Ürək ritmi problemləri (ürək aritmiyaları) ürək döyüntülərinizi koordinasiya edən elektrik impulslarının düzgün işləmədiyi zaman meydana gəlir. Bu, ürəyinizin çox sürətli, çox yavaş ya da qeyri-müntəzəm döyünməsinə səbəb ola bilər.
Ürək aritmiyaları bəzən çırpınma ya da sürətli ürək döyüntüsü şəklində hiss oluna bilər və zərərsizdir. Ancaq bəzi ürək aritmiyaları narahat edən – bəzən də həyat üçün təhlükəli – əlamət və simptomlara yol açır.
Ürək aritmiyası müalicəsi çox vaxt sürətli, yavaş və ya qeyri-müntəzəm döyüntüləri nəzarət altına almağa və ya aradan qaldırmağa kömək edə bilər. Bununla yanaşı, narahat edici ürək aritmiyalarının bir çoxu zəif ya da zədələnmiş ürək tərəfindən artıra bilər ya da hətta yarana bilər, buna görə də sağlam ürək tərzi seçərək aritmiya riskini azalda bilərsiniz.
Normal ürək döyüntüsü nədir?
Ürəyiniz dörd kamerdən ibarətdir – iki yuxarı kamera (atria) və iki aşağı kamera (ventrikullar). Ürək ritminiz normalda sağ atriumda yerləşən təbii bir qurğu (sinus nodu) tərəfindən idarə olunur. Sinus nodu hər ürək döyüntüsünü başlatan elektrik impulsları istehsal edir. Bu impulslar atrial əzələlərin sıxılmasına və qanı ventrikullara pompalanmasına səbəb olur.
Elektrik impulsları sonra atrioventrikulyar (AV) nod adlanan hüceyrələr qrupuna çatır. AV nodu elektrik siqnalını ventrikullara göndərmədən əvvəl yavaşladır. Bu kiçik gecikmə ventrikulların qanla dolmasına imkan tanıyır. Elektrik impulsları ventrikul əzələlərinə çatdıqda, onlar sıxılır, bu da qanı ya ağciyərlərə, ya da bədənə pompalayır.
Sağlam bir ürəkdə bu proses adətən problemsiz keçir, nəticədə yetişkin bir insan üçün normal dinclikdəki ürək döyüntüsü dəqiqədə 60-100 döyüntü arasında olur.
Ürək aritmiyalarının növləri
Həkimlər ürək aritmiyalarını yalnız onların meydana gəldiyi yerə (atria ya da ventrikullar) görə deyil, həm də yaratdığı ürək döyüntüsü sürətinə görə təsnif edirlər:
- Tachycardia: dinclik vəziyyətində ürək döyüntüsü dəqiqədə 100-dən artıq.
- Bradycardia: dinclik vəziyyətində ürək döyüntüsü dəqiqədə 60-dan az.
Bütün tachycardia ya da bradycardia hallarının ürək xəstəliyinə işarə etməsi lazım deyil. Məsələn, fiziki fəaliyyət zamanı ürəyin sürətlənməsi orqanizminizin daha çox oksigenlə zəngin qan almasına kömək edir. Yuxu ya da dərin rahatlama zamanı ürək döyüntüsünün yavaşlaması da nadir hal deyil.
Atriumda tachycardia
Atriumdan gələn tachycardialar aşağıdakılardır:
- Atrial fibrilasiya. Atrial fibrilasiya, atriumdakı düzensiz elektrik impulsları səbəbindən meydana gələn sürətli ürək döyüntüsüdür. Bu siqnallar atriumların sürətli, uyğunlaşdırılmamış, zəif sıxılmasına səbəb olur. Düzensiz elektrik siqnalları AV noduna hücum edir, adətən ventrikulların qeyri-müntəzəm, sürətli ritm yaradır. Atrial fibrilasiya müvəqqəti ola bilər, amma bəzi hallarda müalicə olunmadığı təqdirdə bitməyə bilər. Atrial fibrilasiya, insult kimi ciddi komplikasiyalarla əlaqəlidir.
- Atrial flutter. Atrial flutter, atrial fibrilasiyaya bənzəyir. Atrial flutter döyüntüləri atrial fibrilasiyadakından daha düzgün və daha ritmik elektrik impulsları ilə olur. Atrial flutter da ciddi komplikasiyalara, məsələn, insult riskini artırır.
- Supraventrikulyar tachycardia. Supraventrikulyar tachycardia ventrikulların üzərində (supraventrikulyar) atriumda ya da AV nodda yaranan bir çox aritmiya növlərini əhatə edən geniş bir termindir. Bu tip aritmiyalar mənfi təsiri olan ani palpitasiyalar yarada bilər, bu başlamaq və bitməkdə kəskin olur.
- Wolff-Parkinson-White sindromu. Wolff-Parkinson-White sindromu, supraventrikulyar tachycardiyanın bir növü, atriumlar və ventrikullar arasında əlavə bir elektrik yolu ilə xarakterizə olunur ki, bu da doğuşda mövcuddur. Ancaq, xəstəliyin yaşlandıqca əlamətləri hiss etmədiyinizə görə ola bilər. Bu yol elektrik siqnallarının AV noddan keçmədən atriumlar və ventrikullar arasında ötürülməsinə imkan tanıyır, bu da qısa dövr və sürətli ürək döyüntülərinə səbəb ola bilər.
Ventrikullarda tachycardia
Ventrikullarda meydana gələn tachycardialar aşağıdakılardır:
- Ventrikulyar tachycardia. Ventrikulyar tachycardia, ventrikullarda anormal elektrik siqnallarından qaynaqlanan sürətli, müntəzəm ürək döyüntüsüdür. Sürətli ürək döyüntüsü ventrikulların qanla dolmağı və effektiv sıxılmağa imkan vermir. Ventrikulyar tachycardia, sağlam bir ürəyiniz varsa ciddi problemlərə səbəb olmaya bilər, amma ürək xəstəliyi ya da zəif ürək varsa, tibbi təcili vəziyyət ola bilər.
- Ventrikulyar fibrilasiya. Ventrikulyar fibrilasiya sürətli, qeyri-düzgün elektrik impulsları səbəbindən ventrikulların zəif titrəməyə səbəb olur, bu da bədənin ehtiyacı olan qanı pompalamağı icra etmir. Bu ciddi problemlər, ürək normala dönmədikdə, bir neçə dəqiqə ərzində ölümcül ola bilər. Ventrikulyar fibrilasiya keçirən insanların böyük əksəriyyətində altında yatmış ürək xəstəliyi olur ya da ciddi travma yaşamışdır.
- Uzun QT sindromu. Uzun QT sindromu, sürətli, qeyri-düzgün ürək döyüntüsü riskini artıran bir ürək pozuntusudur. Ürəyinizin elektrik sistemindəki dəyişikliklər səbəbiylə sürətli döyüntülər baş verə bilər ki, bu da huşunu itirə bilər və həyat üçün təhlükəli ola bilər. Bəzi hallarda ürəyin ritmi çox dağınıq olur ki, bu da ani ölümlərə səbəb ola bilər. Genetik mutasiya səbəbindən doğulmuş ola bilərsiniz ki, bu da uzun QT sindromuna yol açır. Həmçinin, bir çox dərmanlar uzun QT sindromuna səbəb ola bilər. Bəzi tibbi vəziyyətlər, məsələn, doğumsal ürək qüsurları da uzun QT sindromuna yol aça bilər.
Bradycardia
Dinclik zamanı ürək döyüntüsü 60 döyüntüdən aşağı olduqda, bu bradycardia hesab edilən bir vəziyyətdir. Lakin aşağı ürək döyüntüsü mütləq problem olduğunu göstərmir. Fiziki cəhətdən formada olsanız, 60-dan az döyüntü ilə effektiv bir ürəyiniz ola bilər ki, bu da kifayət qədər qanı potreb ilə bəsləyə bilər.
Bundan əlavə, yüksək qan təzyiqi kimi digər şərtləri müalicə etmək üçün istifadə olunan bəzi dərmanlar da ürək döyüntünüzü aşağı sala bilər. Ancaq, əgər sizin yavaş ürək döyüntünüz varsa və ürəyiniz kifayət qədər qan pompalamırsa, bir çox bradycardia növlərindən biri ilə qarşılaşa bilərsiniz, bunlar arasında:
- Xəstə sinus sindromu. Sinus nodun, ürəyinizin dövranını müəyyən edən, impulsları düzgün şəkildə göndərmədiyi halda, ürək döyüntünüz çox yavaş (bradycardia) və çox sürətli (tachycardia) arasında dəyişə bilər. Xəstə sinus sindromu, impulsların gedişatını yavaşlatmağı, pozmağı ya da blok etməyi yavaşlatan sinus nodu ətrafında yaranan çapıqlardan da qaynaqlana bilər. Xəstə sinus sindromu daha çox yaşlılarda rast gəlinir.
- Elektrik keçid tıxanıqlığı. Ürəyinizin elektrik yollarında olan tıxanıqlıq AV nodda ya da atrial və ventrikul arasında olan yolda baş verə bilər. Tıxanıqlıq, hər ventrikula gedən digər yollarda da yaranabilər. Tıxanıqlığın yerinə və növünə görə, ürəyinizin yuxarı və aşağı yarıları arasındakı impulslar yavaşlayar ya da blok oluna bilər. Siqnal tamamilə blok olunduqda, AV nodda ya da ventrikullarda bəzi hüceyrələr düz, lakin adətən yavaş bir ürək döyüntüsü yarada bilər. Bəzi tıxanıqlıqlar heç bir əlamət və simptom yaratmaya bilər, digərləri isə atlanan döyüntülərə ya da bradycardia səbəb ola bilər.
İlk ürək döyüntüləri
Çox zaman atlanmış ürək döyüntüsü kimi hiss olunsa da, ilk ürək döyüntüsü əslində əlavə bir döyüntüdür. Nəzərə alsaq ki, bəzən bir müvəqqəti döyüntü hiss edə bilsəniz, bu, adətən daha ciddi bir probleminiz olduğunu göstərmir. Hələ də, bir müvəqqəti döyüntü uzun müddət davam edən bir aritmiyanı başlada bilər – xüsusilə ürək xəstəliyi olan insanlar üçün. Bir neçə il davam edən mütəmadi müvəqqəti döyüntülər zəif ürəyə səbəb ola bilər.
Müvəqqəti ürək döyüntüləri, istirahət edərkən meydana gələ bilər ya da bəzən stress, ağır fiziki fəaliyyət ya da stimulyatorların, məsələn, kafein ya da nikotin səbəbindən baş verə bilər.
Ürək aritmiyalarının simptomları
Ürək aritmiyaları bəzən heç bir əlamət və simptom yaratmaya bilər. Əslində, həkiminiz gündəlik müayinə zamanı sizdə bir ürək aritmiyası aşkar edə bilər. Görünən əlamət və simptomlar mütləq ciddi bir problem olduğu anlamına gəlmir.
Gözə çarpan ürək aritmiyası simptomlarına aşağıdakılar daxildir:
- Sinədə çırpınma
- Sürətli ürək döyüntüsü
- Yavaş ürək döyüntüsü
- Sinə ağrısı
- Nəfəs darlığı
Digər simptomlar aşağıdakılar ola bilər:
- Gərginlik
- Yorğunluq
- Baş gicəllənməsi ya da baş dönməsi
- Ter
- Huþsunu itirmə ya da huşunu itirməkdə olma
Həkimə nə vaxt müraciət etməlisiniz?
Ürək aritmiyası, sizə müvəqqəti ürək döyüntüləri hiss etdirə bilər, ya da ürəyinizin sürətlə vurduğunu ya da yavaş vurduğunu hiss edə bilərsiniz. Diğer əlamətlər və simptomlar ürəyinizin sürətli ya da yavaş döyüntüsünün effektiv pompalamasından asılı olaraq göstərilə bilər. Bu əlamətlər nəfəs darlığı, zəiflik, baş dönməsi, başgicəllənməsi, huþsunu itirmə ya da huşunu itirməkdə olma, və sinə ağrısı ya da narahatlığı daxildir.
Bu əlamətlərdən hər hansı birini bir anda ya da gözlənilməz zamanlarda tez-tez yaşayırsınızsa, dərhal tibbi yardım almalısınız.
Ventrikulyar fibrilasiya ölümlə nəticələnə biləcək bir növ ürək aritmiyasıdır. Ventrikulyar fibrilasiya, ürəyin sürətli, qeyri-düzgün elektrik impulsları ilə döyünməsi halıdır. Bu, ürəyinizin aşağı kameralarını (ventrikullar) qanı pompalamaq yerinə boşuna titrəməyə məcbur edir. Effektiv döyüntü olmadan, qan təzyiqi aşağı düşür, vacib orqanlara qan tədarükünü kəsir.
Ventrikulyar fibrilasiya keçirən bir insan bir neçə saniyə içində yıxılır və tezliklə nəfəs almaz ya da ürək döyüntüsüz qalar. Bu problem baş verərsə, aşağıdakı addımları izləyin:
- Sizin bölgədəki təcili zəng nömrəsini axtarın.
- Əgər yaxınlıqda kardiopulmonar reanimasiya (CPR) üzrə təhsili olan heç kəs yoxdursa, sadəcə CPR tətbiq edin. Yəni, nə qədər tez-tez olursa olsun, 100-120 döyüntü/saniyə sürəti ilə kəskin sinə sıxışdırmalara davam edin. Sinə sıxışdırmaları üçün sinənin ortasındakı yerdə güclü və sürətli sıxın. Xilasetmə nəfəsi tətbiq etməyə ehtiyac yoxdur.
- Əgər siz ya da yaxınınızdakı biri CPR tətbiq edə bilirsə, lazım olduqda başlamağa başlayın. CPR orqanlara qan tədarükünü saxlamağa kömək edə bilər.
- Yaxınlıqda avtomatlaşdırılmış eksternal defibrilator (AED) olub olmadığını öyrənin. Bu portativ defibrilatorlar, ürək döyüntülərini yenidən başlamağı təmin edən elektrik şokları verə bilərlər, uçuşlar, polis avtomobilləri və ticarət mərkəzləri kimi yerlərdə artan sayda tapmaqdadır. Bu cihazlar eviniz üçün də alına bilər. Həmin AED sizin nə etməli olduğunuzu göstərir. Ancaq proqramlaşdırma yalnız uyğun olduğunda şok verilməsinə icazə verir.
Ürək aritmiyasının səbəbləri
Bəzi sağlamlıq durumları ürək aritmiyasına səbəb ola bilər, bunlara daxildir:
- İndi baş verən ürək krizi
- Keçmiş ürək krizindən dolayı ürək toxumasında çapıq
- Ürəyin strukturundakı dəyişikliklər, məsələn, kardiomiopatiya
- Ürəyinizdəki tıxanmış damarlar (koronari artery xəstəliyi)
- Yüksək qan təzyiqi
- Aktiv tiroid bezi (hipertireoz)
- Passiv tiroid bezi (hipotireoz)
- Diabet
- Yuxu apnesi
- COVİD-19 infeksiyası
Ürək aritmiyasına səbəb ola biləcək digər amillər bunlardır:
- Tütün çəkmək
- Çox miqdarda alkoqol ya da kafein içmək
- Narkotik maddələrin istifadəsi
- Stress ya da gərginlik
- İnternetdəki soyuq və allergiyə qarşı dərmanlar və qida əlavələri daxil olmaqla bəziləri
- Genetik faktorlar
