Altsheymer xəstəliyi, yaddaş və düşüncə qabiliyyətlərini yavaş-yavaş məhv edən, geri dönüşü olmayan, irəliləyici bir beyin xəstəliyidir və axırda ən sadə işləri də yerinə yetirmək qabiliyyətini məhv edir. Çox sayda Altsheymer xəstəsi üçün simptomlar adətən 60 yaşlarında ortaya çıxır. Bu məqalədə Altsheymer xəstəliyinin necə diaqnoz edildiyini, həkiminizlə görüşə necə hazırlıq görməniz lazım olduğunu öyrənəcəksiniz.
Altsheymer xəstəliyinin diaqnozu
Diaqnostik qiymətləndirmənin mühüm tərkib hissələrindən biri simptomlar haqqında öz-özünə məlumat verməkdir, eyni zamanda, yaxın bir ailə üzvü və ya dostun simptomlar və onların gündəlik həyata təsirini haqda verə biləcəyi məlumatdır. Altsheymer xəstəliyinin diaqnozu, həkiminiz tərəfindən yaddaş və düşüncə qabiliyyətlərini qiymətləndirmək üçün həyata keçirdiyi testlərə əsaslanır.
Laboratoriya və görüntüleme testləri, digər mümkün səbəbləri araşdırmaq üçün faydalı ola bilər və ya həkiminiz üçün demensiya simptomlarına səbəb olan xəstəliyi daha yaxşı təsvir etməyə kömək edə bilər.
Diaqnostik vasitələrin bütün dəsti demensiyanı aşkar etməyə və nisbətən yüksək dəqiqliklə Altsheymer xəstəliyinin və ya digər bir vəziyyətin səbəb olduğunu müəyyən etməyə xidmət edir. Altsheymer xəstəliyi, ölüm sonrası beyin mikroskopik müayinəsi zamanı xarakterik plakatların və düyünlərin aşkar olunması ilə tam dəqiqliklə diaqnoz edilə bilər.
Altsheymer xəstəliyini diaqnoz etmək üçün həyata keçirilən testlər
Diaqnostik qiymətləndirməyə aşağıdakı testlər daxil ola bilər:
Fiziki və nevroloji müayinə
Həkiminiz bir fiziki müayinə həyata keçirəcək və ehtimal ki, aşağıdakı sahələrdə ümumi nevroloji sağlamlığı qiymətləndirəcək:
- Reflekslər
- Əzələ tonusu və gücü
- Stuldan qalxma və otaqda gəzmə qabiliyyəti
- Görmə və eşitmə hissi
- Müqavimət
- Tarazlıq
Laboratoriya testləri
Qan testləri, həkiminiz üçün yaddaş itkisi və çaşqınlığın digər mümkün səbəblərini, məsələn, qalxanvari vəzinin pozuntusu və ya vitamin çatışmazlıqları ilə istisna etməkdə kömək edə bilər.
Zihinsel vəziyyət və neyropsixoloji testləşdirmə
Həkiminiz, yaddaş və digər düşüncə qabiliyyətlərini qiymətləndirmək məqsədilə qısa bir zehni vəziyyət testi və ya daha geniş testlər də edə bilər. Neyropsixoloji testlərin daha uzun formaları, oxşar yaş və təhsil səviyyəsinə malik insanlarla müqayisədə zehni funksiyalar barədə əlavə məlumat verə bilər. Bu testlər, gələcəkdə simptomların irəliləməsini izləmək üçün başlanğıc nöqtəsi yaratmaqda da vacibdir.
Beyin görüntüləmə
Beynin görüntüləri indiki dövrdə daha çox Altsheymer xəstəliyindən fərqli vəziyyətlər – məsələn, insultlar, travmalar və ya şişlər – ilə əlaqədar görünən anormallıqları müəyyən etmək məqsədilə istifadə olunur. Yeni görüntüləmə tətbiqləri – hal-hazırda əsasən iri tibbi mərkəzlərdə və ya klinik sınaqlarda istifadə olunur – həkimlərin Altsheymer xəstəliyi səbəbiylə beynin spesifik dəyişikliklərini aşkar etməyə imkan verə bilər.
Beyin strukturlarının görüntülənməsi aşağıdakı testləri əhatə edir:
- Maqnit rezonans tomoqrafiyası (MRT). MRT, beyin haqqında ətraflı görüntülər əldə etmək üçün radio dalğaları və güclü maqnit sahəsi istifadə edir. MRT skanları, əsasən, digər xəstəlikləri istisna etmək üçün istifadə olunur. Bəzən MRT skanları beyin kiçilməsi göstərə bilər, lakin hal-hazırda bu məlumat diaqnoz qoyma prosesinə əhəmiyyətli dərəcədə əlavə dəyər vermir.
- Kompüter tomoqrafiyası (KT). KT skanı, xüsusi bir rentgen texnologiyasıdır, beyin üzərində kəsilmiş görüntüləri (təsvirləri) istehsal edir. KT, hal-hazırda əsasən şişlərin, insultların və baş yaralanmalarının istisna edilməsi üçün istifadə olunur.
Xəstəlik proseslərinin görüntülənməsi pozitron emissiya tomoqrafiyası (PET) ilə həyata keçirilə bilər. PET skanı zamanı, beyində xüsusi bir xususiyyəti aşkar etmək üçün aşağı səviyyəli radioaktiv izleyici qan dövranına daxil edilir. PET görüntüləməsi aşağıdakılara daxil ola bilər:
- Fluorodeoksiglüköz (FDG) PET skanları, qida maddələrinin zəif metabolizə olunduğu beyin bölgələrini göstərir. Degenerasiya naxışlarını müəyyən etmək – aşağı metabolizma sahələri – Altsheymer xəstəliyini digər demensiya tiplərindən ayırmağa kömək edə bilər.
- Amiloid PET görüntüləməsi amiloid çöküntülərinin beyin üzərindəki yükünü ölçə bilər. Bu görüntüləmə testi əsasən araşdırmalarda istifadə olunur, lakin bir şəxsin qeyri-adi və ya çox erkən demensiya simptomları varsa da tətbiq oluna bilər.
- Tau PET görüntüləməsi, beyindəki neyrofibrilyar düyünlərin yükünü ölçür, ancaq yalnız tədqiqatlarda istifadə olunur.
Xüsusi hallarda, məsələn, sürətlə irəliləyən demensiya və ya çox erkən başlayan demensiya zamanı, beyin suyu içərisində anormal beta-amiloid və ya tau ölçmək üçün digər testlər istifadə oluna bilər.
Gələcəkdə Altsheymer xəstəliyi üçün diaqnostik testlər
Tədqiqatçılar, beyin xəstəlik prosesləri ilə bağlı bioloji əlamətləri ölçə bilən testlər üzərində işləyirlər. Bu testlər diaqnozların dəqiqliyini artırmağa və simptomların ortaya çıxmasından əvvəl daha erkən diaqnoz qoymağa imkan verə bilər.
Genetik testlər, adi bir Altsheymer xəstəliyi qiymətləndirməsi üçün adətən tövsiyə edilmir. İstisna, erkən başlamış Altsheymer xəstəliyi tarixi olan insanlardır. Genetik testlərin risklərini və faydalarını müzakirə etmək üçün bir genetik məsləhətçi ilə görüşmək tövsiyə olunur.
Həkimlə görüşə hazırlıq
Yaddaş itkisi və ya digər düşüncə qabiliyyətlərinin itirilməsi üçün tibbi qulluq adətən bir komanda və ya tərəfdaş strategiyası tələb edir. Yaddaş itkiniz və ya əlaqəli simptomlarla bağlı narahatçılığınız varsa, bir yaxınınızın həkim görüşünə sizinlə gəlməsini xahiş edin. Dəstək vermənin əlavə olaraq, yaxınınız suallara cavab verməyə kömək edə bilər.
Hər hansı bir şəxsi həkim görüşünə aparırsınızsa, sizin rolunuz bəzilərinin sizə məlumat verməsinin tarixi və ya müşahidə etdiyiniz dəyişikliklər haqqındadır. Bu komanda işi, ilkin görüşlər və müalicə planı boyunca tibbi qulluq üçün mühüm bir hissədir.
Sizin birinci müayinə həkiminiz sizi daha ətraflı qiymətləndirmək üçün bir nevroloqa, psixiatr, neyropsixoloqa və ya digər mütəxəssisə yönləndirə bilər.
Hazırlıq üçün nə edə bilərsiniz
Həkimlə görüşünüzə hazırlıq etmək üçün paylaşmaq üçün mümkün qədər çox məlumat yazın. Məlumat aşağıdakılardan ibarət ola bilər:
- Tibbi tarixçəniz, keçmiş və ya hazırkı diaqnozlar və ailə tibbi tarixi daxil olmaqla
- Tibbi komanda, hazırki həkimin, psixoloji peşəkarın və ya terapevtin adı və əlaqə məlumatları
- Dərmanlar, reseptli dərmanlar, reçetesiz dərmanlar, vitaminlər, bitki tərkibli dərmanlar və ya digər diet əlavələri daxil olmaqla
- Simptomlar, yaddaş və düşüncə qabiliyyətlərindəki dəyişikliklər haqqında konkret nümunələr daxil olmaqla
Həkiminizin ehtiyacı olan məlumatlar
Həkiminiz, yaddaş və ya digər düşüncə qabiliyyətlərindəki dəyişiklikləri anlamaq üçün aşağıdakı sualları verəcək. Siz birinin həkim görüşünə qatılırsınızsa, ehtiyac olduqda cavablarınızı verməyə hazır olun. Həkiminiz soruşa bilər:
- Yaddaş çətinlikləri və zehni səhvlər üçün hansı növ problemləriniz var? Bu problemləri ilk dəfə nə vaxt fərq etdiniz?
- Bu problemlər ardıcıl olaraq pisləşirmi, ya bəzən yaxşılaşıb, bəzən isə pisləşirmi?
- Finansları idarə etmək və ya alış-veriş etmək kimi bəzi fəaliyyətləri dayandırdınızmı, çünki bu fəaliyyətlər sizə çox zehni cəhətdən çətinlik törədib?
- Ruh halınız necədir? Adətən olduğunuzdan daha məyus, kədərli və ya daha gərgin hiss edirsinizmi?
- Son vaxtlar tanış olduğunuz bir sürüşmə marşrutunda və ya adi olaraq tanış olduğunuz bir vəziyyətdə itkin düşmüsünüzmü?
- Kiməsə sizin sükan arxasında olduğunuzda, qeyri-adi bir narahatlıq ifadə olundumu?
- İnsanlar və hadisələrə necə reaksiya verdiyinizdə hər hansı bir dəyişikliyi hiss etdinizmi?
- Adətən olduğunuzdan daha çox, daha az və ya eyni səviyyədə enerjiniz varmı?
- Hansı dərmanları qəbul edirsiniz? Hər hansı vitamin və ya əlavələr qəbul edirsinizmi?
- Alkoqol içirsinizmi? Nə qədər alkoqol içirsiniz?
- Son zamanlar hər hansı bir titrəmə və ya yürüşdə çətinlik yaşadınızmı?
- Tibbi görüşlərinizi və ya dərmanlarınızı hansı vaxtda qəbul edəcəyinizi xatırlamaqla bağlı heç bir çətinlik yaşayırsınızmı?
- Son dövrdə eşitmə və görmə testləri etdirdinizmi?
- Ailənizdə hər kəsin yaddaş problemi olmuşmu? Ailənizdə Altsheymer xəstəliyi və ya demensiya diaqnozu qoyulmuşmu?
- Yuxuda yatdığınız zaman yuxularınızda hərəkət edirsiniz (döyüş, çırpınma, bağırma, qışqırma)? Narisiniz?
