Retin xəstəlikləri: simptomlar, diaqnoz və müalicə

Ümumi Məlumat

Retina xəstəlikləri geniş spektrdə dəyişkənlik göstərir, lakin onların əksəriyyəti görmə simptomlarına səbəb olur. Retina xəstəlikləri gözünüzün iç tərəfində, arxa divarında olan nazik toxuma qatını təsir edə bilər.

Retina işığa həssas milyonlarla hüceyrə (buruq və konus şəklində) və vizual məlumatları qəbul edib təşkil edən digər sinir hüceyrələrini ehtiva edir. Retina bu məlumatı optic sinir vasitəsilə beyinə göndərir ki, bu da sizə görmək imkanı tanıyır.

Bəzi retina xəstəliklərini müalicə etmək üçün metodlar var. Şəraitinizə görə, müalicənin məqsədi xəstəliyi dayandırmaq, ləngitmək və ya görmənizi qorumaq, yaxşılaşdırmaq ya da bərpa etmək ola bilər. Müalicə edilməzsə, bəzi retina xəstəlikləri ciddi görmə itkisinə və ya korluğa səbəb ola bilər.

Retina xəstəliklərinin növləri

Ümumi retina xəstəliklərinə aşağıdakılar daxildir:

• Retina yırtığı. Retina yırtığı, gözünüzün mərkəzindəki şəffaf, jel şəkilli maddə (vitreous) daraldıqda və bu maddənin geri tərəfdəki nazik toxuma qatına (retina) cəlb edərək onun parçalanmasına səbəb olduğunda meydana gəlir. Bu vəziyyət tez-tez üzən ləkələr və parlayan işıq kimi simptomların ani yayılmasına səbəb olur.
• Retina ayrılması. Retina ayrılması, retina altında mayenin mövcudluğuyla təyin edilir. Bu problem adətən mayenin bir retina yırtığı vasitəsilə keçməsi nəticəsində meydana gəlir ki, bu da retinanın altdakı toxuma qatlarından ayrılmasına səbəb olur.
• Şəkərli diabet retinopatiyası. Əgər şəkərli diabetiniz varsa, gözünüzün arxa tərəfindəki kiçik qan damarları (kapilyar) pisləşə bilər və retina altına maye sızdıra bilər. Bu proses retina şişməsinə səbəb olur ki, bu da görmənizi bulanıq və ya deformasiyaya uğratmağa səbəb ola bilər. Və ya yeni, anormal kapilyarların yaranmasına və onların qırılıb qanamağa səbəb olmasına gətirib çıxara bilər. Bu problem də görmənizi pisləşdirir.
• Epiretinal membran. Epiretinal membran, retinanın üzərində olan, qırışlı sellofan görünüşündə nazik bir toxuma tipli yara ya da membrandır. Bu membran retina üzərində çəkilir və sizin görmənizi deformasiyaya uğratır. Obyektlər bulanıq və ya əyri görünə bilər.
• Makula deşik. Makula deşik, gözünüzün arxa tərəfində retinanın mərkəzindəki kiçik bir defektdir (makula). Bu deşik, retina ilə vitreous arasında anormal cəlb olmağına və ya göz zədələndikdən sonra meydana gələ bilər.
• Makula degenerasiyası. Makula degenerasiyasında retinanızın mərkəzi pisləşməyə başlayır. Bu proses mərkəzi görünüşünüzdə bulanıqlıq və ya görmə sahəsinin mərkəzində kor nöqtələr kimi simptomlara səbəb olur. İki növ var: yaş makula degenerasiyası və qurudulmuş makula degenerasiyası. Bir çox insan əvvəlcə qurudulmuş formaya sahib olur, bu da daha sonra bir ya da iki gözündə yaş forma halını ala bilər.
• Retinit pigmentoza. Retinit pigmentoza irsi degenerativ bir xəstəlikdir. Bu xəstəlik tədricən retinaya təsir edir və gecə və yan görməni itirir.

Retina xəstəliklərinin simptomları

Bir çox retina xəstəlikləri eyni simptomları göstərir. Bu simptomlar aşağıdakıları əhatə edə bilər:

• Üzən ləkələr və ya torlu görünüş
• Bulanıq və ya deformasiyalı görmə (düz xətlərin dalğalı görünməsi)
• Yan görmə ilə bağlı defektlər
• İtirilmiş görmə

Bu simptomları fərq etmək üçün hər bir gözlə ayrı-ayrılıqda baxmağı cəhd edə bilərsiniz.

Həkimə nə vaxt müraciət etməlisiniz?

Görmənizdəki hər hansı bir dəyişikliyə diqqət yetirmək və tibbi yardım almaq çox önəmlidir. Əgər birdən-birə üzən kiçik ləkələr, parlayan işıq görürsünüzsə ya da görməniz azalıbsa, dərhal tibbi yardım axtarın. Bunlar ciddi retina xəstəliyinin xəbərdarlıq siqnallarıdır.

Risk faktorları

Retina xəstəlikləri üçün risk faktorları bunlar ola bilər:

• Yaşlanma
• Tütün çəkmək
• Obez olmaq
• Şəkərli diabet və ya digər xəstəliklərin olması
• Göz zədələnməsi
• Retina xəstəlikləri üzrə ailə tarixi

Retina xəstəliklərinin diaqnozu

Diaqnoz üçün, oftalmoloqunuz ətraflı göz müayinəsi həyata keçirir və gözün hər hansı bir yerində anomaliyaları axtarır.

Xəstəliyin yerini və əhatəsini müəyyən etmək üçün aşağıdakı testlər keçirə bilər:

• Amsler grid testi. Həkiminiz, mərkəzi görmənizin aydınlığını test etmək üçün Amsler gridindən istifadə edə bilər. Həkim sizdən torun xətlərinin solduğunu, qırıldığını ya da deformasiyaya uğradığını soruşacaq və deformasiya baş verdiyi yeri qeyd edəcək.
• Optik koherens tomoqrafiyası (OCT). Bu test, epiretinal membranların, makula deşiklərinin və makula şişməsi (ödem) diaqnozu üçün retina görüntülərini dəqiqliklə əldə etmək üçün mükəmməl bir üsuldur, yaşa bağlı makula degenerasiyasının dərəcəsini izləmək və müalicəyə reaksiyaları izləmək üçün istifadə olunur.
• Fundus autofluoresans (FAF). FAF, makula degenerasiyasını da daxil olmaqla retina xəstəliklərinin inkişafını müəyyən etmək üçün istifadə oluna bilər. FAF, retina zədələnməsi və ya disfunksiyası ilə artan retina piqmentini (lipofuscin) işıqlandırır.
• Flüorescein anjiografiyası. Bu test, retina üzərindəki qan damarlarının xüsusi işıq altında seçilməsini təmin edən bir boya istifadə edir. Bu üsul həkimlərə bağlanmış qan damarlarını, sızan qan damarlarını, yeni anormal qan damarlarını və gözün arxasında olan incə dəyişiklikləri dəqiq müəyyən etməyə kömək edir.
• İndosyanin yaşıl anjiografiyası. Bu test, infraqırmızı işıqda işıq saçan bir boya istifadə edir. Nəticədə meydana gələn görüntülər, retina qan damarlarını və retinanın arxasında görünməsi çətin olan daha dərin qan damarlarını göstərir.
• Ultrason. Bu test, yüksək frekanslı səs dalğalarını (ultrasonoqrafiya) istifadə edərək həkimlərin retina və gözdəki digər strukturları görməsinə kömək edir. Bu test, habelə müəyyən toxuma xüsusiyyətlərini müəyyən edə bilər ki, bu da göz şişləri üçün diaqnozda və müalicədə kömək edə bilər.
• CT və MRI. Nadir hallarda, bu görüntüləmə metodları göz yaralanmalarını və ya şişləri qiymətləndirmək üçün istifadə oluna bilər.

Retina xəstəliklərinin müalicəsi

Müalicənin məqsədi xəstəliyin irəliləməsini dayandırmaq və ya ləngitmək, görmənizi qorumaq, yaxşılaşdırmaq və ya bərpa etməkdir. Çox hallarda baş vermiş zədələri geri qaytarmaq mümkün olmur, buna görə də erkən aşkar edilmiş olmalıdır. Həkiminiz, sizinlə ən yaxşı müalicə metodunu müəyyən etmək üçün işləyəcək.

Retina xəstəliklərinin müalicəsi mürəkkəb və bəzən təcili ola bilər. Seçimlər bunlardır:

• Lazer cərrahiyyəsi. Lazer cərrahiyyəsi retina yırtığını və ya deşiklərini düzəldir. Cərrahınız retinanın üstündə kiçik xalat yerlərini qızdırmaq üçün lazer istifadə edir. Bu hərəkət, adətən, retinanı altındakı toxumaya bağlayan bir yara yaradır. Yeni bir retina yırtığını dərhal lazer müalicəsi, retina ayrılmasının baş verməsi ehtimalını azaldır.
• Abnormal qan damarlarının kiçildilməsi. Hekiminiz, göz içində qanamağa səbəb olan və yaxud qanama təhdidi olan abnormal yeni qan damarlarını kiçiltmək üçün skatter lazer fotokoagulyasiyası adlanan bir texnika istifadə edə bilər. Bu müalicə metodu şəkərli diabet retinopatiyası olan insanlara kömək edə bilər. Bu müalicə metodunun geniş istifadəsi yan (periferik) və ya gecə görmənin itirilməsinə səbəb ola bilər.
• Retinayı dondurma. Bu proses, kriyopeksiya adlanır, cərrahınız retina yırtığını müalicə etmək üçün gözün xarici divarına bir dondurucu prob tətbiq edir. İntensiv soyuq gözün içinə çataraq retinayı dondurur. Müalicə edilən sahə sonra yara yaranır və retinayı göz divarına sıxışdırır.
• Gözdə hava və ya qaz inyeksiya edilməsi. Pneumatik retinopeksiya adlanan bu texnika, retina ayrılmasının müəyyən növlərini düzəltmək üçün istifadə olunur. Bu texnika kriyopeksiya və ya lazer fotokoagulyasiyası ilə birlikdə istifadə edilə bilər.
• Gözdəki səthdə çuxur açmaq. Bu cərrahiyyə, skleral buckling adlanır, retina ayrılmasını düzəltmək üçün istifadə olunur. Cərrahınız gözün xarici səthinə (sklera) kiçik bir silikon parçasını tikiş götürür. Bu üsul skleranı çuxur edir və vitreousun retinə çəkdiyi gücü azaldır ki, retinayı yenidən birləşdirir. Bu texnika digər müalicə metodları ilə bir yerdə istifadə edilə bilər.
• Göz içindəki mayeni evacuasiya etmək və yerini dəyişdirmək. Vitrektomiya adlanan bu prosedurda, cərrahınız gözünüzün içini dolduran jel şəklində olan mayeni (vitreous) çıxarır. Sonra həkim havanı, qazı və ya mayeni müvafiq yerə inyeksiya edir. Vitrektomiya, qanama ya da iltihab vitreousu bulanıq edərək cərrahın retinaya baxışını mane olduğu halda istifadə oluna bilər. Bu texnika retina yırtığı, şəkərli diabet retinopatiyası, makula deşiklər, epiretinal membran, infeksiya, göz zədələnməsi ya da retina ayrılması olan insanlar üçün müalicənin bir hissəsi ola bilər.
• Gözə dərman inyeksiya etmək. Həkiminiz göz içində vitreousa dərman inyeksiyası etməyi tövsiyə edə bilər. Bu texnika yaş makula degenerasiyası, şəkərli diabet retinopatiyası ya da gözdə qırılmış qan damarlarını müalicə etməkdə təsirli olur.
• Retina protezinin implantasiyası. İrsi retina xəstəliklərindən ciddi görmə itirən insanlar cərrahiyə edə bilər. Retina yerinə vidyo kameradan alınan məlumatı qəbul edən kiçik bir elektroda ilə implant edilir. Elektroda, zədələnmiş retinanın artıq işləyə bilmədiyi vizual məlumatları toplar və ötürür.

İdarəetmə və dəstək

Retina xəstəliyindən dolayı görmə itirilməsi, oxumaq, üz tanımaq və avtomobil sürmək kimi fəaliyyətlərinizi təsir edə bilər. Dəyişən görmənizlə başa çıxmanıza kömək edə biləcək bu tövsiyələr:

• Göz həkiminizdən gözlüklərinizi yoxlamağı xahiş edin.
• Təklif olunan böyüdücü cihazlardan istifadə edin. Görmə azlığı mütəxəssisi tərəfindən tövsiyə olunan müxtəlif böyüdücü cihazlar, oxumaq və yaxın iş, məsələn, tikiş işində kömək edə bilər. Bu cihazlara əl ilə tutulan lenslər ya da gözlük kimi taxılan böyüdücü lenslər daxildir. Siz həmçinin videokameradan istifadə edərək oxuma materialını böyüdüb videoka ekranına verən bir bağlı dövr televisiya sistemindən istifadə edə bilərsiniz. Əczaçılıqdan alınan böyüdücülər, o qədər də yaxşı işləyə bilməz.
• Komputer ekranını dəyişdirin və səs sistemləri əlavə edin. Kompüterinizin parametrlərində şrift ölçüsünü və monitor kontrastını düzəldin. Kompüterinizə səs çıxış sistemləri və ya digər texnologiyalar əlavə etməyi düşünün.
• Elektron oxu vasitələri və səsli interfeysdən istifadə edin. Danışan saatlar, saatlar və kalkulyatorlar, böyük şriftli kitablar, tablet kompüterlər və audiokitaplar sınayın. Bəzi tablet və smartfon tətbiqləri görmə azlığı olan insanlar üçün hazırlanmışdır. Və bu cihazların bir çoxu artıq səs tanıma xüsusiyyəti ilə gəlir.
• Görmə azlığı üçün xüsusi cihazları seçin. Bəzi saatlar, radioslar, telefonlar və digər cihazlar çox iri saylarla gəlir. Daha böyük yüksək çözünürlüklü ekrana sahib bir televizor izləmək sizə daha asan gələ bilər ya da ekrana daha yaxın oturmağı istəyə bilərsiniz.
• Evinizdə daha parlaq işıqlardan istifadə edin. Daha yaxşı işıqlandırma oxumaq və digər gündəlik fəaliyyətlərə kömək edir və bunlar həmçinin yıxılma riskini azalda bilər.
• Nəqliyyat seçimlərinizi nəzərdən keçirin. Əgər sürürsünüzsə, bunun davamlı olmasının təhlükəsiz olub olmadığını görmək üçün həkiminizlə danışın. Bəzi hallarda, məsələn, gecə sürmək, sıx trafikdə ya da pis hava şəraitində daha ehtiyyatlı olun. İctimai nəqliyyatdan istifadə edin ya da dostunuzdan və ya ailə üzvünüzdən kömək istəyin.
• Dəstək alın. Retina xəstəliyi ilə yaşamaq sizin üçün çətin ola bilər və həyatınıza dəyişikliklər etməyə ehtiyacınız ola bilər. Uğraşdığınız müddətdə bir çox emosiyalar keçirə bilərsiniz. Bir məsləhətçi ilə danışmağı ya da dəstək qrupuna qoşulmağı düşünün. Dəstəkləyici ailə üzvləri və dostlarla vaxt keçirin.