- Ən yaygın döş xərçəngi növü, bədənin digər hissələrinə yayıldıqda müalicə edilə bilmir.
- Siçanlar üzərində aparılan araşdırma, ErSO adlanan bir dərmanın yalnız əsas döş şişlərini deyil, həm də sümük, beyin, qaraciyər və ağciyərlərdəki metastatik xərçəngi öldürdüyünü göstərir.
- Xərçəng hüceyrələrinin ErSO ilə müqavimət göstərmədiyi görünür, indiki dərman müalicələrindən fərqli olaraq.
- Bu yeni dərman, adətən hüceyrələri qoruyan bir mexanizmi aşırı işlədərək təsir göstərir.
Hər il, dünya üzrə təxminən 2.3 milyon qadında döş xərçəngi diaqnozu qoyulur.
Tam halların təxminən üçdə biri estrogen reseptoru müsbət olan xərçəng növüdür, burada xərçəng hüceyrələrinin membranlarında cins hormon estrogenə bağlı reseptor vardır. Bu döş xərçəngi növü yayıldıqda müalicə edilə bilmir.
Mevcut dərman müalicələrinin, məsələn, tamoksifenin problemi budur ki, xərçəng hüceyrələri dərmana müqavimət inkişaf etdirmək qabiliyyətinə malikdir.
İllinoys Universitetinin Urbana-Champaign kampusundan alimlər dərman müqavimətinin qarşısını ala biləcək yeni bir dərman üzərində çalışırlar.
ErSO adlanan bu dərman, stres cavabı mexanizmini aşırı aktivləşdirərək işləyir. Bu mexanizm adətən xərçəng hüceyrələrini zərərdən qoruyur. Lakin bu mexanizm aşırı aktivləşdiyində, hüceyrələri öldürür.
Estrogen reseptoru müsbət döş xərçəngi olan siçan modellərində, bu dərman sürətlə 95%-100% əsas xərçəng hüceyrələrini və onların beyin, qaraciyər, ağciyər və sümükdə olan metastazlarını öldürdü.
“Bir neçə döş xərçəngi hüceyrəsi sağ qalsa və şişlərin bir neçə ay ərzində yenidən böyüməsinə imkan tanısa belə, yenidən böyüyən şişlər ErSO müalicəsinə tam həssasdır,” deyir biokimya professoru David Shapiro, bu araşdırmanın kimya professoru Paul Hergenrother ilə birlikdə rəhbərlik etdiyini bildirir.
“ErSO-nun ağciyər, sümük, qaraciyərdə əksər xərçəng metastazlarını sürətlə sıradan çıxarması, beyin metastazlarını isə nəzərəçarpacaq dərəcədə kiçiltdiyi çox diqqət çəkicidir, çünki bədənin digər hissələrinə yayılan şişlər ən çox döş xərçəngi ölümlərinə səbəb olur,” professor Shapiro əlavə edir.
Əvvəlki araşdırmalarda, eyni stres cavabı mexanizmini aktivləşdirən başqa bir dərman siçanlarda arzuolunmaz yan təsirlərə səbəb olmuşdu.
Lakin, ErSO xərçəng hüceyrələrini digər dərmandan daha sürətlə öldürdü və siçanlar, siçovullar və itlər tərəfindən yaxşı tolerantlıqla qarşılandı.
Alimlər tapıntılarını Science Translational Medicine jurnalında dərc ediblər.
Aşırı aktiv stres cavabı
Estrogen reseptorlarına sahib döş xərçəngi hüceyrələri, sürətli böyümənin stresslərini qarşılayaraq “proqnozlaşan açılmamış protein cavabı” adlı bir yolu aktivləşdirir.
Bu stres cavabı yolu döş şişlərinin ənənəvi anti-kusur dərmanlarına müqavimət inkişaf etməsinə kömək edə bilər. Bu dərmanlar estrogen reseptorunu bloklayaraq və ya onu inhibə edərək işləyir.
Ancaq yeni ErSO dərmanı estrogen reseptorunun fərqli bir hissəsinə bağlanır. Bu fəaliyyət, stres cavabı yolunu aşırı aktivləşdirərək hüceyrələr üçün ölümcül nəticələrə səbəb olur.
Əhəmiyyətli bir şəkildə, bu dərmanın yalnız xərçəng hüceyrələrini öldürdüyü, sağlam hüceyrələrə heç bir təsir etmədiyi görünür.
“Bu tərkibdəki unikal şey, estrogen reseptoru olmayan hüceyrələrə toxunmaması və sağlam hüceyrələrə — estrojen reseptoru olub olmadıqlarından asılı olmayaraq — təsir etməməsidir,” professor Hergenrother deyir.
“Amma bu dərman estrogen reseptoru müsbət xərçəng hüceyrələrinə qarşı çox güclüdür,” deyir.
Siçanlarda, insan hüceyrələrindən əldə edilən metastatik döş xərçəngləri tez-tez ErSO müalicəsindən sonra bir həftə ərzində aşkar edilə bilməz səviyyələrə kiçildi.
“Bu döş şişlərinin əksəriyyəti cəmi 3 gündə 99%-dan çox kiçilir. ErSO sürətlə fəaliyyət göstərir və siçanlardakı döş xərçənglərinə təsiri böyük və diqqət çəkicidir.”
Zülal istehsalı xətti
Açılmamış protein cavabı, açılmamış proteinlərin endoplazmik retikulumda yığıldığı zaman başlayaraq, yeni yaradılmış proteinlərin son vəziyyətlərinə çevrilməsi üçün bir istehsal xətti rolunu oynayan bir tənzimləmə mexanizmidir.
Normalda, stres cavabından sonra açılmamış proteinlərin sayı azaldıldıqda, yenidən bağlanır.
Lakin estrogen reseptorlarına sahib döş xərçəngi hüceyrələrində, stres cavabı, sürətli böyümə və zülal istehsalına hazırlıq məqsədilə açıq qalmaqda davam edir.
Tədqiqatçılar ErSO-nun stres cavabını o dərəcədə artırdığını tapıblar ki, bu, xərçəng hüceyrələri üçün ölümcül olur.
Xüsusilə, ErSO-nun xərçəng hüceyrələrindəki bir təsiri, dərmana məruz qaldıqdan bir neçə dəqiqə ərzində endoplazmik retikulumdan bir çox kalsium ionlarının sərbəst buraxılmasıdır.
“Bu kalsiumun sərbəst buraxılması, stres cavabı yolunun güclü və davamlı aktivləşdirilməsinə səbəb olur, lakin özü xərçəng hüceyrələrini öldürmür,” professor Shapiro deyir.
“Xərçəng hüceyrəsində enerji itkisi və yeni zülallar istehsal etməyi bacarmamaq, ErSO ilə məruz qaldıqdan sonra xərçəng hüceyrələrinin ölümündə başlıca rol oynayır,” o açıqlayır.
Daha irəlidəkləri klinik araşdırmalarında, İllinoys Universitetindəki tədqiqat qrupu ErSO-nun reçetörlərə sahib digər xərçəng hüceyrələrinə qarşı effektiv olub-olmadığını araşdırmağı planlaşdırır.
Alimlər bildirir ki, Bayer dərman şirkəti indi ErSO-nu xərçəng müalicəsi kimi inkişaf etdirilməsi üçün xüsusi hüquqlara malikdir.
Sadece klinik sınaqlar bu dərmanın insanlarda metastatik döş xərçəngini müalicə etmək üçün effektiv və təhlükəsiz olub olmadığını ortaya çıxaracaq.
