Toksik hepatit, kimyəvi maddələrə, dərmanlara məruz qalmaq və ya aşırı miqdarda spirtli içki qəbul etmək nəticəsində yaranan qaraciyərin iltihabıdır. Bu məqalədə toksik hepatitin necə diaqnoz edildiyi, müalicə edildiyi və necə qarşısının alındığı izah ediləcək.
Toksik hepatitin diaqnozu
Toksik hepatiti diaqnoz etmək üçün istifadə olunan test və prosedurlar aşağıdakılardır:
- Fiziki müayinə. Doktorunuz ehtimal ki, fiziki müayinə aparacaq və tibbi tarixçənizi alacaq. Təyin olunan vaxtda qəbul etdiyiniz bütün dərmanları, o cümlədən reseptsiz dərmanlar və otları, orijinal qablarındı gətirməyi unutmayın. İstehsalat kimyəmləri ilə işləyib-işləmədiyinizi və ya pestisidlər, herbisidlər və ya digər ətraf mühit toksinlərinə məruz qalıb-qalmadığınızı doktorunuza bildirin.
- Qan testləri. Doktorunuz müəyyən qaraciyər enzimlərinin yüksək səviyyələrini yoxlamaq üçün qan testləri təyin edə bilər. Bu enzimlərin səviyyələri qaraciyərinizin necə işlədiyini göstərə bilər.
- Şəkil testləri. Doktorunuz qaraciyərinizi şəkilini çəkmək üçün ultrasəs, kompüter tomoqrafiyası (KT) və ya maqnit rezonans görüntüləmə (MRG) istifadə edən bir şəkil testi tövsiyə edə bilər. Əlavə şəkil testlərinə maqnit elastoqrafiya və keçici elastoqrafiya daxil ola bilər.
- Qaraciyər biopsisi. Qaraciyər biopsisi toksik hepatit diaqnozunu təsdiqləməyə kömək edir və digər səbəbləri istisna etməyə kömək edir. Qaraciyər biopsisi zamanı qaraciyərinizdən kiçik bir toxuma nümunəsi götürmək üçün iynə istifadə olunur. Nümunə mikroskop altında yoxlanır.
Toksik hepatitin komplikasiyaları
Toksik hepatit ilə əlaqəli iltihab, qaraciyər zədələnməsi və çapıqlaşdırma ilə nəticələnə bilər. Zamanla bu çapıqlaşma, sirroz adlandırılan vəziyyət, qaraciyərinizin işini yerinə yetirməsini çətinləşdirir. Nəticədə sirroz qaraciyər çatışmazlığına səbəb olur. Xroniki qaraciyər çatışmazlığının yeganə müalicəsi, donorun sağlam bir qaraciyəri ilə sizin qaraciyərinizi dəyişdirməkdir (qaraciyər köçürülməsi).
Toksik hepatitin qarşısını necə almaq olar
Bir dərmana necə reaksiya verəcəyinizi bilmək mümkün olmadığından, toksik hepatitin qarşısını hər zaman almaq olmur. Ancaq aşağıdakıları etsəniz, qaraciyər problemləri yaşamaq riskinizi azalda bilərsiniz:
- Dərmanları məhdudlaşdırın. Reseptli və reseptsiz dərmanları yalnız zəruri olduqda qəbul edin. Yüksək qan təzyiqi, yüksək xolesterin və artrit ağrıları kimi yaygın problemlər üçün dərmansız seçimləri araşdırın.
- Dərmanları yalnız təyin edildiyi kimi qəbul edin. Hər hansı bir dərmanı qəbul edərkən təlimatlara dəqiqliklə riayət edin. Tövsiyə olunan miqdarı aşmayın, simptomlarınız yaxşılaşmırsa belə. Reseptsiz ağrı kəsicilərin təsirləri bəzən tez çəkildiyindən, çox dərman qəbul etmək asandır.
- Otlar və əlavələrlə ehtiyatlı olun. Təbii bir məhsulun zərər verməyəcəyini düşünməyin. Otlar və əlavələri qəbul etmədən əvvəl doktorunuzla faydaları və riskləri müzakirə edin.
- Spirt və dərmanları qarışdırmayın. Spirt və dərmanların bir arada olması pis bir birləşmədir. Əgər asetaminofen qəbul edirsinizsə, spirt içməyin. Spirt və istifadə etdiyiniz digər reseptli və reseptsiz dərmanlar arasındakı qarşılıqlı təsirlər haqqında doktorunuzdan və ya əczacıdan soruşun.
- Kimyəvi maddələr haqqında ehtiyatlı olun. Əgər təhlükəli kimyəvi maddələrlə işləyirsinizsə və ya istifadə edirsinizsə, özünüzü qorumaq üçün bütün lazımi tədbirləri görməlisiniz. Zərərli maddə ilə təmasda olsanız, iş yerinizdəki qaydalara riayət edin və ya yerli təcili xidmətlərə və ya zəhərlənmə mərkəzinə müraciət edin.
- Dərmanları və kimyəvi maddələri uşaqlardan uzaq tutun. Bütün dərmanları və vitamin əlavələrini uşaqlardan uzaq tutun və uşaqların təsadüfən udmaması üçün uşaq dostu qablaşdırmada saxlayın.
Toksik hepatitin müalicəsi
Doktorlar qaraciyər zədələnmənizin səbəbini müəyyən etməyə çalışacaqlar. Bəzən simptomların nə ilə bağlı olduğu aydındır, bəzən isə səbəbi dəqiq müəyyən etmək üçün daha çox araşdırma tələb olunur. Çoğu halda, qaraciyər iltihabına səbəb olan toksinlə təmasın dayandırılması, yaşadığınız əlamətlərin və simptomların azaldılmasına səbəb olacaqdır.
Toksik hepatitin müalicəsi aşağıdakılardan ibarət ola bilər:
- Dəstəkləyici müalicə. Ağır simptomları olan insanlar, infuziya mayeləri və bulantı və qusmanı azaltmaq üçün dərmanlar daxil olmaqla, xəstəxanada dəstəkləyici müalicə alacaqlar. Doktorunuz həmçinin qaraciyər zədələnməsini izləyəcəkdir.
- Asetaminofen səbəb olduğu qaraciyər zədələnməsini geri qaytarmaq üçün dərman. Əgər qaraciyər zədələnməniz asetaminofen həddindən artıq qəbul edilməsindən qaynaqlanırsa, dərhal asetilsistein adlı kimyəvi maddə alacaqsınız. Bu dərman nə qədər tez tətbiq edilsə, qaraciyər zədələnməsini məhdudlaşdırma şansı bir o qədər yüksəkdir. Bu kimyəvi maddə asetaminofen həddindən artıq təsirindən sonra 16 saat ərzində tətbiq edildikdə ən effektivdir.
- Təcili yardım. Toksik bir dərmanla həddindən artıq doza almaqdan əziyyət çəkən insanlar üçün təcili yardım əhəmiyyətlidir. Asetaminofen xaricində bəzi dərmanlarla həddindən artıq doza alan insanların bu dərmanın bədəninizdən çıxarılması və ya onun toksik təsirini azaltmaq üçün müalicələrdən faydası ola bilər.
- Qaraciyər köçürülməsi. Qaraciyər funksiyasının ciddi şəkildə pozulması halında, qaraciyər köçürülməsi bəziləri üçün yeganə seçim ola bilər. Qaraciyər köçürülməsi, xəstə qaraciyərinizi çıxartmaq və sağlam bir qaraciyərlə əvəz etmək əməliyyatıdır. Qaraciyər köçürmələri üçün istifadə olunan əksər qaraciyərlər, ölmüş donorlar tərəfindən verilir. Bəzi hallarda, qaraciyərlər, öz qaraciyərinin bir hissəsini bağışlayan sağ donorlar tərəfindən də verilə bilər.
Doktorla görüş üçün hazırlığın edilməsi
Hər hansı bir narahat edən əlamət və ya simptom varsa, ailə doktorunuzla və ya ümumi praktikantla görüş təyin edin. Əgər toksik hepatit kimi bir qaraciyər problemi olduğunuz düşünülürsə, qaraciyər mütəxəssisinə (hepatoloq) yönləndiriləcəksiniz.
Görüşlərin qısa olması və müzakirə ediləsi çox şeyin olması səbəbindən, yaxşı hazırlığı olmaq əhəmiyyətlidir. İşte hazırlanmanıza kömək edəcək bəzi məlumatlar və doktorunuzun sizə soruşa biləcəyi suallar.
Hazırlanmaq üçün edə biləcəyiniz şeylər
- Görüşdən əvvəlki məhdudiyyətlərin fərqində olun. Görüş təyin edərkən, gündəlik qidalanma nizamınızda məhdudiyyətlər olub-olmadığını soruşmağı unutmayın.
- Yaşadığınız simptomları qeyd edin, bu simptomların görüş üçün nəzərdə tutduğunuz səbəblə əlaqəli olmasa belə.
- Son dövrlərdəki yaşam dəyişiklikləri və ya böyük streslər kimi başlıca şəxsi məlumatları qeyd edin.
- Hal-hazırda qəbul etdiyiniz və ya son zamanlarda qəbul etdiyiniz bütün dərmanları, vitaminləri və ya qida əlavələrini qeyd edin.
- Bir ailə üzvü və ya dostunuzu yanınıza götürün. Bəzən görüş zamanı təqdim edilən bütün məlumatları xatırlamaq çətin ola bilər. Yanınızda olan birisi bəlkə də unudduğunuz və ya qaçırdığınız bir şeyi xatırlaya bilər.
- Doktorunuza soruşmaq üçün sualların siyahısını yazın.
Toksik hepatit üçün doktorunuza verə biləcəyiniz əsas suallar bunlardır:
- Simptomlarımın və ya vəziyyətimin səbəbi nədir?
- Simptomlarımın və ya vəziyyətimin başqa mümkün səbəbləri varmı?
- Mənim qəbul etdiyim dərmanlardan biri qaraciyərimə ziyan verə bilərmi?
- Qaraciyərim zədələnmişdirmi?
- Hansı növ testlərə ehtiyacım var?
- Vəziyyətim müvəqqəti, yoxsa xroniki olacaqmı?
- Sizin tövsiyə etdiyiniz əsas metoddan alternativ metodlar varmı?
- Mənim digər sağlamlıq problemlərim var. Bu sağlamlıq problemləri və onların müalicəsi toksik hepatitin nəticəsini təsir edəcəkmi? Bu sağlamlıq problemlərini birgə necə idarə edə bilərəm?
- Riayət etməli olduğum məhdudiyyətlər varmı?
- İxtisaslaşmış həkimə müraciət etməliyəmmi?
- Sizin mənə təyin etdiyiniz dərman üçün alternativ bir dərman varmı?
- Fərqli bir görüş planlamalı olduğumu müəyyən edəcək amillər hansılardır?
Doktorunuza vermək üçün hazırladığınız suallara əlavə olaraq, görüş zamanı istənilən vaxt sual verməkdən çəkinməyin.
Doktorunuzun soruşa biləcəyi suallar
Doktorunuzun sizdən soruşa biləcəyi suallar bunlardır:
- Simptomlarınız nə vaxt başladı?
- Simptomlarınız davamlıdırmı, yoxsa ara-sıra baş verir?
- Simptomlarınızın nə dərəcədə ağırdır?
- Simptomlarınızı nələr yaxşılaşdırır?
- Simptomlarınızı nələr pisləşdirir?
- Hansı reseptli və reseptsiz dərmanları qəbul edirsiniz, və son zamanlarda hər hansı yeni dərman qəbul etməyə başlamısınızmı?
- Asetaminofen qəbul edirsinizmi?
- Bitki və ya qida əlavələri qəbul edirsinizmi?
- Nə qədər spirt içirsiniz və nə qədər tez-tez içirsiniz?
- Gözlərinizin ağ hissəsində sarılıq müşahidə etmisinizmi?
- İdrarınızın rəngi daha tünd görünürmü?
- Familinizdə qaraciyər xəstəliyi tarixi olan varmı?
