Yeni doğulmuşlarda GGT enziminin səviyyəsinin artmasının səbəbləri

Gamma-glutamil transferaz (GGT) əsasən qaraciyərdə, böyrəklərdə və mədəaltı vəzdə tapılan bir fermentdir. GGT amin turşularının daşınmasında və qlutatiyon metabolizmasında mühüm rol oynayır. Yenidoğulmuşlarda GGT səviyyələrinin yüksəlməsi qaraciyər disfunksiyası, öd kisəsi xəstəlikləri və ya digər mövcud şərtləri göstərə bilər.

GGT testi bütün yenidoğulmuşlar üçün mütəmadi olaraq aparılmır. Adətən, uzun müddət davam edən sarılıq, qara sidik, açıq nəcis, zəif çəki artımı və ya digər testlərdə normal olmayan qaraciyər ferment səviyyələri kimi qaraciyər və öd kisəsi disfunksiyası əlamətləri olduqda həyata keçirilir.

GGT testi yenidoğulmuşlarda necə aparılır?

GGT testi, kiçik bir qan nümunəsi tələb edən qan testidir, adətən aşağıdakı üsullarla əldə edilir:

• Ayaq dırnağından qan götürmə – Yenidoğulmuşlardan ayaq dırnağından bir neçə damla qan alınır, bu, neonatal testlər üçün yaygın bir metoddur.
• Venipunktur – Bir damar, adətən qol və ya əl üzərindən qan götürmək üçün kiçik bir iynə istifadə edilir.

Qan nümunəsi daha sonra laboratoriyada GGT ferment səviyyələrini ölçmək üçün analız edilir. Əgər GGT səviyyələri yüksəkdirsə, əsas səbəbi müəyyən etmək üçün əlavə testlər (məsələn, qaraciyər funksiyası testləri, görüntü testləri və ya genetik testlər) lazım ola bilər.

Yenidoğulmuşlarda GGT (gamma-glutamil transferaz) fermentini anlamaq

GGT səviyyələri adətən yenidoğulmuşlarda yetişkinlərə nisbətən yüksəkdir. Normal neonatal GGT səviyyələri 180–400 U/L (litrə görə birim) arasında dəyişir və bu, yetişkinlərin referans dəyərlərini (8–61 U/L) əhəmiyyətli dərəcədə aşır. Bu yüksəlmə əsasən yetkin qaraciyər funksiyasının olmaması və palçıq transferi ilə əlaqədardır. Lakin, davamlı yüksək və ya həddindən artıq yüksəlmiş GGT səviyyələri patoloji şərtlərini göstərir və daha dərin araşdırma tələb edir.

Yenidoğulmuşlarda yüksək GGT səviyyəsi nə sayılır?

• Orta yüksək GGT səviyyələri: 400–600 U/L – yüngül xolestaz və ya müvəqqəti qaraciyər yetkinliyinin olmaması göstəricisi ola bilər.
• Çox yüksək GGT səviyyələri: 600 U/L-dən yuxarı – adətən öd yolları atreziyasını, genetik xolestatik xəstəlikləri və ya ciddi qaraciyər xəstəliklərini göstərir.
• Əhəmiyyətli dərəcədə yüksək GGT səviyyələri: 1000 U/L-dən yuxarı – kritik qaraciyər və ya öd yolları vəziyyətini göstərir ki, bu da təcili tibbi yardım tələb edir.

Yenidoğulmuşlarda GGT ferment səviyyələrinin artım səbəbləri

1. Fizioloji artım

GGT səviyyələri doğumdan sonra bir neçə gün ərzində palçıq metabolizmasından müstəqil qaraciyər funksiyasına keçid zamanı yüksək zirvəyə çatır.

Bu ferment palçıqda yüksək dərəcədə konsentrasiya olunub və doğumdan sonra onun boşalması keçici yüksək səviyyələlərin yaranmasına səbəb olur.

Erkən doğulmuş körpələr adətən yetkin hepatobiliyer funksiyasızlıq səbəbindən daha yüksək GGT səviyyələrinə malikdir.

2. Neonatal xolestaz

Xolestazın (öd axınının maneə törədilməsi) əsas göstəricisi yüksəlmiş GGT-dir. Neonatal xolestazla bağlı olan vəziyyətlər:

Öd yolları atreziyası – öd yollarının bağlanması və ya yox olması ilə bağlı ciddi bir vəziyyət.

• GGT səviyyələri adətən 600 U/L-dən yuxarıdır.
• Neonatal hepatitdən ultrasəs və qaraciyər biopsiyası ilə fərqlənir.
• Sebəb: Fetal inkşaf zamanı iltihabi proses nəticəsində ortaya çıxan öd yolunun maneə törədilməsi və fibroz.

Alagille sindromu – öd yolları, ürək və digər orqanları təsir edən genetik bir xəstəlik.

• Sebəb: JAG1 və ya NOTCH2 genlərindəki mutasiyalar, pis forman deductible öd yollarını və əlaqəli sistem xəstəliklərini yaradır.

Proqressiv familial intrahepatik xolestaz (PFIC) – öd axınıın pozulmasına səbəb olan genetik bir xəstəlik.

• PFIC tip 3, xüsusilə yüksək GGT səviyyəsi ilə əlaqələndirilir.
• Sebəb: ABCB4 genindəki mutasiyalar öd sekresiyasını pozur ki, bu da xolestaza və proqressiv qaraciyər zədələnməsinə səbəb olur.

3. Qaraciyər xəstəlikləri

Neonatal hepatit – adətən infeksiyalar (məsələn, sitomeqalo virus, hepatit B/C) və ya metabolik xəstəliklər səbəb olur.

• Sebəb: Viral infeksiyalar, metabolik anomaliyalar və ya autoimmun reaksiyalar nəticəsində qaraciyər iltihabı.

Konjenital infeksiyalar (TORCH sindromu) – toksoplazmoza, rubella, sitomeqalo virus və herpes simplex virus kimi infeksiyalar GGT səviyyələrini yüksəldə bilər.

Sebablar:

• Toksoplazmoza – Hamiləlik zamanı Toxoplasma gondii infeksiyası nəticəsində hepatosplenomegaliya və sarılıq yaradır.
• Rubella – Ananın rubella infeksiyası fetusun qaraciyər inkişafını pozur və hepatitə səbəb olur.
• Sitomeqalo virus (CMV) – CMV infeksiyası birbaşa qaraciyərə zərər verir və öd yollarının iltihabına yol açır.
• Herpes simplex virusu (HSV) – Neonatal HSV ağır hepatit və multi-orqan çatışmazlığına səbəb ola bilər.

4. Metabolik və genetik xəstəliklər

Kistoz fibroz – anormal mucusun sekresiyası öd yollarını təsir edə bilər və GGT səviyyələrini artırar.

• Sebəb: CFTR genindəki mutasiyalar qalın öd sekresiyalarına səbəb olur, bu da öd yollarının maneəsinə və qaraciyər zədələnməsinə gətirib çıxarır.

Alfa-1 antitripsin çatışmazlığı – qaraciyər zədələrinə səbəb olan genetik xəstəlik.

• Sebəb: SERPINA1 genindəki mutasiyalar qaraciyər hüceyrələrində anormal protein yığılmasına səbəb olur ki, bu da iltihab və fibroz yaradır.

Qalaktosemiya – orqanizmin qalaktozu metabolizə edə bilmədiyi irsi bir xəstəlikdir, bu da qaraciyər disfunksiyasına səbəb ola bilər.

• Sebəb: GALT genindəki mutasiyalar qalaktozun düzgün şəkildə parçalamasını əngəlləyir ki, bu da toksik yığılmalara və qaraciyər zədələnməsinə gətirib çıxarır.

5. Dərman istifadəsi səbəbindən GGT artımı

Bəzi dərmanlar (məsələn, fenobarbital kimi antikonvulsivlər) neonatlarda GGT-nin artmasına səbəb ola bilər.

Diaqnoz

Həkimlər adətən GGT səviyyələrinin artım səbəbini müəyyən etmək üçün aşağıdakı addımları yerinə yetirirlər:

1. Tibb tarixinin gözdən keçirilməsi və fiziki müayinə

• Ananın infeksiyaları, dərman istifadəsi və prenatal tarixi.
• Sarılıq, zəif qidalanma, qara sidik, açıq nəcis.

2. Laboratoriya testləri

• Qaraciyər funksiyası testləri – Bilirubin, ALT, AST, akalin fosfataza.
• GGT, öd yolları atreziyasını (yüksək GGT) digər xəstəliklərdən fərqləndirməyə kömək edir.
• Metabolik skrininq – Qalaktosemiya, alfa-1 antitripsin səviyyələri, kistoz fibroz testi.

3. Görüntüləmə tədqiqatları

• Abdominal ultrasəs – öd yolunun anomaliyalarını müəyyən edir.
• Hepatobiliyer iminodiacetik acid (HIDA) skanı – öd axınını qiymətləndirir.

4. Qaraciyər biopsiyası

• Müəyyən edilməmiş hallarda qaraciyər patologiyasını təsdiq etmək üçün həyata keçirilir.

Tez-tez verilən suallar

1. Yenidoğulmuşlarda normal GGT səviyyəsi nədir?

Yenidoğulmuşlarda normal GGT səviyyələri 180–400 U/L arasında dəyişir. Ancaq erkən doğulmuş körpələrdə yüngül GGT yüksəlişləri müşahidə oluna bilər.

2. Valideynlər yüksək GGT səviyyələri ilə bağlı nə zaman narahat olmalıdırlar?

600 U/L-dən yuxarı GGT səviyyəsi ciddi bir qaraciyər və ya öd yolu vəziyyətini göstərə bilər, 1000 U/L-dən yuxarı olan səviyyələr isə dərhal tibbi dəyərləndirmə tələb edir.

3. Yenidoğulmuşlarda yüksək GGT səviyyələri normaya dönə bilərmi?

Bəli, fizioloji səbəblərdən yaranan müvəqqəti yüksəlişlər tezliklə həll olunur. Lakin, davamlı və ya çox yüksək GGT səviyyələri tibbi müdaxilə tələb edir.

4. Yenidoğulmuşlarda yüksək GGT səviyyələrinin müalicəsi nədir?

Müalicə dəqiq səbəbdən asılıdır və cərrahiyyə (öd yolları atreziyası üçün), diet rejimi (metabolik xəstəliklər üçün) və ya antiviral terapiya (infeksiyalar üçün) daxil ola bilər.

5. Yüksək GGT səviyyələrinin qarşısı alına bilərmi?

Bəzi genetik və konjenital vəziyyətlərin qarşısı alınmaz, lakin erkən prenatal qayğı və ana infeksiyalarını nəzarət altında saxlamaq riskləri azaltmağa kömək edə bilər.

Nəticədə, GGT ferment səviyyələrinin artması yenidoğulmuşlarda fizioloji amillərdən qaynaqlanır, lakin davamlı yüksək səviyyələr ciddi qaraciyər və öd yolu xəstəliklərini göstərə bilər. Laboratoriya testləri və görüntüləmə testləri vasitəsilə erkən diaqnoz, vaxtında müdaxilə, effektiv müalicə və qaraciyər funksiyasının izlənməsi uzunmüddətli problemlərin qarşısını almaq üçün vacibdir.