Ürək çatışmazlığı, bəzən konjestiv ürək çatışmazlığı olaraq da bilinən, ürək əzələnizin qanı lazım olduğu kimi yaxşıca pompalamadığı zaman baş verir. Ürək damarlarının daralması (koronar artery xəstəliyi) və ya yüksək qan təzyiqi kimi bəzi tibbi vəziyyətlər tədricən ürəyinizi zəiflədir və sərt edir, nəticədə o, səmərəli şəkildə dolub-boşala bilmir.
Ürək çatışmazlığına səbəb olan bütün tibbi şərtlər geri qaytarıla bilinməsə də, müalicələr xəstəliyin simptomlarını yaxşılaşdıra bilər və sizin daha uzun yaşamağınıza kömək edə bilər. Həyat tərzi dəyişiklikləri – məsələn, idman etmək, pəhrizdə natriumun miqdarını azaltmaq, stressi idarə etmək və çəki itirmək – həyat keyfiyyətinizi artırmağa kömək edə bilər.
Ürək çatışmazlığını önləmək üçün ürək çatışmazlığına səbəb olan sağlamlıq şərtlərini, məsələn, koronar artery xəstəliyini, yüksək qan təzyiqini, şəkərli diabeti və ya obezliyi qarşısını almaq və ya idarə etmək vacibdir.
Ürək çatışmazlığının simptomları
Ürək çatışmazlığı xroniki ola bilər, yaxud qəflətən (akut) başlaya bilər.
Ürək çatışmazlığının simptomları aşağıdakılar ola bilər:
- Fiziki fəaliyyət zamanı və ya uzanarkən nəfəs darlığı (dispneya)
- Yorğunluq və zəiflik
- Ayaqlarda, buynuzlarda və ayaqlarda şişkinlik (ödem)
- Tez və ya qeyri-qanuni ürək döyüntüsü
- İdman etmə qabiliyyətinin azalması
- Davamlı öskürək və ya ağ və ya çəhrayı qanla çirklənmiş balğam
- Gecə daha çox sidiyə ehtiyac
- Bellyinin şişməsi (asir təzyiq)
- Mayenin yığılması səbəbindən çox sürətli çəki artımı
- İştaha yoxluğu və ürəkbulanma
- Konsentrasiyadan çətinlik və ya azalan diqqət
- Qəflətən, ciddi nəfəs darlığı və çəhrayı, köpüklü balğamla öskürmə
- Ürək çatışmazlığının infarkt səbəbindən baş verməsi halında, sinə ağrısı
Hansı hallarda həkimə müraciət etməlisiniz?
Ürək çatışmazlığı əlamətləri və ya simptomları düşündüyünüz zaman həkimə müraciət etməlisiniz. Aşağıdakı simptomlardan hər hansı biri baş verərsə, təcili tibbi yardım axtarın:
- Sinə ağrısı
- Bayılma və ya ciddi zəiflik
- Nəfəs darlığı, sinə ağrısı və ya bayılma ilə əlaqəli tez və ya qeyri-qanuni ürək döyüntüsü
- Qəflətən, ciddi nəfəs darlığı və çəhrayı, köpüklü balğamla öskürmə
Bunlar ürək çatışmazlığına səbəb ola bilsə də, bir çox başqa mümkün səbəblər var, o cümlədən digər həyati təhlükəli ürək və ağciyər xəstəlikləri. Özünüzü diaqnoz etməyə çalışmayın. Təcili yardım üçün təcili telefon nömrəsinə zəng edin. Təcili yardım həkimləri vəziyyətinizi sabitləşdirməyə çalışacaq və simptomlarınızın ürək çatışmazlığına və ya başqa bir şeyə səbəb olub olmadığını müəyyən edəcəklər.
Əgər sizə ürək çatışmazlığı diaqnozu qoyulubsa və simptomlarınızdan hər hansı biri qəflətən pisləşərsə, ya da yeni bir əlamət və ya simptom inkişaf edərsə, bu, mövcud ürək çatışmazlığının pisləşdiyini və ya müalicəyə cavab vermədiyini göstərir. Bu problem, eyni zamanda, bir neçə gündə 5 kiloqram (2.3 kq) və ya daha çox çəki artımı baş verərsə də yarana bilər. Həkiminizlə dərhal əlaqə saxlayın.
Ürək çatışmazlığının səbəbləri
Ürək çatışmazlığı, adətən, digər sağlamlıq şərtləri ürəyinizi zədələdikdə və ya zəiflətdikdə inkişaf edir. Amma ürəyin zəifləməsi ürək çatışmazlığına səbəb olmaq üçün şərt deyil. Ürək, hətta çox sərt olduqda da ürək çatışmazlığı baş verə bilər.
Ürək çatışmazlığında, ürəyinizin əsas pompalama kameraları (ventrikullar) sərtləşə bilər və ürək döyüntüləri arasında düzgün şəkildə dolmaya bilər. Bəzi ürək çatışmazlığı hallarında, ürək əzələsi zədələnə və zəifləyə bilər və ventrikullar uzanaraq (dilata) elə bir hala gəlir ki, ürək bütün bədəninizdə qanı səmərəli şəkildə pompalaya bilmir.
Zamanla, ürək bədəninizə qan pompalamağı dayandırır.
Atım fraksiyası, ürəyinizin qanı nə qədər yaxşı pompaladığını ölçən əhəmiyyətli bir göstəricidir və ürək çatışmazlığını qiymətləndirmək və müalicəni yönləndirmək üçün istifadə olunur. Sağlam ürəkdə, atım fraksiyası 50% və ya daha çoxdur – bu, ventrikula dolan qan miqdarının yarısından çoxunun hər döyüntüdə çıxarıldığını göstərir.
Lakin ürək çatışmazlığı normal atım fraksiyası ilə də baş verə bilər. Ürək çatışmazlığı, ürək əzələsi yüksək qan təzyiqi kimi tibbi şərtlərdən əziyyət çəkən olduğunda sərtləşə bilər.
Ürək çatışmazlığı sol tərəfi (sol ventrikul), sağ tərəfi (sağ ventrikul) və ya hər iki tərəfini əhatə edə bilər. Ümumiyyətlə, ürək çatışmazlığı sol tərəfdən başlayır, xüsusilə, sol ventrikul ki, bu da ürəyin əsas pompalama kamerasıdır.
| Ürək çatışmazlığının növü | Təsvir |
|---|---|
| Sol tərəfli ürək çatışmazlığı | Mayenin ağciyərlərdə yığılması nəticəsində nəfəs darlığı yaranır. |
| Sağ tərəfli ürək çatışmazlığı | Mayenin bel və ayaqlarda yığılması nəticəsində şişkinlik baş verir. |
| Sistolik ürək çatışmazlığı | Sol ventrikul güclü şəkildə sıxıla bilmir, bu da bir pompalama problemi olduğunu göstərir. |
| Diastolik ürək çatışmazlığı (ehtiyatla atım fraksiyası ilə ürək çatışmazlığı adlanır) |
Sol ventrikul tam olaraq rahatlaşa və doluna bilmir, bu da bir dolma problemi olduğunu göstərir. |
Aşağıdakı tibbi vəziyyətlərin hər biri ürəyinizi zədələyə və ya zəiflədə bilər, bununla ürək çatışmazlığına səbəb ola bilər. Bu tibbi vəziyyətlərin bəziləri sizin bilginiz olmadan da baş verə bilər.
- Koronar artery xəstəliyi və ürək infarktı. Koronar artery xəstəliyi, ürək xəstəliklərinin ən ümumi formasıdır və ürək çatışmazlığının ən ümumi səbəbidir. Bu xəstəlik damarlarınızda yağlı toplanmaların (plaques) yığılması nəticəsində yaranır, bu da qan axınını azaldır və ürək infarktına səbəb ola bilər.
- Yüksək qan təzyiqi (hipertoniya). Əgər qan təzyiqiniz yüksəkdirsə, ürəyiniz qanı bədəniniz boyunca dövrlətmək üçün lazımdan daha çox çalışmalıdır. Zamanla, bu əlavə yük ürək əzələsini çox sərt və ya çox zəif edə bilər, beləliklə ürək effektiv şəkildə qan pompalaya bilmir.
- Defektli ürək klapanları. Ürək klapanları, qanı ürəkdə düzgün istiqamətdə yönəldir. Zədələnmiş bir klapan – ürək defekti, koronar artery xəstəliyi və ya ürək infeksiyası səbəbi ilə – ürəyinizin daha çox çalışmasına səbəb olur ki, bu da zamanla onu zəiflədə bilər.
- Ürək əzələsinin zədələnməsi (kardiomiyopatiya). Ürək əzələsində zədələnmə (kardiomiyopatiya) bir çox səbəbə malik ola bilər, onların arasında müxtəlif xəstəliklərlə, infeksiyalarla, alkoqol asılılığı və kokain kimi bəzi kimyəvi maddələrin toksik təsiri də var. İrsi faktorlar da rol oynaya bilər.
- Miyokardit. Miyokardit, ürək əzələsinin iltihabıdır. Miyokardit, COVID-19 da daxil olmaqla bir virus səbəbiylə ən çox baş verir və sol tərəfli ürək çatışmazlığına səbəb ola bilər.
- Doğuşdan olan ürək defektləri (konjenital ürək defektləri). Əgər ürəyiniz və onun kameraları və ya klapanları düzgün formalaşmadıqda, sağlam hissələri qanı ürəkdən pompalamaq üçün daha çox çalışmalı olacaq, bu da ürək çatışmazlığına səbəb ola bilər.
- Qeyri-qanuni ürək ritmləri (ürək aritmiyaları). Qeyri-qanuni ürək ritmləri, ürəyinizin çox sürətli döyünməsinə səbəb ola bilər ki, bu da ürəyə əlavə yük gətirir. Yavaş ürək döyüntüsü də ürək çatışmazlığına səbəb ola bilər.
- Digər xəstəliklər. Xroniki xəstəliklər – şəkərli diabet, HIV, hipertiroidizm, hipotiroidizm, dəmirdən (hemochromatosis) və ya protein (amiloidoz) yığılmasından – ürək çatışmazlığına səbəb ola bilər. Aşkar ürək çatışmazlığının səbəbləri arasında ürək əzələsini zədələyən viruslar, ağır infeksiyalar, allergik reaksiya, ağciyərlərdə qan laxtaları, bəzi dərmanlardan istifadə və ya bədənin bütövlükdə təsir edən hər hansı bir xəstəlik ola bilər.
Risk faktorları
Tək bir risk faktoru ürək çatışmazlığına səbəb ola bilər, amma bir neçə faktorun birləşməsi riskinizi artırır.
Risk faktorları aşağıdakılardır:
- Yüksək qan təzyiqi. Əgər qan təzyiqiniz yüksəkdirsə, ürəyiniz daha çox çalışmalıdır.
- Koronar artery xəstəliyi. Daralmış damarlar, ürəyinizin oksigenlə zəngin qan tədarükünü məhdudlaşdıra bilər, bu da ürək əzələsini zəiflədə bilər.
- Ürək infarktı. Ürək infarktı, ani baş verən koronar xəstəlik formasıdır. Ürək infarktı səbəbiylə ürək əzələsinin zədələnməsi, ürəyinizin normal olaraq qan pompalaya bilməməsi deməkdir.
- Şəkərli diabet. Şəkərli diabetin olması sizin yüksək qan təzyiqi və koronar artery xəstəliyi riskinizi artırır.
- Bəzi diabet dərmanları. Şəkərli diabet dərmanları olan rosiglitazon (Avandia) və pioglitazon (Actos) bəziləri üçün ürək çatışmazlığı riskini artırdığı aşkar olunub. Bu dərmanları özbaşına dayandırmayın. Əgər bu dərmanları qəbul edirsinizsə, həkiminizlə bununla bağlı hər hansı bir dəyişiklik edilib-edilməməsini müzakirə edin.
- Bəzi dərmanlar. Bəzi dərmanlar ürək çatışmazlığına və ya ürək problemlərinə səbəb ola bilər. Ürək problemləri riskini artıran dərmanlar arasında qeyri-steroid iltihab əleyhinə dərmanlar (NSAIDs); bəzi anesteziya dərmanları; bəzi anti-aritmiyatik dərmanlar; yüksək qan təzyiqini, xərçəngi, qan şərtlərini, sinir şərtlərini, psixiatriya şərtlərini, ağciyər şərtlərini, urologiya şərtlərini, iltihab şərtlərini və infeksiyaları müalicə etmək üçün istifadə olunan bəzi dərmanlar; və digər reseptli və aptek dərmanları ola bilər. Heç bir dərmanı özbaşına dayandırmayın. Qəbul etdiyiniz dərmanlar barədə suala sahibsinizsə, həkiminizlə müzakirə edin.
- Yuxu apnesi. Gecə yatarkən düzgün nəfəs ala bilməməsi aşağı qan oksigen səviyyələrinə və anormal ürək ritimləri riskini artırır. Hər iki məsələ ürəyi zəiflədə bilər.
- Doğuşdan olan ürək defektləri. Ürək çatışmazlığına səbəb olan bəzi insanlar doğuşdan struktur ürək defektləri ilə doğulublar.
- Klapan ürək xəstəliyi. Klapan ürək xəstəliyi olan insanlar ürək çatışmazlığı üçün daha yüksək riskə malikdir.
- Viruslar. Viral infeksiya ürək əzələsini zədələyə bilər.
- Alkoqol istifadəsi. Çox alkoqol istehlakı ürək əzələsini zəiflədərək ürək çatışmazlığına səbəb ola bilər.
- Tütün istifadəsi. Tütün istifadəsi, ürək çatışmazlığı riskinizi artıra bilər.
- Obezlik. Obez olan insanlar ürək çatışmazlığı inkişaf etdirmək üçün daha yüksək riskə malikdirlər.
- Qeyri-qanuni ürək döyüntüləri. Bu anormal ritmlər, xüsusən də çox tez və sürətli olduqda, ürək əzələsini zəiflədərək ürək çatışmazlığına səbəb ola bilər.
Ürək çatışmazlığının fəsadları
Əgər sizdə ürək çatışmazlığı varsa, müalicə səbəbindən və ciddiyyətindən, ümumi sağlamlığınızdan və yaşınızdan asılı olaraq vəziyyətiniz dəyişir. Fəsadlara aşağıdakılar daxildir:
- İdrar yollarının zədələnməsi və ya fəaliyyəti. Ürək çatışmazlığı, böyrəyə qan axınını azaldır ki, bu da untreated halında böyrək fəaliyyətsizliyinə səbəb ola bilər. Ürək çatışmazlığı səbəbindən olan böyrək zədəsi, müalicə üçün dializ tələb edə bilər.
- Ürək klapanları problemləri. Ürəyiniz iri olduqda, yaxud ürəyinizdəki təzyiq ürək çatışmazlığı səbəbindən çox yüksək olduqda, klapanlar düzgün işləyə bilməyə bilər.
- Ürək ritmi problemləri. Ürək ritmi problemləri (aritmiyalar) ürək çatışmazlığının mümkün komplikasiyası ola bilər.
- Bağırsaq zədələnməsi. Ürək çatışmazlığı, mədəaltı bezi üzərində çox yüksək təzyiqə səbəb olaraq mayenin yığılmasına səbəb ola bilər. Bu mayenin yığılması, mədəaltı bezinin düzgün işləməməsinə səbəb ola biləcək xətlərin yaranmasına səbəb ola bilər.
Bəzi insanların simptomları və ürək funksiyası düzgün müalicə ilə yaxşılaşa bilər. Lakin, ürək çatışmazlığı həyati təhlükə yaratmaqla bərabərdir. Ürək çatışmazlığı olan insanlar ağır simptomlarla üzləşə bilər və bəziləri ürək transplantasiyasına və ya ventrikul kömək cihazı ilə dəstəyə ehtiyac duyurlar.
