- İrritabl bağırsaq sindromu (İBS) həzm sistemini təsir edən yaygın bir vəziyyətdir.
- İrritabl bağırsaq sindromu (İBS) mədə qrampları, şişkinlik, ishal və qəbizlik kimi simptomlara səbəb olur. Bu simptomlar zamanla gəlir və gedir, günlər, həftələr və ya aylar ərzində davam edə bilər.
- İrritabl bağırsaq sindromu əksər hallarda ömür boyu davam edən bir problemdir. Bu sindromla yaşamaq çox cansıxıcı ola bilər və gündəlik həyatı böyük dərəcədə təsir edə bilər.
- Bu sindromun müalicəsi yoxdur, lakin pəhrizdəki dəyişikliklər və dərmanlar simptomları idarə etməyə kömək edə bilər.
- Bu sindromun dəqiq səbəbi məlum deyil – qida keçidinin bağırsaqlardan çox tez və ya yavaş keçirilməsi, bağırsaqlarınızdakı həssas sinirler, stres və ailə tarixinin İBS ilə əlaqəli olduğu bildirilmişdir.
İrritabl bağırsaq sindromunun (İBS) müalicəsi
İBS müalicəsi simptomların yüngülləşməsinə yönəlmişdir ki, siz mümkün qədər normal yaşaya biləsiniz.
Yüngül simptomlar adətən stresin idarə edilməsi və pəhriz və həyat tərzi dəyişiklikləri ilə idarə oluna bilər. Sınaqdan keçirin:
- Simptomlarınızı tetikleyen qidalardan çəkinin
- Yüksək lifli qidalar yeyin
- Xeyli maye için
- Tez-tez idman edin
- Kifayət qədər yuxu alın
Həkiminiz sizə pəhrizinizdən aşağıdakı qidaları çıxarmağı tövsiyə edə bilər:
- Yüksək qazlı qidalar. Əgər şişkinlik və ya qaz hiss edirsinizsə, karbonatlı içkilər, alkoqol və qazı artıran bəzi qidalardan çəkinə bilərsiniz.
- Gluten. Araşdırmalar göstərir ki, İBS-ə malik bəzi insanlar, seliak xəstəliyinə sahib olmasalar da, gluten (buğda, arpa və çovdar) yeməyi dayandırdıqda, ishal simptomlarının yaxşılaşdığını bildirirlər.
- FODMAP-lar. Bəzi insanlar fruktoza, fruktanlar, laktoza və digərləri kimi bəzi karbohidratlara qarşı həssasdır, bunlara FODMAP-lar – fermentləşən oligosaxaridlər, disaxaridlər, monosaxaridlər və polialkollar daxildir. FODMAP-lar bəzi dənli bitkilərdə, tərəvəzlərdə, meyvələrdə və süd məhsullarında mövcuddur.
Peyvənd diaqnozu üçün bir diyetisyenlə bu pəhriz dəyişiklikləri mövzusunda danışa bilərsiniz.
Problemləriniz orta və ya şiddətli olduqda, həkiminiz stressi artıran və depresiyaya səbəb olan hallarda müşavirlik tövsiyə edə bilər.
Bundan əlavə, simptomlarınıza əsasən həkiminiz aşağıdakı dərmanları tövsiyə edə bilər:
- Lif əlavələri. Plyum (Metamucil) kimi bir dərmanı mayelərlə qəbul etmək qəbizliyi idarə etməyə kömək edə bilər.
- Laksatiflər. Lif qəbizliyi yüngülləşdirmədikdə, həkiminiz maqnezium hidroksidli (Phillips’ Milk of Magnesia) və ya polietilen qlikol (Miralax) kimi təsirsiz laksatiflər tövsiyə edə bilər.
- İshaldan qoruyucu dərmanlar. Loperamid (Imodium A-D) kimi hətta satın alınan dərmanlar ishalı idarə etməyə kömək edə bilər. Həkiminiz bile turşusu bağlayıcıları, məsələn, kolestiramid (Prevalite), kolestipol (Colestid) və ya kolesevelam (Welchol) da yaza bilər. Bile turşusu bağlayıcıları şişkinliyə səbəb ola bilər.
- Antikolinerjik dərmanlar. Dicyclomine (Bentyl) kimi dərmanlar ağrılı bağırsaq spazmlarını yüngülləşdirməyə kömək edə bilər. Bunlar bəzən ishal epizodları olan insanlar üçün yazılır. Bu dərmanlar ümumiyyətlə təhlükəsizdir, lakin qəbizlik, ağızda quruluq və görmə bulanıqlığına səbəb ola bilər.
- Trisiklik antidepressantlar. Bu növ dərmanlar depresiyanı yüngülləşdirmək və ağrını azaltmağa kömək edən bağırsaq sinir aktivliyini inhibə etməyə kömək edə bilər. Əgər ishalın varsa və depresiyan olmadan qarın ağrısı hiss edirsənsə, həkiminiz imipramin (Tofranil), desipramin (Norpramin) və ya nortriptilin (Pamelor) normaldan aşağı dozasını tövsiyə edə bilər. Yan təsirlər – dərmanları yatarkən qəbul etsəniz azala bilər – yuxululuq, bulanıq görmə, başgicəllənmə və ağızda quruluq ola bilər.
- SSRI antidepressantlar. Selektiv serotonin reabsorbsiyasını inhibe edən (SSRI) antidepressantlar, məsələn, fluoksetin (Prozac, Sarafem) ya da paroksetin (Paxil) əgər siz depresiyada olsanız, ağrı və qəbizlik varsa, kömək edə bilər.
- Ağrı dərmanları. Pregabalin (Lyrica) və ya gabapentin (Neurontin) şiddətli ağrı və şişkinliyi yüngülləşdirə bilər.
İBS müalicəsi üçün xüsusi dərmanlar
İBS olan bəzi insanlar üçün təsdiq edilmiş dərmanlar aşağıdakılardır:
- Alosetron (Lotronex). Alosetron bağırsağı rahatlatmaq və tullantıları alt bağırsaqda yavaşlatmaq üçün nəzərdə tutulmuşdur. Alosetron yalnız xüsusi bir proqramda qeydiyyatdan keçmiş həkimlər tərəfindən yazıla bilər, ishal üstünlük təşkil edən İBS-nin ciddi halları üçün nəzərdə tutulmuşdur, digər müalicələrə reaksiya verməyən qadınlara yönəldilmişdir və kişilər üçün istifadə üçün təsdiq edilməmişdir. Bu, nadir, lakin vacib yan təsirlərlə əlaqələndirilmişdir, buna görə də yalnız digər müalicələr uğursuz olduqda nəzərdən keçirilməlidir.
- Eluksadolin (Viberzi). Eluksadolin bağırsaqda əzələ daralmasını və maye ifrazatını azaltmaq və rektumda əzələ tonusunu artıraraq ishalı yüngülləşdirə bilər. Yan təsirlər arasında ürək bulanması, qarın ağrısı və yüngül qəbizlik ola bilər. Eluksadolin pankreatitlə də əlaqələndirilmişdir ki, bu da ciddi ola bilər və bəzi fərdlərdə daha çox yaygındır.
- Rifaximin (Xifaxan). Bu antibiotik bakterial artımı və ishalı azalda bilər.
- Lubiprostone (Amitiza). Lubiprostone bağırsağınızda maye ifrazatını artıraraq nəcisin keçməsini kömək edə bilər. O, qəbizliklə İBS olan qadınlar üçün təsdiqlənmişdir və ümumiyyətlə digər müalicələrə reaksiya verməyən ağır simptomları olan qadınlar üçün yazılır.
- Linaklotid (Linzess). Linaklotid də bağırsaqda maye ifrazatını artıraraq nəcisin köçməsinə kömək edə bilər. Linaklotid ishal yarada bilər, lakin dərmanı yeməkdən 30-60 dəqiqə əvvəl qəbul etmək kömək edə bilər.
Gələcək müalicə imkanları
Tədqiqatçılar İBS üçün yeni müalicələri, fecal mikrobiota transplantasiyasını (FMT) araşdırır. Hal-hazırda tədqiqat müalicə üsulu kimi qəbul edilir, FMT sağlam bağırsaq bakteriyalarını əldə etmək üçün başqa bir şəxsin müalicə edilmiş nəcisini İBS-dən əziyyət çəkən şəxsin bağırsağına yerləşdirərək həyata keçirilir. Fekal transplantların öyrənilməsinə dair klinik sınaqlar hazırda davam edir.
Evdə müalicə
Pəhrizinizdə və həyat tərzinizdə etdiyiniz sadə dəyişikliklər İBS-dən rahatlama təmin edə bilər. Bədəninizin bu dəyişikliklərə uyğunlaşması üçün zamana ehtiyacı olacaq. Sınaqdan keçirin:
- Liflə eksperiment keçirin. Lif qəbizliyi azaltmaqda kömək etsin, lakin qaz və qrampları da artıra bilər. Bütün dənli, meyvə, tərəvəz və paxlalı bitkilərdə lifin miqdarını yavaş-yavaş artırmağı sınaqdan keçirin. Lif əlavəsi liflə zəngin qidalardan daha az qaz və şişkinlik yarada bilər.
- Problemli qidalardan çəkinin. Simptomlarınızı tetikleyen qidaları çıxardın.
- Müntəzəm vaxtlarda yeyin. Yeməkləri atlamayın və bağırsaq funksiyasının tənzimlənməsinə kömək etmək üçün gündə eyni vaxtda yeməyə çalışın. Əgər siz ishalda olsanız, kiçik, tez-tez yeməklər yemək sizin üçün daha yaxşı hiss etdirə bilər. Lakin qəbizlikdə, yüksək lifli qidaları daha çox istehlak etmək yemək prosesini sürətləndirməyə kömək edə bilər.
- Tez-tez idman edin. İdman depressiya və stresi yüngülləşdirir, bağırsaqlarınızın normal daralmalarını stimullaşdırır və özünüzü daha yaxşı hiss etməyə kömək edə bilər. Həkiminizlə bir idman proqramı haqqında danışın.
Alternativ terapiyalar
Alternativ terapiyanın İBS simptomlarını yüngülləşdirməkdə rolu aydın deyil. Bu müalicələrə başlamazdan əvvəl həkiminizlə müzakirə edin. Alternativ terapiyalar bunlardır:
- Hipnoz. Təlim keçmiş bir mütəxəssis sizə rahat bir vəziyyətə girməyi öyrədir və sonra qarın əzələlərinizi rahatlaşdırma məqsədilə sizə rəhbərlik edir. Hipnoz qarın ağrısını və şişkinliyi yüngülləşdirə bilər. Bir neçə tədqiqat İBS üçün hipnozun uzunmüddətli effektivliyini dəstəkləyir.
- Nanə. Tədqiqatlar göstərir ki, İBS-dən əziyyət çəkən insanlar üçün, bağırsaqda yavaş-yavaş nanə yağını sərbəst buraxan xüsusi örtüklü tabletlər şişkinlik, urgus, qarın ağrısı və nəcisin keçirilməsi zamanı ağrını yüngülləşdirir.
- Probiyotiklər. Probiyotiklər bağırsaqlarınızda normalda yaşayan “xeyirli” bakteriyalardır və bəzi qidalarda, məsələn, yoqurt və pəhriz əlavələrində tapılır. Son tədqiqatlar bəziləri probiyotiklərin İBS simptomlarını, məsələn, qarın ağrısını, şişkinliyi və ishalı yüngülləşdirə biləcəyini göstərir.
- Stressi azaltma. Yoga və ya meditasiya stresi yüngülləşdirməyə kömək edə bilər. Siniflər ala bilər və ya evdə kitablar və videolardan istifadə edərək məşq edə bilərsiniz.
Həkimlə görüşə hazırlıq
Sizi həzm sistemi üzrə mütəxəssis olan bir həkimə yönləndirə bilərlər (qastroenteroloq).
Siz nə edə bilərsiniz
- Hər hansı bir görüşdən əvvəl qidalanma məhdudiyyətlərini gözlədiyinizə əmin olun.
- Simptomlarınızı yazın, görüşü planlaşdırma səbəbinizlə əlaqəsiz görünən hər hansı bir simptom daxil olmaqla.
- Simptomlarınızın səbəblərini yazın, xüsusilə müəyyən qidalar.
- Bütün dərmanlarınızın, vitaminlərin və pəhriz əlavələrinizin siyahısını tərtib edin.
- Əsas tibbi məlumatınızı yazın, digər vəziyyətlər daxil edilsin.
- Əsas şəxsi məlumatınızı yazın, son dəyişikliklər və ya stresslə bağlı.
- Həkiminizdən soruşacağınız sualların siyahısını yazın.
- Bir yaxınınızı və ya dostunuzu müşayiət etməsini xahiş edin, həkimin dediklərini yadda saxlamağa kömək etsin.
Həkiminizə soruşacağınız suallar
- Simptomlarımın ən mümkün səbəbi nədir?
- Hansılarının testlərinə ehtiyacım var? Bu testlər üçün xüsusi hazırlıq varmı?
- Hansı müalicə yanaşmasını tövsiyə edirsiniz? Bu müalicələrlə bağlı yan təsirlər varmı?
- Pəhrizimi dəyişdirməliyəmmi?
- Sizinlə digər həyat tərzi dəyişiklikləri var mı?
- Müşavirliyin böyüklüyündə danışmağı tövsiyə edirsinizmi?
- Başqa sağlamlıq problemlərim var, bu vəziyyətləri necə birlikdə idarə edə bilərəm?
- İBS varsa, müalicədən mümkün inkişafı nə qədər vaxtda görəcəyəm?
Həkiminizə soruşmağa hazır olduğunuz suallardan əlavə, görüş zamanı anlamadığınız bir şey olduğunda suallar verməkdən çəkinməyin.
Həkiminiz nə soruşa bilər
- Simptomlarınız nələrdir və nə vaxt başladı?
- Simptomlarınızın şiddəti nə dərəcədədir? Davamlıdır, ya da arada bir olur?
- Simptomlarınıza səbəb olan bir şey varmı, məsələn, qidalar, stres və ya qadınlarda menstrual dövr?
- İstədiyinizdən iki qəti çəkidən sonra çəki itirmisinizmi?
- Qızdırma, qusma ya da nəcisdə qan varmı?
- Son zamanlarda əhəmiyyətli stres, emosional çətinlik veya itki yaşayırsınız?
- Gündəlik typik pəhriziniz nədir?
- Qida allergiyası və ya laktoza qarşı dözümsüzlük xəstəliyinə heç vaxt diaqnoz qoyulmuşsunuzmu?
- Bağırsaq pozuntuları ya da kolon xərçəngi tarixiniz varmı?
- Simptomlarınızın həyat keyfiyyətinizə, şəxsi münasibətlərinizə və məktəb ya da işdə fəaliyyət göstərə bilmək qabiliyyətinizə nə dərəcədə təsir etdiyini düşünürsünüz?
Gözləmə zamanı nə edə bilərsiniz
Gözləmə zamanı:
- Ailə üzvlərinizə soruşun, hər hansı bir qohumda iltihabi bağırsaq xəstəliyi və ya kolon xərçəngi diaqnozu qoyulubmu.
- Simptomlarınızın nə qədər tez-tez baş verdiyinə və onlarınızı tetikleyen hər hansı bir faktora diqqət yetirin.
