Ümumi Məlumat
Hiatal herniya mədənin yuxarı hissəsinin diafraqmanın (qarın və döş qəfəsini ayıran böyük əzələ) arasından keçməsi zamanı yaranır.
Diafraqmada kiçik bir açılış (hiatus) var, bura yemək borusu (əsophagus) keçərək mədəyə bağlanır. Hiatal herniyada mədənin bu açılışdan yuxarı çıxması və döş qəfəsinə daxil olması baş verir.
Kiçik hiatal herniya adətən problem yaratmır. Həkiminiz başqa bir vəziyyəti yoxlayarkən hiatal herniyanızın olduğunu bilə bilərsiniz.
Lakin böyük hiatal herniya yemək və turşunun yemək borusuna geri axmasına səbəb ola bilər ki, bu da mədə yanmasına yol açar. Öz-özünə qayğı tədbirləri və ya dərmanlar bu simptomları adətən yüngülləşdirə bilər. Çox böyük hiatal herniya cərrahiyyə tələb edə bilər.
Hiatal Herniyanın Simptomları
Çox kiçik hiatal herniyalar heç bir simptom yaratmayır. Lakin daha böyük hiatal herniyalar arasında ola bilər:
- Mədə yanması
- Yeməklərin və ya mayelərin ağıza geri axması
- Mədə turşusunun yemək borusuna geri axması (turşu reflü)
- Ərzaq udmaqda çətinlik
- Döş və ya qarın ağrısı
- Nəfəs almaqda çətinlik
- Qanın qusulması və ya qara səpən nəcisin meydana gəlməsi, bu mədə-bağırsaq qanamaları göstərə bilər
Həkimə nə vaxt müraciət etməlisiniz?
İstənməyən davamlı simptomlarınız varsa həkimə müraciət etməlisiniz.
Hiatal Herniyanın Səbəbləri
Hiatal herniya zəifləmiş əzələ toxumasının mədənin diafraqmadan yuxarıyadək çıxmasına imkan verdiyi zaman yaranır. Həkimlər bu problemin niyə baş verdiyini həmişə açıq şəkildə bilmir. Lakin hiatal herniya aşağıdakı səbəblərdən irəliləyə bilər:
- Diafraqmada yaşla bağlı dəyişikliklər
- Bu ərazidə zədə, məsələn, travma sonrası və ya müəyyən cərrahi müdaxilələrdən sonra
- Çox böyük hiatusla doğulma
- Qeyn çəkmək, qusmaq, nəcisi çıxarmağa çalışmaq, məşq edərkən və ya ağır əşyalar qaldırarkən ətrafdakı əzələlərə davamlı və güclü təzyiq
Risk Faktorları
Hiatal herniya ən çox aşağıdakı insanlarda yaygındır:
- 50 yaş və ya daha yuxarı olanlar
- Obez olanlar
Hiatal Herniyanın Diaqnozu
Böyük mədə yanması və ya döş qəfəsi və yuxarı qarın ağrısının səbəbini müəyyən etmək üçün testlər və ya prosedurlar zamanı hiatal herniya adətən aşkar edilir. Bu testlər və ya prosedurlar bunlardır:
- Yuxarı həzm sisteminizin rentgeni. Sizə xırda bir maye içdikdən sonra rentgeni çəkərlər, bu maye həzm yolunun daxili örtüyünü kaplamaq və doldurmaq üçün istifadə olunur. Bu örtük sizin həkiminizdə yemək borusu, mədə və yuxarı bağırsağın konturunu görməyə imkan tanıyır.
- Yuxarı endoskopiya. Həkiminiz, yemək borusu və mədənin daxili hissəsini vaylayaraq nəzərdən keçirmək üçün boğazınıza işıqlı və kameralı nazik, elastik bir boru (endoskop) daxil edir.
- Yemək borusunun manometrisi. Bu test, udduğunuz zaman yemək borusundakı ritmik əzələ daralmalarını ölçür. Yemək borusunun manometrisi, eyni zamanda, yemək borusunun əzələlərinin koordinasiyasını və göstərdiyi qüvvətləri də ölçür.
Hiatal Herniyanın Müalicəsi
Çox insan hiatal herniya ilə heç bir simptom yaşamır və müalicəyə ehtiyac duymur. Əgər mədə yanması və turşu reflü kimi simptomlarla karşılaşırsınızsa, dermana ya da cərrahi müdaxiləyə ehtiyacınız ola bilər.
Dərmanlar
Əgər mədə yanması və turşu reflüsü ilə qarşılaşırsınızsa, həkiminiz aşağıdakı dərmanları tövsiyə edə bilər:
- Mədə turşusunu neytrallaşdıran antasitlər. Mylanta, Rolaids və Tums kimi antasitlər tez bir rahatlama təmin edə bilər. Bəzi antasitlərin aşırı istifadəsi yan təsirlərə, məsələn, ishal və ya bəzən böyrək problemlərinə səbəb ola bilər.
- Turşu istehsalını azaldan dərmanlar. Bu dərmanlar – H-2-reseptor bloklayıcıları – cimetidin (Tagamet), famotidin (Pepcid) və nizatidin (Axid) daxildir. Güclü versiyaları reseptə görə əldə edilə bilər.
- Turşu istehsalını bloklayan və yemək borusunu sağaldan dərmanlar. Bu dərmanlar – proton pump inhibitors – H-2-reseptor bloklayıcılardan daha güclü turşu bloklayıcılardır və zədələnmiş yemək borusu toxumasının sağalması üçün zaman tanıyır. Reseptsiz satışda olan proton pump inhibitors arasında lansoprazol (Prevacid 24HR) və omeprazol (Prilosec, Zegerid) var. Güclü versiyaları reseptlə mövcuddur.
Cərrahiyyə
Bəzən hiatal herniya cərrahiyyə tələb edir. Cərrahiyyə ümumiyyətlə, mədə yanması və turşu reflüsü rahatlatmaq üçün dərmanlardan kömək almayan insanlar üçün istifadə edilir, və ya yemək borusunun ciddi iltihabı və ya daralması kimi komplikasiyaları olanlar üçün.
Hiatal herniyanı düzəltmək üçün cərrahiyyə mədəninizi qarın boşluğuna çəkmək və diafraqmadakı açılışı kiçiltmək, yemək borusu sfinkterini yeniden qurmaq və ya herniya kisəsini çıxarmaqdan ibarət ola bilər.
Ya da cərrahınız kiçik kəsiklər vasitəsilə bədəninizin içini görmək üçün kiçik bir kamera və xüsusi cərrahi alətlər daxil edə bilər. Cərrahiyyə bu zaman cərrahınızın bədəninizin içindən görüntüləri video monitorda gördüyü halda həyata keçirilir (laparoskopik cərrahiyyə).
Bəzən cərrahiyyə döş divarınızda tək bir kəsik istifadə edərək yerinə yetirilir (torakotomi).
Evdə Qayğı
Bəzi vərdiş dəyişiklikləri hiatal herniya səbəbindən yaranan simptomları idarə etməyə kömək edə bilər. Cəhd edin:
- Gün ərzində bir neçə kiçik yemək yemək, bir neçə böyük yemək yerinə
- Mədə yanmasını artıra biləcək, yağlı və ya qızardılmış qidaları, pomidor sousu, alkolsüz içkiləri, şokolad, nanə, sarımsaq, soğan və kofeini istəməkdən çəkinin
- Yeməkdən sonra uzanmaqdan və ya günün gec saatlarında yeməkdən qaçınmaq
- Yatmadan ən azı iki-üç saat əvvəl yemək yeyin.
- Saglam bir çəkini qoruyun
- Siqareti buraxın
- Yatağınızın başını 15 santimetr (6 düym) qaldırın
Həkimlə Görüşə Hazırlıq
Yəqin ki, bir ailə həkimi və ya ümumi praktik mütəxəssis görəcəksiniz.
Əgər sizdə hiatal herniya diaqnozu qoyulubsa və vərdişlərinizi dəyişsəniz və dərman istifadə etməyə başlasanız problemləriniz davam edərsə, sizi həzm xəstəlikləri üzrə mütəxəssisə (qastroenteroloq) göndərə bilərlər.
Hazırlıq üçün nələr edə bilərsiniz
- Görüşdən əvvəlki məhdudiyyətlərdən xəbərdar olun, məsələn, görüşdən əvvəl pəhriz məhdudiyyətləri kimi.
- Simptomlarınızı yazın, hər hansı bir simptomu qeyd edin, bu bəlkə də görüşü planlaşdırma səbəbi ilə əlaqəsiz görünür.
- İstifadə etdiyiniz bütün dərmanlar, vitaminlər və qida əlavələrinin siyahısını hazırlayın.
- Əsas tibbi məlumatları yazın, digər məsələləri daxil etməklə.
- Şəxsi məlumatların əsaslarını yazın, həyatınızdakı son dəyişikliklər və stress faktorları ilə.
- Həkiminizə soruşacağınız sualların siyahısını yazın.
- Bir yaxınınızı və ya dostunuzu sizinlə gəzməyə çağırın, həkimin nə dediyini xatırlamağınıza kömək etsin.
Həkimə soruşulacaq suallar
- Hiatal herniyamın səbəbi nədir?
- Hansı testlərə ehtiyacım var? Onlar üçün xüsusi bir hazırlıq varmı?
- Müalicəyə ehtiyacım olacaq? Seçimlərim nələrdir, və hər bir seçimin faydaları və riskləri nələrdir?
- Başqa sağlamlıq problemlərim var, bu şərtləri birgə necə idarə edə bilərəm?
Həkiminizə soruşmağı planlaşdırdığınız suallara əlavə olaraq, görüş zamanı sizin ağlınıza gələn digər sualların ətrafında da çəkinməyin.
Həkiminizin soruşa biləcəyi suallar
Həkiminiz sizdən bir sıra suallar soruşacaq. Bu suallara cavab verməyə hazır olmaq, daha çox vaxtınızı təsvir etmək istədiyiniz məsələlərlə müzakirə etmək üçün vaxt tuta bilər. Sizdən soruşula bilər:
- Simptomlarınız nə vaxt başlayıb? Simptomlar nə dərəcə ağırdır?
- Simptomlarınız davamlıdırmı, yoxsa vaxtı ilə olub-olmur?
- Simptomlarınızı yaxşılaşdıran və ya pisləşdirən nə görünür?
