Bu məqalədə, qida borusu xərçənginin mərhələlərini izah edəcəyik.
Qida borusu xərçəngi diaqnozu təsdiqləndikdən sonra, həkimlər xərçəng hüceyrələrinin qida borusu daxilində və ya bədənin digər hissələrinə yayıldığını öyrənmək üçün testlər keçirəcəklər. Bu, xərçəng mərhələsinin müəyyən edilmə prosesidir. Həm həkimlər, həm də xəstələr xərçəngin mərhələsini bilməlidirlər ki, müalicə planı qura bilsinlər.
Xərçəng mərhələsini müəyyən etmək prosesində aşağıdakı testlər və prosedurlar istifadə oluna bilər:
- Endoskopik ultrasəs (EUS): Bədənə, adətən, ağız və ya rektum vasitəsilə bir endoskopun daxil edildiyi bir prosedur. Qida borusu xərçəngi üçün endoskop ağızdan daxil edilir. Endoskop, işıq və görüntüləmə üçün lensi olan nazik, boru şəklində bir instrumentdir. Endoskopun ucundakı sonda, yüksək enerjili səs dalğalarını (ultrasəs) daxili toxumalara və ya orqanlara göndərərək əks-sədalar yaradır. Əks-sədalar, bədən toxumalarının bir görüntüsünü yaradır ki, buna sonoqram deyilir. Biopsiya da edilə bilər. Bu prosedur həmçinin endosonoqrafiya adlanır.
- CT skanı (CAT skanı): Bədənin iç hissələrindən, məsələn, döş, qarın və pelvik sahələrdən müxtəlif açılardan çəkilmiş ətraflı şəkillər yaradan prosedur. Şəkillər, bir kompüter ilə rentgen aparatına qoşularaq hazırlanır. Orqanların və ya toxumaların daha aydın görünməsi üçün bir damar içində dye vurula bilər və ya udmaq üçün verilə bilər. Bu prosedur həmçinin kompüterləşdirilmiş tomoqrafiya, kompüterləşdirilmiş tomoqrafiya, və ya kompüterləşdirilmiş aksial tomoqrafiya adlanır.
- PET skanı (pozitron emissiya tomoqrafiyası skanı): Bədəndə zərərli xərçəng hüceyrələrini tapmaq üçün istifadə edilən bir prosedur. Nazik miqdarda radioaktiv qlükos (şəkər) bir damara vurulur. PET skanı bədənin ətrafında fırlanaraq, bədən içində qlükosun hansı yerdə istifadə olunduğunu görüntüləyir. Zərərli xərçəng hüceyrələri şəkil içində daha parlaqdılar, çünki onlar daha aktivdir və normal hüceyrələrə nisbətən daha çox qlükos alırlar. PET skanı və CT skanı eyni anda edilə bilər; buna PET-CT deyilir.
- MRI (maqnit rezonans görüntüləmə): Bir maqnit, radio dalğaları və bir kompüter istifadə edərək bədənin iç hissələrinin ətraflı şəkillərini yaradan bir prosedur. Bu prosedur həmçinin nüvə maqnit rezonans görüntüləməsi (NMRI) adlanır.
- Toraxoskopiya: Daxili orqanları yoxlamaq üçün toraksda anormal sahələri araşdırmaq məqsədilə edilən cərrahi prosedur. İki qabırğa arasında bir kəsik açılır və toraksoskop içəri daxil edilir. Toraksoskop, işıq və görüntüləmə üçün lensi olan nazik bir boru şəklində instrumentdir. Toxuma və ya limfa düyünü nümunələrinin götürülməsi üçün bir alət də ola bilər ki, bu nümunələr mikroskop altında xərçəng əlamətləri üçün yoxlanılır. Bəzi hallarda, bu prosedur qida borusunun və ya ağciyərin bir hissəsini çıxarmaq üçün də istifadə oluna bilər.
- Laparoskopiya: Qarın daxilindəki orqanları yoxlamaq üçün xəstəlik əlamətlərini araşdırmağa yönəlmiş cərrahi prosedur. Qarın divarında kiçik kəsiklər açılır və bir laparaskop (nazik, işıqlı boru) açılan kəsiklərdən birinə daxil edilir. Başqa alətlər eyni və ya digər kəsiklərdən daxil edilərək, orqanların çıxarılması və ya toxuma nümunələrinin alınması kimi prosedurlar həyata keçirilə bilər, bu nümunələr mikroskop altında xəstəlik əlamətləri üçün yoxlanılır.
- Ultrasəs müayinəsi: Yüksək enerjili səs dalğalarının (ultrasəs) daxili toxumalara və ya orqanlara yerə sıçradığı və əks-sədalar yaratdığı bir prosedur, məsələn, boyun daxilindəki toxumalara. Əks-sədalar, bədən toxumalarının bir görüntüsünü yaradır ki, buna sonoqram deyilir. Şəkil çapa verilərək sonradan baxılmaq üçün saxlanıla bilər.
Xərçəngin bədəndə yayılmasının üç yolu var.
Xərçəng toxuma, limfa sistemi və qan ilə yayılır:
- Yaxınlıq toxuması. Xərçəng, başladığı yerdən olaraq yaxın sahələrə böyüyərək yayılır.
- Limfa sistemi. Xərçəng, başladığı yerdən limfa sisteminə daxil olaraq yayılır. Xərçəng limfa damarları vasitəsilə bədənin digər hissələrinə səyahət edir.
- Qan. Xərçəng, başladığı yerdən qan dövranına daxil olaraq yayılır. Xərçəng qan damarları ilə bədənin digər hissələrinə səyahət edir.
Şişin dərəcəsi də xərçəngi təsvir etmək və müalicə planlaşdırmaq üçün istifadə olunur.
Şişin dərəcəsi, xərçəng hüceyrələrinin mikroskop altında necə anormal göründüyünü və şişin necə sürətlə böyüyüb yayıla biləcəyini təsvir edir. Qida borusu xərçəngini təsvir etmək üçün 1-dən 3-ə qədər dərəcələr istifadə edilir:
- Dərəcə 1-də xərçəng hüceyrələri mikroskop altında daha normal hüceyrələrə bənzəyir və dərəcə 2 və 3 xərçəng hüceyrələrindən daha yavaş böyüyüb yayılır.
- Dərəcə 2-də xərçəng hüceyrələri mikroskop altında daha anormal görünür və dərəcə 1 xərçəng hüceyrələrindən daha sürətlə böyüyüb yayılır.
- Dərəcə 3-də xərçəng hüceyrələri mikroskop altında daha anormal görünür və dərəcə 1 və 2 xərçəng hüceyrələrindən daha sürətlə böyüyüb yayılır.
Qida borusunun xərçənginin mərhələləri
Bu, qida borusu skvamoz hüceyrə karsinoması mərhələləridir:
Mərhələ 0 (Yüksək dərəcəli displaziya)
Mərhələ 0-da xərçəng, qida borusunun divarının daxili təbəqəsində formalaşıb. Mərhələ 0 həmçinin yüksək dərəcəli displaziya adlanır.
Mərhələ I qida borusu skvamoz hüceyrə karsinoması
Mərhələ I, xərçəngin yayıldığı yerə görə mərhələlər IA və IB-ə bölünür.
Mərhələ IA: Xərçəng qida borusunun divarının mükosa və ya nazik əzələ təbəqəsinə yayılıb. Xərçəng hüceyrələri dərəcə 1-dir və ya dərəcə bilinmir.
Mərhələ IB: Xərçəng yayılıb:
- qida borusunun mükosa, nazik əzələ, və ya submukozal təbəqəsinə. Xərçəng hüceyrələri istənilən dərəcədədir və ya dərəcə bilinmir; ya da
- qida borusunun divarının qalın əzələ təbəqəsinə. Xərçəng hüceyrələri dərəcə 1-dir.
Mərhələ II qida borusu skvamoz hüceyrə karsinoması
Mərhələ II, xərçəngin yayıldığı yerə görə mərhələlər IIA və IIB-ə bölünür.
Mərhələ IIA: Xərçəng yayılıb:
- qida borusunun divarının qalın əzələ təbəqəsinə. Xərçəng hüceyrələri dərəcə 2 və ya 3-dir və ya dərəcə bilinmir; ya da
- qida borusunun divarının bağlayıcı toxuma təbəqəsinə. Şiş aşağı qida borusunda yerləşir; ya da
- qida borusunun divarının bağlayıcı toxuma təbəqəsinə. Xərçəng hüceyrələri dərəcə 1-dir. Şiş yuxarı və ya orta qida borusunda yerləşir.
Mərhələ IIB: Xərçəng yayılıb:
- qida borusunun divarının bağlayıcı toxuma təbəqəsinə. Xərçəng hüceyrələri dərəcə 2 və ya 3-dir. Şiş yuxarı və ya orta qida borusunda yerləşir; ya da
- qida borusunun divarının bağlayıcı toxuma təbəqəsinə. Xərçəng hüceyrələrinin dərəcəsi bilinmir, ya da şişin qida borusunda harada formalaşdığı bilinmir; ya da
- qida borusunun mükosa, nazik əzələ, və ya submukozal təbəqəsinə. Xərçəng 1 və ya 2 limfa düyünündə görülür.
Mərhələ III qida borusu skvamoz hüceyrə karsinoması
Mərhələ III, xərçəngin yayıldığı yerə görə mərhələlər IIIA və IIIB-ə bölünür.
Mərhələ IIIA: Xərçəng yayılıb:
- qida borusunun divarının mükosa, nazik əzələ, və ya submukozal təbəqəsinə. Xərçəng 3-6 limfa düyünündə görünür; ya da
- qida borusunun divarının qalın əzələ təbəqəsinə. Xərçəng 1-2 limfa düyünündə görünür.
Mərhələ IIIB: Xərçəng yayılıb:
- qida borusunun divarının qalın əzələ və ya bağlayıcı toxuma təbəqəsinə. Xərçəng 1-6 limfa düyünündə görünür; ya da
- diafraqmaya, azygos venaya, pleuraya, ürəyi əhatə edən elektra, ya da peritoneuma. Xərçəng 0-2 limfa düyünündə görünə bilər.
Mərhələ IV qida borusu skvamoz hüceyrə karsinoması
Mərhələ IV, xərçəngin yayıldığı yerə görə mərhələlər IVA və IVB-ə bölünür.
Mərhələ IVA: Xərçəng yayılıb:
- diafraqmaya, azygos venaya, pleuraya, ürəyi əhatə edən elektra, ya da peritoneuma. Xərçəng 3-6 limfa düyünündə görünür; ya da
- yaxın strukturlara, məsələn, aortaya, hava yoluna, ya da onurğa. Xərçəng 0-6 limfa düyünündə görünə bilər; ya da
- 7 və ya daha çox limfa düyünündə görünür.
Mərhələ IVB: Xərçəng bədənin digər hissələrinə, məsələn, qaraciyərə və ya ağciyərə yayıldı.
