yumurtalıq xərçəngi yumurtalıklarda başlayan xərçəng növüdür. Qadın reproduktiv sistemi iki yumurtalıqdan ibarətdir, biri uşaqlığın hər iki tərəfində yerləşir. Yumurtalıqlar – hər biri badam ölçüsündə – yumurta (ov) istehsal edir, eləcə də estrogen və progesteron hormonları istehsal edir.
Yumurtalıq xərçəngi çox vaxt pelvis içində və qarın boşluğunda yayılana qədər aşkar edilmir. Bu gecikmiş mərhələdə yumurtalıq xərçəngini müalicə etmək daha çətindir. Xəstəlik yalnız yumurtalıqda məhdudlaşanda, erkən mərhələdə olan yumurtalıq xərçənginin müalicə olunma şansı daha yüksəkdir.
Yumurtalıq xərçəngini müalicə etmək üçün adətən cərrahiyə və kimya terapiyası istifadə olunur.
Yumurtalıq xərçənginin əlamətləri
Erkən mərhələdəki yumurtalıq xərçəngi nadir hallarda hər hansı əlamətlərə səbəb olur. İrəliləmiş mərhələdəki yumurtalıq xərçəngi isə tez-tez daha çox yayılmış benign vəziyyətlərlə qarışdırılan bir neçə qeyri-spesifik əlamətlər yarada bilər.
Yumurtalıq xərçənginin əlamətləri bunları əhatə edə bilər:
- Qarın şişməsi və ya qeyri-adi dolğunluq
- Yemək zamanı tez doymuş hiss etmək
- Çəki itirilməsi
- Pelvik sahədə narahatlıq
- Bağırsaq vərdişlərində dəyişikliklər, məsələn, qəbizlik
- Tez-tez sidiyə çıxma ehtiyacı
Hansı hallarda həkimə müraciət etməlisiniz?
Əgər sizi narahat edən hər hansı bir əlamət və ya simptom varsa, həkiminizlə görüş təyin edin.
Əgər sizin ailənizdə yumurtalıq xərçəngi və ya döş xərçəngi tarixçəsi varsa, yumurtalıq xərçəngi riski barədə həkiminizlə danışın. Həkiminiz sizi genetik məsləhətçiyə yönləndirə bilər ki, bu da döş və yumurtalıq xərçəngi riskinizi artıran müəyyən gen mutasiyaları üçün test müzakirəsi aparmağa kömək edəcək.
Yumurtalıq xərçənginin səbəbləri
Həkimlər yumurtalıq xərçənginin dəqiq səbəbini bilmir, lakin bu xəstəlik riskini artıra biləcək faktorları müəyyən etmişlər.
Ümumiyyətlə, xərçəng hüceyrənin DNA-sında xətaların (mutasiyaların) meydana gəlməsi ilə başlayır. Mutasiyalar hüceyrəyə sürətlə böyümək və çoxalmaq əmri verir, nəticədə qeyri-adi hüceyrələrin kütləsi (tumor) yaranır. Qeyri-adi hüceyrələr, sağlam hüceyrələrin öləcəyi zaman da yaşamaya davam edirlər. Bu hüceyrələr yaxın toxumalara daxil ola bilər və ilkin tumordan ayrılaraq bədənin digər bölgələrinə yayılmaqdadır (metastasize).
Yumurtalıq xərçənginin növləri
Xərçəngin başladığı hüceyrə növü sizin yumurtalıq xərçəngi növünüzü müəyyən edir. Yumurtalıq xərçənginin növləri bunlardır:
- Epitelyal şişlər, yumurtalıqların xarici örtüyünü əhatə edən nazik toxuma qatında başlayır. Yumurtalıq xərçənglərinin 90%-i epitelyal şişlərdəndir.
- Stromal şişlər, hormon istehsal edən hüceyrələrdən ibarət olan yumurtalıq toxumasında başlayır. Bu şişlər adətən digər yumurtalıq şişlərindən daha erkən mərhələdə diaqnoz edilir. Yumurtalıq şişlərinin 7%-i stromaldır.
- Germ hüceyrə şişləri, yumurta istehsal edən hüceyrələrdə başlayır. Bu nadir yumurtalıq xərçəngləri gənc qadınlarda daha çox rast gəlinir.
Risk faktörleri
Yumurtalıq xərçənginin inkişaf riskini artıran faktorlar bunlardır:
- Yaşlılıq. Yumurtalıq xərçəngi hər yaşda baş verə bilər, lakin 50-60 yaş arası qadınlarda daha çox yayılmışdır.
- İrsən alınan gen mutasiyaları. Yumurtalıq xərçənglərinin kiçik bir faizi, valideynlərinizdən miras aldığınız gen mutasiyaları nəticəsində yaranır. Yumurtalıq xərçəngi riskini artırdığı bilinən genlər döş xərçəngi geni 1 (BRCA1) və döş xərçəngi geni 2 (BRCA2) adlanır. Bu genlər eləcə də döş xərçəngi riskini artırır. Lynch sindromu ilə əlaqəli digər gen mutasiyaları da yumurtalıq xərçəngi riskini artırdığı bilinir.
- Ailədə yumurtalıq xərçəngi tarixi. İki və ya daha çox yaxın qohumda yumurtalıq xərçəngi olan insanların bu xəstəliyə tutulma riski artır.
- Estrogen hormon əvəzləmə terapiyası, xüsusilə uzunmüddətli istifadə və böyük dozalarda.
- Menstruasiyanın başladığı və bitdiyi yaş. Erkən yaşda menstruasiyanın başlaması və ya daha son yaşda menopauzanın başlaması, ya da ikisi bir arada, yumurtalıq xərçəngi riskini artıra bilər.
Yumurtalıq xərçənginin qarşısının alınması
Yumurtalıq xərçənginin qarşısını almaq üçün dəqiq bir yol yoxdur. Amma riskinizi azaltmaq üçün yollar var:
- Hamiləlik idarəetmə dərmanları qəbul etməyi düşünün. Hamiləlik idarəetmə dərmanlarının sizin üçün uyğun olub olmadığını həkiminizdən soruşun. Oral kontraseptiv qəbul edən qadınların yumurtalıq xərçəngi riskinin azaldılması ehtimalı var. Amma oral kontraseptivlərin öz riskləri var, buna görə sizin durumunuza görə risklərin faydanı aşmasına dair müzakirə aparın.
- Risk faktorlarınızı həkiminizlə müzakirə edin. Əgər sizin ailənizdə döş və yumurtalıq xərçəngi tarixi varsa, bunu həkiminizlə müzakirə edin. Həkiminiz bunun sizin xərçəng riskiniz üçün nə demək ola biləcəyini müəyyən edə bilər. Bəzi hallarda, həkiminiz sizə genetik müayinə etməkdə kömək edən bir genetik məsləhətçiyə yönəldə bilər. Əgər sizdə yumurtalıq xərçəngi riskinizi artıran bir gen mutasiyası müəyyən olunursa, xərçəngin qarşısını almaq məqsədilə yumurtalıqların çıxarılması əməliyyatı etməyi düşünə bilərsiniz.
Xərçəngin diaqnozu
Xəstəlik diaqnozu üçün istifadə olunan testlər və prosedurlar bunlardır:
- Pelvik müayinə. Pelvik müayinə zamanı həkiminiz əllərinə əlcək geyərək vagina daxil edir və eyni zamanda qarınınıza əlini basaraq pelvik orqanları hiss etməyə çalışır. Həkim həm də sizin xarici genital bölmənizi, vagina və serviksi vizual olaraq müayinə edir.
- Şəkil çəkim testləri. Ultrasəs və ya sizin qarın və pelvis sahəsində CT müayinələri, yumurtalıqlarınızın ölçüsünü, formasını və strukturlarını müəyyən etməyə kömək edə bilər.
- Qan testləri. Qan testləriniz orqan funksiyasının testlərini əhatə edə bilər ki, bu da sizin ümumi sağlamlığınızı müəyyən etməyə kömək edir. Həkiminiz əlavə olaraq sizin qanınızda yumurtalıq xərçəngini bildirən tumor markerlərini də test edə bilər. Məsələn, xərçəng antigeni (CA) 125 testi, yumurtalıq xərçəng hüceyrələrinin səthində tez-tez rast gəlinən bir proteini aşkara çıxara bilər. Bu testlər həkiminizə xərçəng olduğunu deyə bilmir, lakin diaqnoz və proqnoz barədə ipucları verə bilər.
- Cərrahiyyə. Bəzən həkiminiz diaqnozu tam dəqiqliklə qoymaq üçün yumurtalığı çıxarıb xərçəng əlamətləri üçün test etdirməyə ehtiyac duyur.
Yumurtalıq xərçəngi olduğunuzu təsdiqlədikdən sonra həkiminiz testləriniz və prosedurlarınızdan əldə edilən məlumatları istifadə edərək xərçənginizə mərhələ təyin edəcək. Yumurtalıq xərçənginin mərhələləri Roman rəqəmləri I-dən IV-ə qədər göstərilir, ən aşağı mərhələ xərçəngin yalnız yumurtalıklarda olduğunu bildirir. IV mərhələsinə çatdıqda, xərçəng uzaq bədən hissələrinə yayılmış olur.
Yumurtalıq xərçənginin müalicəsi
Yumurtalıq xərçənginin müalicəsi adətən əməliyyat və kimya terapiyası konsentrasiyasını ehtiva edir.
Cərrahiyyə
Yumurtalıq xərçəngini aradan qaldırmaq üçün cərrahi teknikalar bunlardır:
- Bir yumurtalığı çıxarmaq üçün cərrahiyyə. Hələ bir yumurtalıqdakı xərçəng erkən mərhələdədirsə, əməliyyat təsirlənmiş yumurtalığı və onun fallop borusunu çıxara bilər. Bu prosedur, uşağı olmağa imkan tanıya bilər.
- Hər iki yumurtalığı çıxarmaq üçün cərrahiyyə. Əgər xərçəng hər iki yumurtalığınızda varsa, amma əlavə xərçəng əlamətləri yoxdursa, cərrahınız hər iki yumurtalığı və hər iki fallop borusunu çıxara bilər. Bu prosedur uşağınızı eman edə bilmək şansınızı qoruyur, belə ki, hələ də öz dondurulmuş embrionlarınızla və ya donor yumurtaları ilə hamilə qala bilərsiniz.
- Hər iki yumurtalığı və uşaqlığı çıxarmaq üçün cərrahiyyə. Əgər xərçəng daha geniş yayılmışdırsa və ya uşağınızı olmağa imkan tanımaq istəmirsinizsə, cərrahınız yumurtalıqları, fallop borularını, uşaqlığı, yaxın limfa düyünlərini və yağlı qarın toxumasının bir hissəsini (omentum) çıxaracaq.
- İrəliləmiş xərçəng üçün cərrahiyyə. Əgər xərçənginiz irəliləmişsə, həkiminiz mümkün qədər xərçəngi çıxarmaq üçün kimya terapiyası tövsiyə edə bilər.
Kimya terapiyası
Kimya terapiyası, bədənin sürətlə böyüyən hüceyrələrini, o cümlədən xərçəng hüceyrələrini öldürmək üçün kimyəvi maddələrdən istifadə edən bir müalicədir. Kimya terapiyası dərmanları damar vasitəsi ilə inyeksiya edilir və ya ağızdan qəbul edilir. Bəzən dərmanlar birbaşa qarın boşluğuna inyeksiya edilir (intraperitoneal kimya terapiyası).
Xərçəng hüceyrələrinin qaldığını öldürmək üçün kimya terapiyası adətən əməliyyatdan sonra istifadə olunur. Eyni zamanda, əməliyyatdan əvvəl də istifadə oluna bilər.
Targetli terapiya
Targetli terapiya, xərçəng hüceyrələrinizdə mövcud olan xüsusi zəiflikləri hədəfləyən dərmanlardan istifadə edir. Targetli terapiya dərmanları, adətən, ilkin müalicədən sonra geri dönen yumurtalıq xərçəngini və ya digər müalicələrə qarşı müqavimət göstərən xərçəngi müalicə etmək üçün istifadə olunur. Həkiminiz xərçəng hüceyrələrinizi test edərək hansı targetli terapiyanın xərçənginizə təsir etmə ehtimalını müəyyən edə bilər.
Targetli terapiya xərçəng tədqiqatında aktiv bir sahədir. Bir çox klinik sınaqlarda yeni targetli müalicələr test olunur.
Dəstək (palyativ) qayğı
Palyativ qayğı, ciddi xəstəliklərlə mübarizədə ağrını və digər əlamətləri yüngülləşdirməyə fokuslanan ixtisaslaşmış tibbi qayğıdır. Palyativ qayğı mütəxəssisləri sizinlə, ailənizlə və digər həkimlərinizlə əməkdaşlıq edərək davam edən müalicənizi tamamlayan əlavə dəstək verirlər. Palyativ qayğı, əməliyyat və kimya terapiyası kimi digər sərt müalicələr zamanı istifadə oluna bilər.
Palyativ qayğı digər müalicələrin yanında istifadə edildikdə, xərçəng xəstələri daha yaxşı hiss edə bilər və daha uzun yaşaya bilərlər.
Palyativ qayğı, həkimlər, tibb bacıları və digər xüsusi təlim görmüş mütəxəssislərdən ibarət komanda tərəfindən təmin edilir. Palyativ qayğı komandaları xərçənglə yaşayan insanların və onların ailələrinin həyat keyfiyyətini artırmağı hədəfləyir. Bu cür qayğı, sağaldıcı və ya digər müalicələrlə yanaşı təqdim edilir.
Həkimə görüş üçün hazırlanma
Hər hansı bir əlamət sizi narahat edirsə, bir ümumi praktikant və ya ginekoloqla görüş təyin edərək başlaya bilərsiniz.
Əgər həkiminiz sizin yumurtalıq xərçənginiz olduğuna şübhələnirsə, sizi qadın reproduktiv xərçəngləri üzrə mütəxəssisə (ginekoloji onkoloq) yönləndirə bilər. Ginekoloji onkoloq, yumurtalıq xərçəngi və digər ginekoloji xərçənglərin diaqnozu və müalicəsi üzrə əlavə təlim almış bir obstetr-qinekoloqdur.
Həsr olmalı olduğunuz şeylər
- Görüşdən əvvəlki məhdudiyyətlərə diqqət yetirin, məsələn, görüşdən əvvəlki gün möhkəm qida yeməmək.
- Hər hansı bir əlaməti qeyd edin, eləcə də görüşü niyə planlaşdırdığınıza görə əlaqəsi olmayan hər hansı bir əlaməti.
- Əsas tibbi məlumatlarınızı qeyd edin, o cümlədən digər vəziyyətlər.
- Fərdi məlumatlarınızı qeyd edin, həyatınızdakı hər hansı əsas dəyişiklikləri və ya stress faktorlarını.
- Bütün dərmanlarınızı, vitaminlərinizi və ya əlavələrinizi siyahıya alın.
- Bir qohum ya da dostun sizi müşayiət etməsini xahiş edin, həkimin dediklərini xatırlamağa kömək etmələri üçün.
- Həkiminizə soruşmaq üçün suallar siyahısı yazın.
Həkiminizə soruşa biləcəyiniz suallar
- Simptomlarımın ən mümkün səbəbi nədir?
- Hansım testləri etməliyəm?
- Mövcud olan müalicələr hansılardır və hansı yan təsirləri gözləyə bilərəm?
- Proqnoz nədir?
- Hələ də uşağım olmağı istəyirəmsə, mənə hansı seçimlər mövcuddur?
- Başqa sağlamlıq problemlərim var, onları necə bir yerdə idarə etməliyəm?
Həkiminizə soruşduğunuz suallara əlavə olaraq, ağlınıza gələn digər sualları da soruşmaqdan çəkinməyin.
Həkiminiz sizə nələr soruşa bilər
- Simptomları ilk dəfə nə zaman hiss etməyə başladınız, və onların nə dərəcədə şiddətlidir?
- Simptomlarınız davamlıdır, yoxsa arada olurlar?
- Simptomlarınızı nələr yaxşılaşdırır və ya pisləşdirir?
- Yumurtalıq xərçəngi və ya döş xərçəngi olan qohumlarınız varmı?
- Ailə tarixinizdə başqa xərçənglər varmı?
