarda sıxışmış sərtləşmiş nəcisin yığılmasına səbəb ola bilər.
- Rektumun anusdan çıxması (rektal prolaps). Defekasiya zamanı gərilmə, rektumun kiçik bir hissəsinin genişlənib anusdan çıxmasına səbəb ola bilər.
Xroniki qabızlığın qarşısını alma
Aşağıdakı tədbirlər xroniki qabızlığın inkişaf etməsinin qarşısını almağa kömək edə bilər.
- Pəhrizinizə bol lifli qidalar daxil edin, bunlara paxlalılar, tərəvəzlər, meyvələr, tam taxıl məhsulları və branyalar daxildir.
- Az lifli qidaların, məsələn, emal edilmiş qidaların, süd və ət məhsullarının istehlakını azaldın.
- Çoxlu maye qəbul edin.
- İmkan daxilində fiziki cəhətdən aktiv olun və müntəzəm məşq etməyə çalışın.
- Stressi idarə etməyə çalışın.
- Nəcis keçirmək istəyi görməzdən gəlməyin.
- Defekasiya üçün müntəzəm bir cədvəl yaratmağa çalışın, xüsusilə yeməkdən sonra.
- Sərt qidalar qəbul etməyə başlayan uşaqların pəhrizində bol lifli qidaların olmasına əmin olun.
Diaqnoz
Həkimlər xroniki qabızlığı diaqnoz etmək və səbəbini tapmaq üçün aşağıdakı testlərdən və prosedurlardan istifadə edirlər:
- Qan testləri. Həkiminiz, hipotireoz və ya yüksək kalsium səviyyələri kimi sistemik xəstəlikləri aşkar etməyə çalışır.
- Rentgen. Rentgen, həkiminizin bağırsaqlarınızın bloklanıb-bloklanmadığını və kolonda nəcisin olub olmadığını müəyyən etməyə kömək edə bilər.
- Rektum və aşağı, ya da sigmoid bağırsağın müayinəsi (sigmoidoskopiya). Bu prosedurda həkim, rektumunuzu və bağırsağınızın aşağı hissəsini müayinə etmək üçün anusunuza işıqlı, elastik bir boru daxil edir.
- Rektum və bütün bağırsağın müayinəsi (kolonoskopiya). Bu diaqnostik prosedur, həkiminizin bütün bağırsağı elastik, kamera ilə təchiz olunmuş boru ilə müayinə etməyə imkan verir.
- Anal sfinkter əzələlərinin funksiyasının qiymətləndirilməsi (anorektal manometriya). Bu prosedurda, həkiminiz anusunuza və rektumunuza dar, elastik bir boru daxil edir və sonra borunun ucunda kiçik bir balonu şişirir. Cihaz, sfinkter əzələini keçirərək geri çəkilir. Bu prosedur həkiminizə, defekasiya üçün istifadə etdiyiniz əzələlərin koordinasiyasında ölçmə imkanı verir.
- Anal sfinkter əzələlərinin sürətinin qiymətləndirilməsi (balonun çıxarılması testi). Tez-tez anorektal manometriya ilə birlikdə istifadə olunan bu test, rektumunuza qoyulmuş su ilə doldurulmuş bir balonu itələmək üçün vaxtı ölçür.
- Qidanın bağırsaqdan necə keçdiyini qiymətləndirmək (kolon transit araşdırması). Bu prosedurda, yəqin ki, ya bir radiopak marker ya da simsiz bir qeyd cihazı olan bir kapsulu udacaqsınız. Kapsulun bağırsağınızdakı irəliləyişi 24-48 saat ərzində qeydə alınacaq və rentgenlərdə görünəcək. Bəzi hallarda, siz radiokarbondan aktiv qida istehlak edə bilərsiniz və xüsusi bir kamera onun irəliləyişini qeydə alacaq (sintiqrafiya). Həkiminiz bağırsaq əzələlərinin disfunksiyasının əlamətlərini və qidanın bağırsaqdan necə keçdiyini axtaracaq.
- Defekasiya zamanı rektumun rentgeni (defekoqrafiya). Bu prosedurda, həkiminiz anusunuza bariumdan hazırlanmış yumşaq bir pastanı daxil edir. Sonra barium pastasını nəsrlə keçirirsiniz. Barium rentgenlərdə görünür və prolaps və ya əzələ funksiyası və koordinasiyasının problemi göstərə bilər.
- MRİ defekoqrafiyası. Bu prosedurda, barium defekoqrafiyasında olduğu kimi, həkiminiz rektumunuza kontrast gel daxil edir. Sonra gel keçirsiniz. MRİ skaneri defekasiya əzələlərinin funksiyasını vizuallaşdıra və qiymətləndirə bilər. Bu test eyni zamanda qabızlığa səbəb ola biləcək problemləri diaqnoz edə bilər, məsələn, rektosel və ya rektal prolaps.
Xroniki qabızlığın müalicəsi
Xroniki qabızlığın müalicəsi, nəcisin bağırsaqlardan keçmə sürətini artırmaq məqsədini güdən pəhriz və yaşam tərzi dəyişiklikləri ilə başlayır. Bu dəyişikliklər kömək etmədikdə, həkiminiz dərmanlar və ya cərrahiyyə tövsiyə edə bilər.
Pəhriz və yaşam tərzi dəyişiklikləri
Həkiminiz, qabızlığınızı yüngülləşdirmək üçün aşağıdakı dəyişiklikləri tövsiyə edə bilər:
- Lift istehlakınızı artırın. Pəhrizinizə lif əlavə etmək, nəcisin ağırlığını artırır və bağırsaqlardan keçmə sürətini artırır. Hər gün tədricən daha çox təzə meyvə və tərəvəz yeməyə başlayın. Tam taxıl çörəkləri və məhsulları seçin. Həkiminiz, gündə istehlak etməniz lazım olan konkret lif miqdarını tövsiyə edə bilər. Ümumilikdə, gündəlik pəhrizinizdə hər 1,000 kaloriyə 14 qram lif almasına çalışın.
Kəskin lif istehlakını artırmaq şişkinlik və qaz yarada bilər, buna görə yavaş başlayın və bir neçə həftə ərzində hədəfinizə doğru irəliləyin.
- Həftədə çox sayda gün məşq edin. Fiziki fəaliyyət bağırsaqlardakı əzələ fəaliyyətini artırır. Həftənin çox günlərinin idmanını etməyə çalışın. Əgər artıq məşq etmirsinizsə, həkiminizlə məşq proqramına başlamaq üçün yetərincə sağlam olub-olmadığınızı müzakirə edin.
- Defekasiya etmək istəyi görməzdən gəlməyin. Hamamda vaxtınızı gözlə və defekasiya etmək üçün kifayət qədər vaxt ayırın, başqalarının diqqətini dağıtmadan və tələsik olmadan.
Laksatiflər
Bir neçə növ laksatif mövcuddur. Hər bir laksatif, defekasiyanı asanlaşdırmaq üçün bir az fərqli işləyir. Aşağıdakı laksatiflər reçetesiz mövcuddur:
- Lif əlavələri. Lif əlavələri, nəcisi böyük edir. Böyük nəcislər daha yumşaq və keçilməsi asandır. Lif əlavələrinə psilyum (Metamucil, Konsyl), kalsium polikarbofill (FiberCon, Equalactin) və metilselüloz (Citrucel) daxildir.
- Stimulyatorlar. Stimulyatorlar, bisakodil (Correctol, Dulcolax) və sennosidlər (Senokot, Ex-Lax, Perdiem) bağırsaqları sıxmağa səbəb olur.
- Osmetiklər. Osmetik laksatiflər, bağırsaqlardan su seçiminin artırılması yolu ilə nəcisin kolondan keçməsinə kömək edir və defekasiyanı stimullaşdırır. Məsələn, ağız vasitəsilə alüminyum hidroksid (Phillips’ Milk of Magnesia, Dulcolax Milk of Magnesia), maqnezium sitrat, laktoz (Cholac, Constilac), poliakrilat (Miralax, Glycolax).
- Sürtkü maddələri. Mineral yağ kimi sürtkü maddələr, nəcisin kolonda daha asan keçməsini təmin edir.
- Nəcis yumşaldıcılar. Dokusat natrium (Colace) və docusate kalsium (Surfak) kimi nəcis yumşaldıcılar, bağırsaqlardan su çəkməklə nəcisi nəmləndirir.
- Enema və suppositoriyalar. Sadə su enemaları, sabunlu və ya sabunsuz şəkildə nəcisi yumşaltmaq və bağırsaq hərəkətini istehsal etmək üçün faydalı ola bilər. Qliserin və ya bisakodil suppositoriyaları da nəcisi bədəndən hərəkət etdirməyə kömək edir.
Digər dərmanlar
Əgər reçetesiz dərmanlar xroniki qabızlığınıza kömək etmirsə, həkiminiz, xüsusilə irritabl bağırsaq sindromunuz varsa, reçeteli dərman tövsiyə edə bilər.
- Bağırsaqlara su çəkən dərmanlar. Xroniki qabızlığı müalicə etmək üçün bir neçə reçeteli dərman mövcuddur. Lubiproston (Amitiza), linaklotid (Linzess) və plekanatid (Trulance) bağırsaqlara su çəkərək nəcisin hərəkətini sürətləndirir.
- Serotonin 5-hidroksitriptamin 4 reseptorları. Prukaloprid (Motegrity) nəcisin kolondan keçməsinə kömək edir.
- Periferik fəaliyyət göstərən mu-opioid reseptor antagonisləri (PAMORAs). Əgər qabızlıq opioid ağrıkəsici dərmanlar səbəbindən baş verirsə, PAMORAs (nalokseqol (Movantik), metilnaltrekson (Relistor)) opioidlərin bağırsaqdakı təsirini geri çevirir və bağırsağın hərəkətini təmin edir.
Pelvik əzələlərin məşq edilməsi
Biofeedback təhsili, mədəniyyət mütəxəssisi ilə birlikdə işləməyi ehtiva edir və burada cihazlardan istifadə edərək pelvik əzələlərinizi rahatlatmağı və sıxmağı öyrənirsiniz. Defekasiyadan zaman pelvik döşəkdəki əzələlərinizi düzgün rahatlatmaq, nəcisin daha asan keçirilməsinə kömək edə bilər.
Bir biofeedback sessiyasında, əzələ gərginliyini ölçmək üçün xüsusi bir boru (kateter) rektumunuza daxil edilir. Mütəxəssis, pelvik əzələlərinizi sıxma və rahatlatma məşqləri ilə sizə kömək edir. Cihaz, əzələ gərginliğinizi ölçəcək və səslər ya da işıqlar vasitəsilə əzələlərinizi nə zaman rahatlatdığınızı başa düşməyinizə kömək edəcək.
Cərrahiyyə
Əgər digər müalicələri sınamısınızsa və xroniki qabızlığınız bir blokaj, rektosel ya da daralma səbəbindən yaranırsa, cərrahiyyə variantı ola bilər.
Digər müalicələri sınamış və nəcisin bağırsaqlarda qeyri-adi dərəcədə yavaş hərəkət etməsi halında, bağırsağın bir hissəsinin cərrahiyə ilə çıxarılması variantı ola bilər. Bütün bağırsağın çıxarılması cərrahiyyəsi nadir hallarda tələb olunur.
