Qan qapaqları dərinin altında olan qan damarları partlayanda yaranır və qonşu toxumalara qan sızır. Qan qapaqları adətən kiçik travma nəticəsində meydana gəlir; onlar adətən əvvəlcə qırmızı və ya bənövşəyi başlayır, sonra qaraya və ya maviya çevrilir, ardınca 2-4 həftə ərzində yaşıl və ya sarıya solur, çünki bədən qanı yenidən absorbsiyaya alır. Çoxsaylı qan qapaqları öz-özünə həll olsa da, izah edilə bilməyən və ya tez-tez baş verən qan qapaqları bir çox insanı narahat edir.
Əgər qan qapaqları zədə olmadan meydana gəlirsə, tez-tez baş verirsə və ya sağalma müddəti uzun sürürsə, bu, yaşlanma (dərinin incəlməsi), dərmanların (məsələn, antikoaqulyantlar) və ya leykomiya kimi ciddi problemlərə işarə edə bilər. Gözlənilməz bir məsələ budur ki, qida vərdişləri, məsələn, C vitamininin aşağı qəbul edilməsi, skorbütə səbəb ola bilər, bu da diş əti xəstəliyi və yorğunluqla yanaşı asan qan qapaqlarına gətirib çıxarır.
Burada narahatlıq doğuran bir neçə əlamət var:
- Hər hansı bir tanış travma olmadan qan qapaqları meydana gəlməsi.
- Fiziki aktiv olan fərdlərdə eyni anda bir neçə qan qapağının yaranması.
- 4 həftədən uzun sağalma müddətləri, bərpa prosesində çətinlik olduğunu göstərir.
- Yorğunluq, çəki itirilməsi, qızdırma və ya artıq qanaxma (məsələn, ağır menstrual dövrlər, burun qanaxması, qanayan dişlər) kimi müşayiət edən simptomların olması.
Bu əlamətlər altında yatan tibbi vəziyyətlərə işarə edir və ciddi problemləri istisna etmək üçün tibbi mütəxəssisə müraciət etməlisiniz.
Zədə olmadan dərinin altında qan qapaqları əmələ gəlməsinin səbəbləri
Yaşlanma
Yaşlandıqca, dərimiz incəlir və qoruyucu yağ təbəqəsini itirir, bu da qan damarlarını kiçik zərbələrə qarşı daha həssas edir. Bədənin bərpa mexanizmləri də yavaşlayır ki, bu da qan qapağının yaranma ehtimalını artırır.
Profilaktik tədbirlərə yıxılmalardan qaçmaq, qoruyucu yastıqdan istifadə etmək və balanslı qidalanmanı təmin etmək, xüsusilə də dəri sağlamlığını dəstəkləyən C vitaminini qəbul etmək daxildir. Məsələn, yaşlı insanlar gündəlik işləri zamanı qaynarları qorumaq üçün uzunqol geyimlər geyinməlidirlər.
Dərman istifadəsi
Bəzi dərmanlar qan laxtalanmasını zəiflədir, bu da asan qan qapaqlarına səbəb olur. Müxtəlif nümunələr bunlardır:
- Antikoaqulyantlar (məsələn, warfarin, dabigatran), qan laxtalanmasını azaldır.
- Antiplatelet dərmanlar (məsələn, aspirin, klopidogrel), trombosit funksiyasını təsir edir.
- Steroid olmayan iltihab əleyhinə dərmanlar (məsələn, ibuprofen, naproksen), qanı incəldir.
- Kortikosteroidlər, qan damarlarını zəiflədə bilər.
– Diaqnoz: Həkimlər xəstənin dərman siyahısını nəzərdən keçirməlidir; PT/INR və ya aPTT kimi qan testləri qan laxtalanmasını qiymətləndirmək üçün lazım ola bilər.
– Müalicə: Dərman dozasını tənzimləmək və ya tibbi nəzarət altında dərmanları dəyişmək. Məsələn, əgər aspirin qan qapaqlarına səbəb olursa, həkim ağrı kəsici olaraq asetaminofen kimi digər dərmanları düşünə bilər və dəyişiklik etmədən əvvəl məsləhət tələb edilməlidir.
Vitamin çatışmazlıqları
Vitamin çatışmazlıqları, xüsusilə C və K vitaminlərinin çatışmazlığı, izah edilə bilməyən qan qapaqlarının meydana gəlməsində əhəmiyyətli amillərdir.
C vitamini (skorbüt)
C vitamini kollagen istehsalı üçün vacibdir, bu da qan damarlarını gücləndirir. C vitamininin çatışmazlığı zəif damarlar yaradır, nəticədə asan qan qapaqları və yaraların pis sağalmasına səbəb olur.
– Simptomlar: Qan qapaqlarından başqa, skorbüt diş əti xəstəliyi (yumşaq, qanayan diş ətləri), yorğunluq, eklem ağrısı və qurulmuş, qırılan saçlarla özünü göstərir.
– Diaqnoz: Qan testləri C vitamininin səviyyələrini ölçür. Qida müayinəsi meyvə və tərəvəz qəbulunun az olduğunu göstərə bilər. Dermo-skopya, dəri və ya saçın mikroskop altında xarakterik dəyişiklikləri yoxlamaq üçün istifadə oluna bilər.
– Müalicə: C vitamininin (məsələn, gündə 1000 mg) əlavə olunması və qida qəbulunu artırmaq (məsələn, portağal, çiyələk, bibər) simptomları aradan qaldırır. Çox sayda xəstə 48 saat ərzində özlərini daha yaxşı hiss edəcəklər və iki həftə ərzində tam müalicə olunacaqlar.
K vitamini
K vitamini qaraciyərdə qan laxtalanma faktorlarının sintezi üçün vacibdir. K vitamininin çatışmazlığı qan laxtalanmasını zəiflədir, bu da asan qan qapağına və qanaxmaya səbəb olur.
– Simptomlar: qan qapaqları, qanayan diş əti, burun qanaxması və daxili qanaxma (ciddi hallarda). Körpələrdə K vitamini çatışmazlığı qanaxması həyat üçün təhlükəli beyin qanaxmalarına səbəb ola bilər, tez-tez baş və üz ətrafında qan qapaqları ilə görünür.
– Diaqnoz: Qan testləri qan laxtalanma zamanını (PT/INR) və K vitamininin səviyyələrini qiymətləndirir. Qida müayinəsi yarpaqlı tərəvəzlərin az qəbulunu göstərə bilər.
– Müalicə: K vitamininin əlavələri (ağızdan və ya inyeksiya ilə) və qida tənzimlənməsi (məsələn, kələm, ispanaq) təsirli olur. Yenidoğulmuşlar üçün doğuşdan sonra standart K vitamini inyeksiyaları vitamin K çatışmazlığı qanaxmasının qarşısını alır.
Qan xəstəlikləri
Qan xəstəlikləri tez-tez izah edilə bilməyən qan qapaqlarına səbəb olur, çünki qan laxtalanması və ya trombosit funksiyası zəifləyir.
Leukemiya
Leukemiya zamanı anormal ağ qan hüceyrələri normal hüceyrələri sümük iliyi içində sıxışdırır, trombosit sayını azaldır. Bu vəziyyət qan laxtalanmasının zəifləməsinə və asan qan qapaqlarına səbəb olur. 2018-ci il xəstə sorğusu diaqnozdan əvvəl halların 24%-də tez-tez qan qapaqları/qanaxma yaşandığını bildirmişdir.
– Simptomlar: İza edilə bilməyən qan qapaqları, yorğunluq, rekursiv infeksiyalar, şişmiş limfa düyünləri və sarartma; dəridə petexiyaların (kiçik qırmızı ləkələr) olması.
– Diaqnoz: Qan testləri anormal ağ qan hüceyrələri sayını göstərir, sümük iliğinin biopsiyası ilə təsdiq olunur.
– Müalicə: Leukemiya tipinə görə dəyişir; kimyaterapiya, şüa terapiyası, hədəfli terapiya və ya kök hüceyrə transplantasiyası tələb edən xüsusi müalicələr üzrə.
Hemofiliya
Hemofiliya, qan laxtalanma faktorlarının (məsələn, faktor VIII və ya IX) çatışmazlığına səbəb olan irsi bir xəstəlikdir, uzanmış qanaxma və asan qan qapaqları yaradır.
– Simptomlar: Kiçik kəsiklərdən aşırı qan axması, dərin toxuma qanaxması, eklem qanaxmaları və böyük qan qapaqları; bu, tez-tez ailə tarixində qeyd olunur.
– Diaqnoz: Qan testləri qan laxtalanma faktorlarının səviyyələrini ölçür, genetiki test təsdiqlənməsi üçündür.
– Müalicə: Əlavə qan laxtalanma faktorlarının (məsələn, faktor VIII) müntəzəm infuziyaları xəstəliyin epizodlarının qarşısını alır. İnkişaf etməkdə olan gen terapiyaları uzunmüddətli həllər təqdim edəcəkdir.
Trombositopeniya
Aşağı trombosit sayları (<150,000 mikrolitr başına) qan laxtalanmasını zəiflədir, bu da qan qapaqlarını və qanaxmalara səbəb olur. Səbəblər arasında autoimmun xəstəliklər, infeksiyalar və ya sümük iliği supressiyası var.
– Simptomlar: Asan qan qapaqları, petexiyalar (qırmızı və bənövşəyi ləkələr) və mukozal membranalardan (məsələn, diş əti, burun) qanaxma.
– Diaqnoz: Tam qan sayımı testi aşağı trombosit sayını göstərəcəkdir. Daha ətraflı testlər səbəbi müəyyən etməyə kömək edəcəkdir.
– Müalicə: Səbəbdən asılıdır; müalicə seçimlərinə kortikosteroidlər, damar içi immunoglobulin və ya ağır hallarda splenektomiya daxil ola bilər, kəskin qanaxma üçün trombosit tranfuziyası etməkdədir.
Qaraciyər xəstəlikləri
Qaraciyər qan laxtalanma faktorlarını istehsal edir; qaraciyərin disfunksiyası (məsələn, siroz, hepatit) qan laxtalanmasını zəiflədir ki, bu da qan qapaqlarına səbəb olur.
– Simptomlar: Qan qapaqları, sarılıq, abdomenin şişməsi, yorğunluq və qaranlıq sidik, çox vaxt spirt istehlakı və ya viral infeksiyalar ilə əlaqələndirilir.
– Diaqnoz: Qaraciyər funksiyası testləri (məsələn, ALT, AST, bilirubin), görüntüləmə testi (məsələn, ultrasəs) və bəzən biopsiya.
– Müalicə: Əsas xəstəliyi müalicə etmək, məsələn, hepatiti müalicə edən antiviral dərmanlar, həyat tərzi dəyişikləri (məsələn, spirt istehlakından qaçmaq) və ya ciddi hallarda qaraciyər transplantasiyası.
Digər səbəblər
– Böyrək xəstəlikləri: Anemiya və trombosit disfunksiyasına səbəb ola bilər, qan qapaqlarına səbəb olur, çox vaxt şəkərli diabet kimi xroniki vəziyyətlər ilə əlaqələndirilir.
– İnfeksiyalar: Viral və ya bakterial infeksiyalar sümük iliyini zəiflədə bilər, trombosit sayı azaldır və qan qapaqları yaradır.
Zərdə olmadan dərinin altında görsənən qara qan qapaqları tez-tez benign olur, çox vaxt kiçik travmalardan və ya yaşlanmadan qaynaqlanır. Lakin izah edilə bilməyən, tez-tez və ya davamlı qan qapaqları vitamin çatışmazlıqları, qan xəstəlikləri və ya qaraciyər xəstəlikləri kimi altında yatan məsələlərə işarə edə bilər və tibbi qiymətləndirmə tələb edir.
Məlumat mənbələri:
