Epilepsiyanın müalicəsi
Həkimlər ümumiyyətlə epilepsiyanı dərmanlarla müalicəyə başlayırlar. Əgər dərmanlar epilepsiyanı müalicə edə bilməzsə, həkimlər cərrahiyyə və ya digər müalicə növlərini təklif edə bilər.
Epilepsiyanın müalicəsində dərmanlar
Epilepsiyadan əziyyət çəkən əksər insanlar bir anti-epileptik dərman qəbul edərək tutulmalardan azad ola bilərlər. Digər insanlar isə dərmanların kombinasyonu ilə tutulmalarının sıxlığını və intensivliyini azalda bilərlər.
Epilepsiya simptomları yaşamayan bir çox uşaqlar, sonunda dərmanları dayandıraraq tutmalardan azad həyatı yaşaya bilərlər. Bir çox böyüklər isə iki və daha çox il tutma yaşamadan dərmanları dayandıra bilərlər. Həkiminiz dərmanları dayandırmaq üçün uyğun vaxtı sizə bildirəcək.
Düzgün dərmanı və dozanı tapmaq mürəkkəb ola bilər. Həkiminiz vəziyyətinizi, tutulmaların sıxlığını, yaşınızı və digər amilləri nəzərə alaraq sizə hansı dərmanı yazacağına qərar verəcək. Həmçinin, həkiminiz qəbul etdiyiniz digər dərmanları da nəzərdən keçirəcək ki, anti-epileptik dərmanlar onlarla qarşılıqlı təsir göstərə bilməsin.
Həkiminiz, ilk öncə nisbətən aşağı dozada tək bir dərman yazacaq və tutulmalarınız yaxşıca nəzarətdə olduğu müddətdə dozanı tədricən artıra bilər.
Anti-tutma dərmanlarının müəyyən yan təsirləri ola bilər. Yüngül yan təsirlər bunlardır:
- Yorgunluq
- Baş gicəllənməsi
- Çəki artımı
- Sümük sıxlığının itirilməsi
- Dəri döküntüləri
- Koordinasiyanın itirilməsi
- Danışıq problemləri
- Yaddaş və düşünmə problemləri
Daha ağır, lakin nadir yan təsirlər bunlardır:
- Depressiya
- İntihar düşüncələri və davranışları
- Ciddi dəri döküntüsü
- Bəzi orqanların, məsələn, qaraciyərin iltihabı
Dərmanla əldə olunabilən ən yaxşı tutma nəzarətini əldə etmək üçün bu addımları izləyin:
- Dərmanları tam olaraq həkiminizin təyin etdiyi kimi qəbul edin.
- Dərmanınızın genetik versiyasına keçmədən və ya digər reseptli dərmanlar, reçetesiz dərmanlar və ya bitki müalicələri qəbul etmədən əvvəl həkiminiz ilə əlaqə saxlayın.
- Dərmanlarınızı dayandırmadan əvəllər mütləq həkiminizlə danışın.
- Yeni və ya artan depressiya hisslərini, intihar düşüncələrini və ya əhval-ruhiyyənizdə və davranışlarınızda qeyri-adi dəyişikliklər nəzərə aldığınız zaman dərhal həkiminizə xəbər verin.
- Migrenləriniz varsa həkiminizə bildirin. Həkimlər migrenlərinizi önləyə biləcək bir anti-epileptik dərmanı təyin edə bilərlər.
Yeni diaqnoz qoyulan insanların ən az yarısı, ilk dərmanları ilə tutmalardan azad olacaqlar. Əgər anti-epileptik dərmanlar nəticələrini təmin etməzsə, həkiminiz cərrahiyyə və ya digər terapiyalar təklif edə bilər. Həkiminizlə vəziyyətinizi və dərmanlarınızı qiymətləndirmək üçün mütəmadi olaraq izləmə görüşləriniz olacaq.
Epilepsiyanı müalicə etmək üçün cərrahiyyə
Dərmanlar tutulmaların üzərində lazımi nəzarətini təmin etmədikdə, cərrahiyyə alternativ ola bilər. Epilepsiya cərrahiyyəsi zamanı, cərrah, tutulmalara səbəb olan beyninizin bir hissəsini çıxarır.
Həkimlər adətən, testlər göstərdiyində cərrahiyyə həyata keçirirlər ki:
- Epileptik tutulmalarınız beyninizin kiçik, yaxşı müəyyən edilmiş bir sahəsindən qaynaqlanır
- İşlənəcək beyninizin sahəsi danışıq, dil, motor funksiyalar, görmə və eşitmə kimi həyati funksiyaları pozmur
Artıq cərrahiyyə sonrasında bir çox insanlar hələ də tutulmaları qabaqlamaq üçün müəyyən dərman istifadəsinə ehtiyac duysalar da, daha az dərman qəbul etdiyiniz və dozanızı azalda biləcəyiniz mümkündür.
Çox az bir hallarda, epilepsiyaya qarşı cərrahiyyə komplikasiyalara səbəb ola bilər, məsələn, sizin düşüncə (kognitiv) qabiliyyətlərinizi daimi dəyişdirmək. Həkiminizlə bu prosedur haqqında onun təcrübəsi, müvəffəqiyyət faizləri və komplikasiya hallarını müzakirə edin.
Alternativ terapiyalar
Dərmanlar və cərrahiyyə xaricində, bu potensial terapiyalar epilepsiyanı müalicə etməyə alternativ bir yol təklif edir:
- Vagus sinirinin stimulyasiyası. Vagus sinir stimulyasiyasında, həkimlər döşünüzün altına vagus sinir stimulyatoru adlanan bir cihaz implant edir, ürək pusu kimi. Stimulyatordan olan naqillər boyundakı vagus sinirinə qoşulur. Batareya ilə işləyən cihaz, vagus siniri vasitəsilə elektrik enerjisi impulsları göndərir. Bu üsulun tutulmaları necə azaldığı dəqiq bilinmir, lakin cihaz ümumiyyətlə tutulmaları 20-40 faiz azalda bilər. Çox insanların hələ də anti-epileptik dərman qəbul etmələri lazım olsa da, bəzi insanlar dərman dozasını azalda bilərlər. Vagus sinir stimulyasiyasından boğaz ağrısı, səsin dəyişməsi, nəfəs darlığı və ya öskürək kimi yan təsirləri hiss edə bilərsiniz.
- Ketojenik dieta. Bəzi epilepsiyadan əziyyət çəkən uşaqlar, yağları yüksək, karbohidratları az olan ciddi bir dietanı izləməklə tutulmalarını azalda bilmişlər. Bu diyeti çağırdığı “ketojenik dieta” bədəndə karbohidratların yerinə yağları enerji üçün parçalanır. Bir neçə ildən sonra, bəzi uşaqlar həkimlərinin yaxından nəzarətində ketojenik diyeti dayandıraraq tutulmasız yaşaya bilərlər. Həkiminizə müraciət edin, əgər siz və ya uşağınız ketojenik diyeti düşünürsünüzsə. Uşağınızın diyeti izləyərkən qida çatışmazlığının baş vermədiyinə əmin olmaq vacibdir.
Ketojenik dietanın yan təsirləri dehidratasiya, qəbizlik, qida çatışmazlığından dolayı böyümənin yavaşlaması və qan içində ürik turşunun yığılması ilə yanaşı böyrək daşlarını yarada bilər. Bu yan təsirlər düzgün tibbi nəzarət altında olmadıqda nadir hallarda baş verir.
Ketojenik diyeti izləmək çətin ola bilər. Aşağı glisemik indeksli və dəyişdirilmiş Atkins dietası daha az məhdudlaşdırıcı alternativlər təqdim edir ki, hələ də tutulma nəzarətinə bəzi üstünlüklər gətirə bilər.
- dərin beynin stimulyasiyası. Dərin beynin stimulyasiyasında, cərrahlar beyninizin spesifik bir hissəsinə elektrod yerləşdirirlər, adətən talamusunuza. Elektrodlar, beyninizə elektrik impulsları göndərən, döşünüzdə veya başınızdakı bir generatora qoşulur və tutulmalarınızı azaltmağa kömək edə bilər.
Gələcək potensial müalicələr
Tədqiqatçılar, epilepsiya üçün bir çox potensial yeni müalicələri araşdırır, bunlara daxildir:
- Cavab verici nevro stimulyasiya. İmplant olunabilən, ürək püsü oxşar cihazlar, tutulmaların qarşısını almağa kömək edir. Bu reaktiv stimulyasiya və ya bağlı döngə cihazları, tutulmalar meydana gəlmədən əvvəl beyin fəaliyyətinin naxışlarını analiz edərək, tutulmanı dayandırmaq üçün elektrik yükü və ya dərman verirlər.
- Tutma başlanğıc zonasının davamlı stimulyasiyası (alt həddi stimul). Alt həddi stimul – fiziki olaraq hiss olunmayan bir səviyyəyə xüsusi bir beyin bölgəsinə davamlı stimul vermək – bəzi insanlar üçün tutma nəticələrini və həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırır. Bu müalicə yanaşması, tutulmaların başladığı beyin sahəsi danışıq və motor funksiyalarını təsir edəcəyi üçün çıxarıla bilməyən insanlar üçün işləyə bilər. Yaxud, tutma xarakteristikaları cavab verici nevro stimulyasiyası ilə müvəffəqiyyətli müalicə ehtimalının az olduğu insanlara faydalana bilər.
- Minimal invaziv cərrahlıq. Yeni minimal invaziv cərrahiyyə texnikaları, məsələn, MRI rəhbərliyində lazer ablasiyası, epilepsiya üçün ənənəvi açıq beyin cərrahılığına nisbətən daha az risklə tutulmaları azaldmaqda ümid verici nəticələr verir.
- Stereotaktik lazer ablasiyası və ya stereotaktik radiosurgery. Bəzi epilepsiya tipləri üçün stereotaktik lazer ablasiyası və ya stereotaktik radiosurgery, geniş prosedur riskli ola bilsə təsirli müalicə təmin edə bilər. Bu prosedurlarda, həkimlər tutmalara səbəb olan beyin bölgəsinə şüa yönləndirərək bu toxumaları məhv etməyə çalışırlar ki, tutulmaları daha yaxşı nəzarətdə saxlaya bilsinlər.
- Xarici sinir stimulyasiya cihazı. Vagus sinir stimulyasiyası ilə oxşar olaraq, bu cihaz, tutulmaların sıxlığını azaltmaq üçün spesifik sinirləri stimulyasiya edəcək. Ancaq vagus sinir stimulyasiyasından fərqli olaraq, bu cihaz xaricdə yerləşdirilərək heç bir cərrahiyyə tələb etməyəcək.
Həyat tərzi və evdəki qayğı
Vəziyyətinizi başa düşmək sizə daha yaxşı nəzarət etməyə kömək edə bilər:
- Dərmanınızı düzgün qəbul edin. Dərman dozanızı həkiminizlə danışmadan dəyişməyin. Dərmanınızı dəyişdirmək ehtiyacı hiss edirsinizsə, bunu həkiminiz ilə müzakirə edin.
- Kifayət qədər yuxu alın. Yuxusuzluq tutulmaları tetikleyebilir. Hər gecə kifayət qədər dincəlmək üçün əmin olun.
- Tibbi xəbərdarlıq qolbağı geyin. Bu xəbərdar qolbaq, təcili yardım personalının sizi düzgün müalicə etməsinə kömək edəcək.
- İdman edin. İdman, sizi fiziki cəhətdən sağlam saxlamağa və depressiyanı azaltmağa kömək edə bilər. Kifayət qədər su içdiyinizə və idman zamanı yorulanda istirahət etməyinizə əmin olun.
Bundan başqa, stressi idarə etmək, spirtli içkiləri məhdudlaşdırmaq və siqaret çəkməmək kimi sağlam həyat seçimləri edin.
Mübarizə və dəstək
Nəzarətsiz tutulmalar və onların həyatınıza təsirləri bəzən stresli hiss etməyinizə və ya depressiyaya səbəb ola bilər. Epilepsiyanın sizi geri saxlamasına icazə verməmək vacibdir. Hələ də aktiv və dolğun bir həyat yaşaya bilərsiniz. Bu xəstəliklə mübarizə aparmaq üçün:
- Epilepsiya haqqında özünüzü, dostlarınızı və ailənizi məlumatlandırın ki, onlar bu vəziyyəti başa düşsünlər.
- İnsanların mənfi reaksiyalarını görməyə çalışın. Epilepsiya haqqında öyrənin ki, xəstəliklə bağlı səhv anlayışlardan deyil, faktlardan xəbərdar olun. Və hər zaman humor anlayışınızı saxlayın.
- Mümkün qədər müstəqil yaşamağa çalışın. İmkanınız varsa, işə davam edin. Əgər tutulma səbəbindən gəzməkdə çətinlik çəkirsinizsə, ətrafınızdakı ictimai nəqliyyat variantlarını araşdırın. Gəzməyinizə icazə verilmir isə, yaxşı ictimai nəqliyyat imkanı olan bir şəhərə köçməyə düşünə bilərsiniz.
- Sevdiyiniz və rahat olduğunuz bir həkim tapın.
- Həmişə tutulma keçirməkdən narahat olmağa çalışmayın.
- Epilepsiya dəstək qrupuna qoşulun ki, sizin yaşadığınız şeyləri başa düşən insanlarla tanış olasınız.
Əgər tutulmalarınız o qədər sərtdir ki, evdən kənarda işləmək mümkün deyilsə, hələ də istehsalçı və insanlarla əlaqədar hiss etməyin yolları vardır. Evdən işləməyi düşünə bilərsiniz.
İşlədiyiniz və yaşadığınız insanlara, tutma zamanı sizinlə olduğunda tutulmanı necə düzgün idarə etməli olduqlarını bildirin. Onlara aşağıdakı təklifləri verə bilərsiniz:
- Şəxsi bir tərəfə diqqətlə yuvarlayın.
- Onun başının altına yumşaq bir şey qoyun.
- Başlarını sıxın.
- Şəxsin ağızına əllərinizi və ya başqa bir şeyi qoymağa cəhd etməyin. Heç kim tutma zamanı dilini “yeməmişdir” – bu fiziki cəhətdən mümkün deyil.
- Tutma keçirən birini məhdudlaşdırmağa cəhd etməyin.
- Əgər şəxs hərəkət edirsə, təhlükəli əşyaları aradan qaldırın.
- Tibb personnaləri gələnə qədər onun yanında qalın.
- Ona yaxınla baxın ki, baş verənlər haqqında detallar təmin edə biləsiniz.
- Tutma müddətini qeyd edin.
- Tutma müddətində sakit olun.
