Bu məqalədə, kolorektal xərçəngin mərhələləri haqqında öyrənəcəksiniz. Mərhələləmə, xərçəngin harada yerləşdiyini, ya da haraya yayıldığını və digər bədən hissələrini təsir edib-etmədiyini təsvir etmə üsuludur.
Həkimlər diaqnostik testlərdən istifadə edərək xərçəngin mərhələsini müəyyən edirlər, beləliklə, mərhələləmə bütün testlər tamamlanana qədər tam olmaya bilər. Kolorektal xərçəngin mərhələsini bilmək həkimə hansı müalicə metodunun ən yaxşı olduğunu müəyyən etməyə və xəstənin proqnozunu təxmin etməyə kömək edir. Proqnoz, sağalma şansıdır. Müxtəlif xərçəng növləri üçün müxtəlif mərhələ təsvirləri mövcuddur.
TNM sistemi
Xərçəng mərhələsini təsvir etmək üçün həkimlərin istifadə etdiyi bir alət TNM sistemidir. Həkimlər, diaqnostik testlər və skanerlərin nəticələrindən istifadə edərək aşağıdakı suallara cavab verirlər:
- Tumor (T): Şiş bağırsağın və ya düz bağırsağın divarına yayılıb? Neçə qat dəridən ibarət?
- Lymph node (N): Şiş limfa düyünlərinə yayıldımı? Əgər bəli, harada və neçə?
- Metastasis (M): Xərçəng bədənin digər hissələrinə yayıldımı? Əgər bəli, haraya və nə qədər yayıldı?
Nəticələr hər bir şəxs üçün xərçəngin mərhələsini müəyyən etmək üçün birləşdirilir.
Kolorektal xərçəngin 5 mərhələsi var: 0-cı mərhələ (sıfır) və 1-dən 4-ə (I-IV) qədər mərhələlər. Mərhələ, xərçəngi təsvir etmək üçün ümumi bir yoldur ki, həkimlər birlikdə ən yaxşı müalicələri planlaşdıra bilsinlər.
Kolorektal xərçəng üçün TNM sisteminin hər hissəsi ilə bağlı daha çox ətraflı məlumat aşağıda verilir:
Tumor (T)
TNM sistemində “T” bir hərf və ya rəqəm (0-dan 4-ə qədər) ilə istifadə olunur, bu da əsas şişin bağırsaq divarına necə dərinləşdiyini təsvir edir. Mərhələ, şişi daha ətraflı təsvir etmək üçün daha kiçik qruplara da bölünə bilər. Xüsusi şiş məlumatları aşağıda verilmişdir.
TX: Əsas şiş qiymətləndirilə bilmir.
T0 (T sıfır): Bağırsaqda və ya düz bağırsaqda xərçəngə dair heç bir dəlil yoxdur.
Tis: İn situ karsinoma mənasını verir. Xərçəng hüceyrələri yalnız epiteliyum və ya lamina propria içərisində tapılır. Epiteliyum və ya lamina propria bağırsağın içini örtən üst qatlardır.
T1: Şiş submukozaya yayılmışdır, bu, mukozanın və ya bağırsağın divarının altında olan toxuma qatıdır.
T2: Şiş muscularis propria’ya yayılmışdır ki, bu da bağırsaq içərisindəki məzmunu yerinə yetirmək üçün sıxılan dərin, qalın bir əzələ qatıdır.
T3: Şiş muscularis propria’dan keçmişdir və subserozaya yayılmışdır. Subseroza, böyük bağırsağın bəzi hissələrinin xarici qatının altındakı nazik bağlayıcı toxuma qatıdır. Ya da şiş bağırsağın və ya düz bağırsağın ətrafında olan toxumalara yayılmışdır.
T4a: Şiş visseral peritoneumun səthinə yayılmışdır, yəni şiş bağırsağın bütün qatlarından keçmişdir.
T4b: Şiş digər orqanlara və ya strukturla yapışmışdır.
Limfa düyünü (N)
TNM sistemində “N” limfa düyünlərini göstərir. Limfa düyünləri bədənin müxtəlif hissələrində yerləşən kiçik, mərmər şəkilli orqanlardır. Limfa düyünləri bədənin infeksiyalarla mübarizəsinə kömək edir və immun sistemi tərkib hissəsidir. Bağırsağın və düz bağırsağın yaxınlığındakı limfa düyünləri regional limfa düyünləri adlanır. Digər bütün limfa düyünləri isə bədənin digər hissələrində yerləşən uzaq limfa düyünləridir.
NX: Regional limfa düyünləri qiymətləndirilə bilmir.
N0 (N sıfır): Regional limfa düyünlərinə yayılan heç bir şey yoxdur.
N1a: 1 regional limfa düyünündə şiş hüceyrələri aşkar edilir.
N1b: 2 və ya 3 regional limfa düyünündə şiş hüceyrələri aşkar edilir.
N1c: Bağırsağın yaxınlığında meydana gələn, limfa düyünü kimi görünməyən şiş hüceyrələrindən ibarət nodul aşkar edilir.
N2a: 4-dən 6-ya qədər regional limfa düyünlərində şiş hüceyrələri aşkar edilir.
N2b: 7 və daha çox regional limfa düyünlərində şiş hüceyrələri aşkar edilir.
Metastaz (M)
TNM sistemində “M” xərçəngin bədənin digər hissələrinə yayıldığını təsvir edir, məsələn, qaraciyərə və ya ağciyərlərə. Bu proses uzaq metastaz adlanır.
M0 (M sıfır): Xəstəlik bədənin uzaq hissələrinə yayılmayıb.
M1a: Xərçəng bağırsaqdan və ya düz bağırsaqdan kənarda 1 digər hissəyə yayıldı.
M1b: Xərçəng bağırsaqdan və ya düz bağırsaqdan kənarda 1-dən çox hissəyə yayıldı.
M1c: Xərçəng peritoneum səthinə yayıldı.
Dərəcə (G)
Həkimlər kolorektal xərçəngi həmçinin dərəcəsi (G) ilə təsvir edirlər. Dərəcə, xərçəng hüceyrələrinin mikroskop altında normal hüceyrələrə nə qədər bənzədiyini göstərir.
Həkim xərçəngli toxumanı sağlam toxuma ilə müqayisə edir. Sağlam toxuma adətən bir-birinə qruplaşmış müxtəlif tipdə hüceyrələri ehtiva edir. Əgər şiş sağlam toxuma ilə bənzərdirsə və hüceyrələrin qruplaşməsi fərqlidir, buna “diferensiasiya olunmuş” və ya “aşağı dərəcəli şiş” deyilir. Əgər xərçəngli toxuma sağlam toxumadan çox fərqlənirsə, buna “pisləşmiş diferensiasiya” və ya “yüksək dərəcəli şiş” deyilir. Xərçəngin dərəcəsi həkimə xərçəngin nə qədər sürətli yayıla biləcəyini proqnozlaşdırmağa kömək edə bilər. Ümumiyyətlə, şişin dərəcəsi nə qədər aşağıdırsa, proqnoz o qədər yaxşıdır.
GX: Şişin dərəcəsi müəyyən edilə bilmir.
G1: Hüceyrələr sağlam hüceyrələrə bənzəyir, buna yaxşı diferensiasiya olunmuş deyilir.
G2: Hüceyrələr sağlam hüceyrələrə nisbətən bəzən bənzəyir, buna mülayim diferensiasiya olunmuş deyilir.
G3: Hüceyrələr sağlam hüceyrələrdən az bənzəyir, buna pisləşmiş diferensiasiya olunmuş deyilir.
G4: Hüceyrələr sağlam hüceyrələrə nadir bənzəyir, buna diferensiasiya olunmamış deyilir.
Xərçəng mərhələlərinin qruplaşdırılması
Həkimlər kolorektal xərçəngin mərhələsini T, N, və M kateqoriyalarını birləşdirərək müəyyən edirlər.
Mərhələ 0: Bura xərçəng in situ adlanır. Xərçəng hüceyrələri yalnız mukozada, yəni bağırsaq və ya düz bağırsağın daxili örtüyündədir.
Mərhələ I: Xərçəng mukozanı aşmışdır və bağırsaq və ya düz bağırsağın əzələ təbəqəsinə daxil olmuşdur. Yaxın toxuma və ya limfa düyünlərinə yayılmayıb (T1 və ya T2, N0, M0).
Mərhələ IIA: Xərçəng bağırsaq və ya düz bağırsağın divarını aşmışdır, lakin yaxın toxuma və ya limfa düyünlərinə yayılmamışdır (T3, N0, M0).
Mərhələ IIB: Xərçəng əzələ qatlarını aşaraq peritoneumun içini örtən divar təbəqəsinə yayıldı, lakin yaxın limfa düyünlərinə və ya başka yerlərə yayılmamışdır (T4a, N0, M0).
Mərhələ IIC: Şiş bağırsaq və ya düz bağırsağın divarını keçərək yaxın strukturlara daxil olmuşdur. Yaxın limfa düyünlərinə və ya başqa yerlərə yayılmamışdır (T4b, N0, M0).
Mərhələ IIIA: Xərçəng bağırsağın daxili örtüyündən və ya əzələ qatlarından keçmişdir. 1-3 limfa düyünlərinə yayılmışdır və ya bağırsağın və düz bağırsağın ətrafında limfa düyünləri kimi görünməyən şiş hüceyrələri olan nodullar aşkar edilir, lakin bədənin digər hissələrinə yayılmamışdır (T1 və ya T2, N1 və ya N1c, M0; ya da T1, N2a, M0).
Mərhələ IIIB: Xərçəng bağırsaq divarını aşmışdır, ya da ətraf orqanlara doğru yayılmışdır, 1-3 limfa düyünlərinə və ya bağırsağın və düz bağırsağın ətrafında limfa düyünləri kimi görünməyən şiş hüceyrələri olan nodullara dəymişdir. Bədənin digər hissələrinə yayılmamışdır (T3 və ya T4a, N1 və ya N1c, M0; T2 və ya T3, N2a, M0; ya da T1 və ya T2, N2b, M0).
Mərhələ IIIC: Bağırsaq xərçəngi, nə qədər dərin yayılmış olmasından asılı olmayaraq, 4 və ya daha çox limfa düyünlərinə yayılmışdır, lakin bədənin digər uzaq hissələrinə yayılmamışdır (T4a, N2a, M0; T3 və ya T4a, N2b, M0; ya da T4b, N1 və ya N2, M0).
Mərhələ IVA: Xərçəng bir uzaq bədən hissəsinə, məsələn, qaraciyərə və ya ağciyərlərə yayıldı (hər hansı T, hər hansı N, M1a).
Mərhələ IVB: Xərçəng bir neçə bədən hissəsinə yayıldı (hər hansı T, hər hansı N, M1b).
Mərhələ IVC: Xərçəng peritoneuma yayıldı. O, həmçinin başqa yerlərə və ya orqanlara yayıla bilər (hər hansı T, hər hansı N, M1c).
Təkrarlanan: Təkrarlanan xərçəng müalicədən sonra yenidən ortaya çıxan xərçəngdir. Xərçəng bağırsaq, düz bağırsaqda və ya bədənin başqa bir hissəsində ola bilər. Əgər xərçəng yenidən meydana çıxarsa, təkrarlama səviyyəsini öyrənmək üçün yeni testlər həyata keçiriləcək. Bu testlər və skanerlər adətən ilkin diaqnoz dövründə edilən testlərlə oxşar olur.
Kolorektal xərçəngin mərhələsi haqqında məlumat həkimə müəyyən bir müalicə planı tövsiyə etməyə kömək edəcək.
