Aşağı Qarın ağrısı, qarın düyməsindən aşağıda olan bölgədə, sidik kisəsi, rektum və qadınların reproduktiv orqanları (bətn, yumurtalıqlar, fallop boruları) ilə kişilərdə prostatı da əhatə edən narahatlıq və ya ağrıdır. Bu ağrı yeməkdən sonra baş verəndə, adətən, həzm prosesləri ilə əlaqədar olsa da, digər sistemlərdən də qaynaqlana bilər. Ağrının zamanlaması – dərhal ya da bir saatdan sonra – səbəbi müəyyən etməyə kömək edə bilər. Yeməkdən dərhal sonra baş verən ağrı adətən mədənin genişlənməsi ilə bağlıdır; yeməkdən bir saat və ya daha sonra baş verən ağrı isə əksər halda bağırsaq həzmi ilə bağlıdır.
Tədqiqatlar göstərir ki, yeməkdən sonra aşağı qarın ağrısı tez-tez həzm pozuntuları ilə əlaqələndirilir, amma sübutlar həm də reproduktiv problemlər və ya infeksiyalar kimi daha az yayılmış səbəbləri göstərir.
Aşağı qarın ağrısı yeməkdən sonra adətən, həzm problemləri ilə, məsələn, dispepsiya, qida intoleransı, qarın şişməsi, konstipasiya ya da irritabl bağırsaq sindromu ilə bağlı olur, lakin eyni zamanda, safra daşları, appendisit ya da mədə yarası kimi daha ciddi vəziyyətlərdən də xəbərdarlıq edə bilər.
Yeməkdən sonra aşağı qarın ağrısının ümumi səbəbləri
1. İrritabl bağırsaq sindromu
İrritabl bağırsaq sindromu böyük bağırsağı təsir edən bir mədə-bağırsaq xəstəliyidir, anormal bağırsaq hərəkətliliyi, visceral hipersensitivlik və beyin-bağırsaq qarşılıqlı təsirləri ilə xarakterizə olunur. Müəyyən qidalar (məsələn, yüksək FODMAP qidaları, soğan, sarımsaq) və ya stress simptomları tetikleyebilir, aşağı qarın ağrısına, qarın şişməsinə və defikasiya vərdişinin dəyişməsinə (ishal, konstipasiya, ya da hər ikisi) səbəb ola bilər. Ağrı adətən kramplıdır və defikasiya ilə azalır.
– Diaqnoz: İrritabl bağırsaq sindromu, feces dəyişiği ya da defikasiya ilə bağlı təkrarlanan qarın ağrısı ilə birlikdə Roma IV kriteriyaları ilə diaqnoz edilir, və qan işləri, feces testləri ya da endoskopi kimi testlərdə struktural anormallıqlar olmamalıdır.
– Müalicə: İrritabl bağırsaq sindromu üçün müalicə variantları arasında qida dəyişiklikləri (məsələn, aşağı FODMAP dietası), antispazmodik dərmanlar (məsələn, hiyosiamin), ağrı idarəsi üçün antidepresanlar, probiotiklər və kognitiv davranış terapiyası kimi stress azaltma texnikaları yer alır. Məsələn, tetikləyici qidalardan çəkinmək və diqqət mərkəzini istifadə edərək rahatlama isti əldə edə bilərsiniz.
2. Qida intoleransı
Qida intoleransı qida ilə qeyri-immun reaksiyadır, tez-tez ferment qıtlıqları (məsələn, laktoza intoleransında laktoza fermentinin qıtlığı) ya da farmakoloji təsirlərdən (məsələn, kofein) qaynaqlanır. Problemli qidaların qəbul edilməsi aşağı qarın ağrısı, ishal və qarın şişməsi kimi simptomlara səbəb olur. Məsələn, laktoza intoleransı olanlar üçün süd içmək, sindirilməmiş laktozanın bağırsaqda fermentləşməsi səbəbindən simptomların sürətli meydana çıxmasına səbəb ola bilər.
– Diaqnoz: Qida intoleransı şübhəli qidaların aradan qaldırıldığı və simptomların izlənildiyi bir eliminasiyaya diaqnoz edilir. Spesifik testlər arasında laktoza ya da fruktoza intoleransı üçün hidrogen nəfəs testləri və seliak xəstəliyi üçün qan testləri vardır.
– Müalicə: Problemli qidadan (məsələn, laktoza intoleransı üçün süd məhsulları) qaçınmaq, ferment əlavələrindən (məsələn, laktoza tabletleri) istifadə etmək ya da seliak olmayan gluten sensivitəsi üçün gluten-danışma diyetini izləmək. Məsələn, laktoza ehtiva etməyən südə keçə bilər ya da südlü məhsulları qəbul etməzdən əvvəl laktoza qəbul edə bilərsiniz.
3. Divertikulit
Divertikulit divertikulların (bağırsaq divarında kiçik həşəratlar) iltihabı ya da infeksiyasıdır, daha çox sol bağırsaqda meydana gəlir. Divertikulitin infeksiya yaradacağı düşünülür, çünki sərt bir nəcisin ya da sindirilmiş qidanın bu kisələrdən birində ilişməsi halında olur. Bu, nəcisdəki bakteriyaların çoxalmaları və yayılmaları üçün bir şans yaradır, infeksiyaya səbəb olur. Divertikulit adətən, lif qıtlığı ilə əlaqələndirilir. İltihab aşağı sol kadranda ağrıya səbəb ola bilər və bağırsaq narahat olarsa, yemək ağrıları tetikleyebilir.
– Divertikulitin diaqnozu klinik təqdimat (ağrı, temperatur) əsasında aparılır, CT skanı və ya ultrasəs kimi görüntüləmə testləri ilə. Kolonoskopiya, akut epizoddan sonra digər şərtləri təsdiqləmək və aradan qaldırmaq üçün aparılır.
– Müalicə: Divertikulit müalicəsi vəziyyətin şiddətinə görə dəyişir. Yüngül hallarda, antibiotiklər və maye dieta istifadə olunur; ağır hallarda isə xəstəxanada müalicə, damardan antibiotiklər və bəlkə də cərrahiyyə tələb oluna bilər. Uzun müddətdə yüksək lifli bir dietayla, tetikəyici qidaları əgər bildiyinizdə çəkinmək tövsiyə olunur. Məsələn, bir iltihaça başlayaraq aydın maye dietası ilə başlamaq iltihabı azaltmağa kömək edə bilər.
4. İltihabi bağırsaq xəstəliyi
İltihabi bağırsaq xəstəliyi Kroun xəstəliyi və ülseratif kolitdən ibarətdir, xroniki iltihab ilə xarakterizə olunur. Ülseratif kolit bağırsağı təsir edir, Kroun xəstəliyi isə aşağı kiçik bağırsaq daxil olmaqla istənilən nöqtəni təsir edə bilər. Yemək bu xəstəlik aktiv olduqda simptomları pisləşdirə bilər, bu da aşağı qarın ağrısına, ishal və iltihab və malabsorbsiyaya bağlı kilo itkisinə səbəb olur.
– Diaqnoz: İltihabi bağırsaq xəstəliyi klinik tarix, endoskopik tapıntılar (məsələn, ülserlər, iltihab), histopatologiya, iltihab markerləri üçün qan testləri, feces testləri və görüntüləmə testləri ilə diaqnoz edilir.
– Müalicə: İltihabı azaltmaq üçün istifadə edilən dərmanlar arasında anti-iltiha dərmanları (məsələn, mesalamine), immunosupresantlar və biologik dərmanlar (məsələn, infliximab) mövcuddur. Komplikasiyalarda cərrahiyyə lazım gələ bilər və qida dəstəyi vacibdir. Məsələn, bir iltihaça zamanı dietisyen tərəfindən yönləndirilən ixtisaslaşmış diyet lazım ola bilər.
5. Kiçik bağırsaq bakteriyaların artımı
Kiçik bağırsaqda bakteriyaların artması, malabsorbsiyaya, qarın şişməsinə və yeməkdən sonra aşağı qarın ağrısına səbəb olur. Kiçik bağırsaq bakteriyaların artması bağırsaq hərəkətlərini pozan vəziyyətlərdən (məsələn, diabet ya da əvvəlki cərrahiyyə) qaynaqlanır, bu simptonların qida qəbul edilərkən bakterial fermentləşmənin səbəb olduğu kimi tetiklenməsinə səbəb olur.
– Diaqnoz: Kiçik bağırsaq bakteriyaların artması hidrogen nəfəs testləri ya da kiçik bağırsaq aspiratları və mədəniyyəti ilə diaqnoz edilir, həddindən artıq bakteriya mövcudluğunu qiymətləndirir.
– Müalicə variantları arasında bakteriyaların artımını azaltmaq üçün antibiotiklər (məsələn, rifaksimin) və qida dəyişiklikləri (məsələn, az fermentləşən diyet) daxil olmaqla. Məsələn, iki həftə müddətində antibiotiklər qəbul edə və ardından diet dəyişiklikləri edə bilərsiniz.
6. Kolorektal xərçəng
Kolorektal xərçəng bağırsaq və rektumda malign şişlərdir, erkən mərhələlərində çox vaxt asimptomatikdir. İrəliləmiş mərhələlərdə, kolorektal xərçəng, şiş bağırsağı tıxadığı halda, yeməkdən sonra aşağı qarın ağrısına yol açar, bu defikasiya vərdişində dəyişikliklər, nəcisdə qan və kilo itkisi ilə nəticələnir.
– Diaqnoz: Kolorektal xərçəng kolonoskopya ilə biopsiya vasitəsilə və mərhələləndirmək üçün CT və ya MRİ ilə diaqnoz edilir.
– Müalicə: Şişin çıxarılması, kimyaterapiya, şüa müalicəsi və ya hədəf yönlü terapiya mərhələyə və tipe görə dəyişir. Məsələn, erkən aşkar edilmə筛, müalicəvi cərrahiyyətə yol aça bilər.
Hansı hallarda tibbi müalicəyə ehtiyac var?
Bir çox səbəblər həyat tərzi dəyişiklikləri ilə idarə oluna bilsə də, bəzi simptomlar dərhal tibbi qiymətləndirməyə ehtiyac duyur. Aşağıdakı simptomları yaşadığınız zaman yardım axtarın:
- Şiddətli və ya davamlı ağrı
- Defikasiya vərdişində dəyişiklik (məsələn, davamlı ishal ya da konstipasiya)
- Nəcisdə qan
- İstənmədən kilo itkisi
- Yüksək temperatur ya da digər sistemik simptomlar
Bu simptomlar, iltihabi bağırsaq xəstəliyi ya da kolorektal xərçəng kimi ciddi vəziyyətləri göstərə bilər ki, dəqiqliklə müayinə və müalicə tələb edir.
