Ürək çatışmazlığı ürəyin bədəni düzgün qan pompalaya bilməməsi deməkdir. Ürək çatışmazlığı adətən ürəyin çox zəif və ya sərt olması səbəbindən baş verir. Bu məqalə ürək çatışmazlığının diaqnoz prosesini izah edir.
Ürək çatışmazlığı bəzən congestive heart failure (konsestiv ürək çatışmazlığı) adlandırılır, lakin bu ad indiki vaxtda geniş şəkildə istifadə edilmir.
Ürək çatışmazlığının simptomları insandan insana dəyişir. Simptomlar birdən başlaya bilər və ya həftələr və ya aylar ərzində tədricən inkişaf edə bilər.
Ürək çatışmazlığının əsas simptomları
Ürək çatışmazlığının ən yaygın simptomları bunlardır:
- nəfəs darlığı – bu simptom fəaliyyətinə görə və ya istirahət edərkən ortaya çıxa bilər; yatarkən daha pis ola bilər və gecə nəfəs almaq üçün oyanmaq lazım ola bilər
- yorğunluq – əksər hallarda yorğun hiss edə bilərsiniz və idman sizə çətin gələ bilər
- şişmiş ankle və ayaqlar – bu simptom maye (ödem) yığılmasının nəticəsidir; səhər daha yaxşı ola bilər və günün irəlilədikcə pisləşə bilər
Ürək çatışmazlığının daha az yaygın simptomları
Ürək çatışmazlığının digər simptomları bunları əhatə edə bilər:
- davamlı öskürək, gecə daha ağırlaşa bilər
- hırıltı
- şişkin mədə
- iştahanın itirilməsi
- çəki artımı və ya azalması
- qarışıqlıq
- başgicələnmə və yıxılma
- sürətli ürək döyüntüsü
- ürək döyüntüsünün cırılma, titrəyiş və ya qeyri-müntəzəm formasında olması (palpitasiya)
Bəzi ürək çatışmazlığı olan insanlar eyni zamanda depressiya və narahatlıq hissləri də yaşaya bilərlər.
Həkimlər tərəfindən ürək çatışmazlığının diaqnozu
Ürək çatışmazlığını diaqnoz etmək üçün həkiminiz sizin tibbi tarixçənizi diqqətlə gözdən keçirəcək, simptomlarınızı yoxlayacaq və fiziki müayinə aparacaq. Həkiminiz, eyni zamanda, yüksək qan təzyiqi, koronarin arteriya xəstəliyi və ya diabet kimi risk faktorlarını da axtaracaq.
Stetoskop istifadə edərək, həkiminiz ağciyərlərinizə baxacaq və sıxılma əlamətlərini axtaracaq. Stetoskop eyni zamanda ürək çatışmazlığını göstərə biləcək anormal ürək səslərini də tutmaq üçün istifadə olunur. Həkim, boynunuzdakı venaları yoxlaya bilər və qarın və ayaqlarınızda maye yığılmasını yoxlaya bilər.
Fiziki müayinədən sonra həkiminiz aşağıdakı testlərdən bəzilərini də sifariş edə bilər:
- Qan testləri. Həkiminiz ürəyə təsir edə biləcək xəstəliklərin əlamətlərini yoxlamaq üçün qan nümunəsi götürə bilər. Həkim, diaqnozunuzun dəqiq olmadığı halda N-terminal pro-B-tip natriuretik peptid (NT-proBNP) adlı bir kimyəvi maddəni də yoxlaya bilər.
- Sinə rentgeni. Rentgen görüntüləri həkiminizə ağciyərlərin və ürəyin vəziyyətini görməyə kömək edir. Həkiminiz, ürək çatışmazlığından başqa əlamətlərinizi və simptomlarınızı yarada biləcək digər şəraitləri diaqnoz etmək üçün rentgendən də istifadə edə bilər.
- Elektrokardioqrafiya (EKQ). Bu test ürəyinizin elektrik fəaliyyətini dərinizə yapışdırılmış elektrodlar vasitəsilə qeyd edir. Elektrokardioqrafiya həkiminizə ürək döyüntüsü problemlərini və ürəyə dəymiş ziyanı diaqnoz etməyə kömək edir.
- Ekokardioqrafiya. Ekokardioqrafiya, səs dalğalarını istifadə edərək ürəyinizin video görüntüsünü yaradır. Bu test həkimlərə ürəyinizin ölçüsünü və formasını, eyni zamanda hər hansı anomaliyaları görməyə kömək edə bilər. Ekokardioqrafiya ürəyinizin effuzion fraksiyasını ölçür, bu da ürəyinizin necə yaxşı işlədiyini qiymətləndirmək üçün vacib bir ölçüdür və ürək çatışmazlığını təsnifləşdirmək və müalicəni yönləndirmək üçün istifadə olunur.
- Fiziki fəaliyyət testləri. Bu test ürəyinizin sağlamlığını ölçür və onun fiziki fəaliyyətə necə reaksiya verdiyini öyrənir. Sizi bir treadmill-də gəzməyə yönləndirə bilərlər, eyni zamanda EKQ cihazına bağlı olarsınız, ya da ürəyinizi fiziki fəaliyyət kimi stimullaşdıran bir dərmanı damar içi alacaqsınız. Bəzən test, ürəyinizin və ağciyərlərin oksigen alma və karbon dioksidi nəfəs alma bacarığını ölçən bir maske ilə edilib-ediləcəyidir. Həkiminiz fiziki fəaliyyət zamanı ürəyinizin görüntülərini görmək istəyirsə, təsvir üsullarından istifadə edə bilər.
- Ürək kompüter tomoqrafiyası (KT) skanı. Ürək KT skanında siz, donut formasında bir cihazın içində bir masa üzərində uzanırsınız. Cihazın içindəki rentgen borusu bədəninizin ətrafında fırlanır və ürəyinizin və döş qəfəsinin görüntülərini toplayır.
- Maqnit rezonans şəklələndirmə (MRI). Ürək MRI-da, siz uzun boru formasında bir cihazın içində bir masa üzərində uzanırsınız, bu cihazda maqnit sahəsi yaradılır ki, həmin sahə bədənin bəzilərində atom hissəciklərini düzləşdirir. Radio dalğaları düzləşdirilmiş hissəciklərə yönləndirilir, bu da ürəyinizin görüntülərini yaradan siqnallar istehsal edir.
- Koronary angiogram. Bu testdə, incə, elastik bir boru (kateter) bacakınızdakı bir qan damarına və ya qolunuza yerləşdirilir və aorta vasitəsilə koronarin arteriyalarınıza yönəldilir. Kateter vasitəsilə inyeksiyasiya edilən bir boya mənbələri göstərəcək və həkimlərə tıxacları yerində müəyyən etməyə kömək edəcək.
- Miokard biopsyası. Bu testdə həkiminiz boyununuza və ya bacaklarınıza kiçik elastik bir biyopsiya ipi daxil edir və ürək əzələsi parçalarını alır. Bu test, ürək çatışmazlığına səbəb olan müəyyən növ ürək əzələ xəstəliklərini diaqnoz etmək üçün həyata keçirilə bilər.
Ürək çatışmazlığını təsnifləşdirmək
Bu testlərin nəticələri həkimlərə əlamətlərinizin və simptomlarınızın səbəbini müəyyən etməyə, həmçinin ürəyinizi müalicə etmək üçün bir proqram inkişaf etdirməyə kömək edir. İnşəlləriniz üçün ən uyğun müalicəni müəyyən etmək üçün həkimlər iki sistemdən istifadə edərək ürək çatışmazlığını təsnif edə bilərlər:
- New York Ürək Assosiyasiyası təsnifatı. Bu simptomlar əsasında hazırlanan qiymətləndirmə ürək çatışmazlığını dörd kateqoriyaya böler. I sinif ürək çatışmazlığında heç bir simptom yoxdur. II sinif ürək çatışmazlığında isə gündəlik fəaliyyətləri çətinlik çəkmədən yerinə yetirə bilirsiniz, amma əzələlərdən yorulursunuz. III sinifdə gündəlik fəaliyyətlərinizi tamamlamaq çətindir, IV sinif isə ən ağırdır və istirahət edərkən belə nəfəs darlığı hiss edirsiniz.
- Amerika Kardiologiya Kollegiyası/Amerika Ürək Assosiyasiyası rəhbərliyi. Bu mərhələyə əsaslanan təsnifat sistemi A-dan D-yə qədər olan hərfləri istifadə edir. Sistem, ürək çatışmazlığına yol açan risk altında olan insanlar üçün bir kateqoriya daxildir. Məsələn, bir neçə risk faktoruna sahib olan, lakin ürək çatışmazlığına dair əlamətləri olmayan bir nəfər A mərhələsindədir. Ürək xəstəliyi olan, lakin ürək çatışmazlığına dair əlamətləri olmayan bir şəxs B mərhələsindədir. Ürək xəstəliyi olan və ürək çatışmazlığı əlamətlərini yaşayan birisi C mərhələsindədir. İxtisaslaşmış müalicəyə ehtiyacı olan irəliləmiş ürək çatışmazlığı olan insanlar D mərhələsindədir. Həkimlər bu təsnifat sistemindən risk faktorlarınızı müəyyən etmək və ürək çatışmazlığını qarşısını almaq və ya gecikdirmək üçün erkən, daha agresiv müalicələrə başlamaq məqsədilə istifadə edirlər.
Bu qiymətləndirmə sistemləri bir-birindən müstəqil deyildir. Həkimlər çox vaxt bu qiymətləndirmə sistemlərini bir yerdə istifadə edərək sizin üçün ən uyğun müalicə variantlarını müəyyən edirlər. Sizin ürək çatışmazlığınızın ağırlığını qiymətləndirmək istəyirsinizsə, həkiminizdən qiymətinizi soruşun. Həkiminiz sizə qiymətinizi izah etməyə və müalicənizi sağlamlıq vəziyyətinizə əsaslanaraq planladamağa kömək edə bilər.
