Kolon xərçəngi kişilərdə və qadınlarda süd vəzi və ağ ciğer xərçənglərindən sonra ən çox ölüm yaradan xərçəng növüdür. Lakin, bu xərçəng növü həyat tərzi dəyişiklikləri və erkən diaqnoz ilə önlənə bilər.
Lakin, bu xəstəliklə bağlı bəzi yayğın yanlış anlayışlar da ölümcül nəticələrə səbəb olur, tez-tez erkən müalicə oluna biləcək hallarda.
Avropada hər il 375,000 nəfərə kolon xərçəngi diaqnozu qoyulur və onların 170,000-i bu xəstəlikdən ölür. İtaliyanın Bolonya Universitetində aparılan bir araşdırma, kolon xərçəngi skrininqini 4-6 ay gecikdirməyin irəliləmiş kolon xərçəngi riskini 3% artırdığını, 12 aydan çox gecikmənin isə bu riski 7% artırdığını aşkar etdi. Koronavirus pandemiyasının hələ də sona çatmadığı bir dövrdə, illik skrininq testləri dayandırılmamalıdır.
Kolon xərçəngi və poliplər
Kolon xərçəngi, polipi olan hallarının 98% -də inkişaf edir. 15 mm-dən böyük poliplərin xərçəngə çevrilmə ehtimalı 1.5 dəfə artır. Polipləri kolonoskopya vasitəsilə çıxarmaq kolon xərçənginin qarşısını ala bilər, buna görə də bu gün Avropanın demək olar ki, bütün ölkələrində müxtəlif protokollar əsasında kolon xərçəngi skrininq proqramları həyata keçirilir. 2000-2016-cı iller arasında 16 Avropa ölkəsində aparılan bir araşdırma, skrininq testlərinə daha erkən yaşda başlayan ölkələrdə kolorektal xərçəngin yayılmasının əhəmiyyətli dərəcədə azaldığını müəyyən etdi.
Bugünkü texnologiya ilə, erkən kolon xərçəngləri və poliplər süni intellektə əsaslanan görüntüləmə sistemləri ilə daha yaxşı aşkar edilə bilər. Kolonoskopiya, poliplərin aşkar edilməsində qızıl standartdır, ancaq prosedurun uğuru, kolonoskopyanı həyata keçirən şəxsin təcrübəsindən və onların keyfiyyət standartlarına riayət etməsindən asılıdır.
Lakin, bu günlərdə kolon xərçəngi və kolonoskopya ilə bağlı 6 yaygın yanlış anlayış mövcuddur. Bu yanlış anlayışlar təhlükəlidir, çünki erkən diaqnozu əngəlləyir və tez-tez xəstələrin həkimə müraciət etmələrinin səbəbi, xəstəliyin irəliləmiş mərhələdə olmasından irəl gəlir.
Yanlış anlayış #1: Düz bağırsaqdan qan, hemorrhoid deməkdir və böyük bir problem deyil.
Çox sayda xəstə daha ciddi bir xəstəlikdən qorxur və bunun yalnız hemorrhoid olduğunu düşünərək doktora getməyi gecikdirir. Bir çox insan əvəzinə dostlarına və ailələrinə məsləhət üçün müraciət edir və alternativ tibblə məşğuldur. Digər tərəfdən, həkim də gənc və xroniki qabızlıqdan əziyyət çəkən xəstələrdə qanaxmanı hemorrhoid və ya anal çatlara səhvən aid edə bilər.
Anüsdən qanaxma, xərçəng və ya böyük bir polipin harbingeri ola bilər və ətraflı müayinə mütləq tələb olunur.
Yanlış anlayış #2: Kolon xərçəngi tamamilə genetika ilə bağlıdır, ailəmdə xərçəng yoxdur.
Xərçəng halının yalnız 15%-i genetika ilə bağlıdır. Birinci dərəcəli qohumlarda (FDR) kolon xərçəngi olması və ya Familial Adenomatous Poliposis (FAP) olması xərçəngin inkişaf riski artırır. Lakin, kolon xərçəngi, xərçəng hekayəsi olmayan insanlarda da inkişaf edə bilər.
Yanlış anlayış #3: Uzun müddətli qabızlıq halları xərçəngə səbəb olur.
Qabızlıq, ən yaygın gastrointestinal pozuntulardan biridir. Lakin, qabız olmaq kolon xərçənginiz olduğu demək deyil. Xroniki qabızlıq və ya irritabl bağırsaq sindromunun kolon xərçənginə səbəb olduğu barədə heç bir sübut yoxdur. Ancaq, kolon xərçəngi və ya böyük bir polip, bağırsaq boşluğunu daraldıqda, siz qabızlıq, bağırsaq tıxacı və ya düz bağırsaq qanaxması yaşaya bilərsiniz. Defekasiya vərdişinizdə gözlənilməz bir dəyişiklik olarsa, həmişə gastroenteroloqa müraciət etməlisiniz.
Yanlış anlayış #4: Kolonoskopiyalar mürəkkəb və ağrılı bir prosedurdur və ölümə səbəb ola bilər.
Kolonoskopiya, təcrübəli bir mütəxəssis tərəfindən həyata keçirildikdə çox aşağı riskli bir prosedurdur. Bağırsaqların deşilməsi və ya kolonoskopiya zamanı qanaxma, 1,000 haldan azında baş verir. Kolonoskopiyadan əvvəl, siz ətraflı bir tibbi qiymətləndirmədən keçməli və xroniki xəstəliklər və qəbul etdiyiniz dərmanlar haqqında sorğu olunmalısınız. Antibiotik, qan durdurucular və ya anti-diabet dərmanları qəbul etdiyinizi həkiminizə bildirməlisiniz.
Kolonoskopiyanın tək narahat edən hissəsi, prosedurdan əvvəlki hazırlığıdır. Siz bağırsaq yolunu təmizləmək üçün laksatif dərmanlar qəbul etməlisiniz. Ən yaygın yol, bir neçə litr suya laksatif dərman paketlərini qarışdırmaqdır. Laksatif dərmanların şirin bir meyvə suyu kimi bir dadı olacaq və bütün gün və ya 2 gün ərzində bu dərmanları həzm etməlisiniz. Siz həmçinin prosedurdan 3-4 gün əvvəl dietinizi sadələşdirməyinizi və yalnız maye istehlakı etməyinizi tələb edə bilərlər.
Kolonoskopiya zamanı ağrı hiss etməyəcəksiniz, çünki prosedur dərin sedasiyada həyata keçirilir. Ümumi anesteziya yalnız bəzi hallarda zəruridir.
Yanlış anlayış #5: Problemim olmadığı üçün kolonoskopiyaya ehtiyacım yoxdur.
Bir insanın yaşamı boyunca kolon xərçənginə tutulma riski 6% -dir. Bu, yüngül qiymətləndirilə biləcək bir statistikadır. Daha sadə bir ifadə ilə, 18 nəfərdən 1-nin kolon xərçənginə yoluxma riski var.
Araşdırmalar göstərib ki, poliplər və kolon xərçəngi, obez insanlar, siqaret çəkənlər, mütəmadi olaraq spirtli içki içənlər, işlənmiş qida istehlak edənlər, ailəsində kolon xərçənginin tarixi olanlar və müntəzəm idman etməyənlər arasında daha yaygındır. Lakin, kolonoskopiya ilə kolon xərçəngindən ölüm riski 45% azaldılır.
Yanlış anlayış #6: Kolon xərçəngini qarşısını alan dərmanlar var.
Buna dair bir çox tədqiqat aparılıb, lakin aydın bir nəticə yoxdur. Bəzi araşdırmalar, aspirin, kalsium, maqnezium, fol turşusu, B6 və B12 vitaminləri, D vitamini, statinlər və aspirinin xərçəngə qarşı təsirini qeyd etsələr də, bu təsir geniş tədqiqatlarda təsdiq edilməmişdir.
Tədqiqatçılar daha dəqiq nəticələr əldə edənə qədər, sağlam və lifli bir pəhriz yemək, mütəmadi fiziki fəaliyyətlə məşğul olmaq, siqaret çəkməkdən və spirtli içki içməkdən çəkinmək və artıq çəki almamaq ən yaxşısıdır.
Kimlər skrininq testləri etməlidir?
Orta risk qrupundakı insanlar 50 yaşında kolon xərçəngini aşkar etmək üçün skrininq testlərinə başlamalıdır.
Süd vəzi xərçəngində olduğu kimi, son illərdə həkimlər skrininqin yaşını 45 və ya hətta 40-a endirməyi tövsiyə ediblər, çünki erkən yaşda kolon xərçəngi halları artmışdır.
Əgər ailənizdə kolon xərçəngi tarixi varsa və ya Familial Adenomatous Poliposis’dən (FAP) əziyyət çəkirsinizsə, skrininq testiniz çox daha erkən başlamalıdır.
