Antibiotiklər bakterial infeksiyaları müalicə etmək üçün güclü dərmanlardır, lakin bəzən istənilməyən yan təsirlərə, o cümlədən qəbizliyə səbəb ola bilərlər. Bu məqalə antibiotiklər və qəbizlik arasındakı əlaqəni, əsas mexanizmləri, araşdırmaların sübutlarını araşdıraraq, profilaktika və müalicə üçün rəhbərlik təklif edir.
Antibiotiklər qəbizliyə səbəb olurmı?
Qısa cavab bəli, antibiotiklər bəzi fərdlərdə qəbizliyə səbəb ola bilər. Lakin antibiotiklər və qəbizlik arasındakı əlaqə mürəkkəbdir və müəyyən antibiotikdən, dozanın miqdarından, müalicənin müddətindən və fərdi amillərdən asılı olaraq dəyişə bilər.
Antibiotiklə bağlı qəbizliyin mexanizmləri bunlardır:
1. Bağırsaq mikrobiotasının pozulması
Antibiotiklər bakteriyaların öldürülməsi və ya böyümələrinin inhibə edilməsi ilə işləyir, amma zərərli patogenlərlə faydalı bağırsaq bakteriyaları arasında seçki etmirlər. Bağırsaq mikrobiotasının pozulması bir neçə mexanizm vasitəsilə qəbizliyə səbəb ola bilər:
a) Qısa zəncirli yağ turşularının istehsalının azalması: Bağırsaq bakteriyaları qida lifinin fermentasiyası vasitəsilə qısa zəncirli yağ turşuları (QZY) istehsal edir. QZY bağırsaq hərəkətliliyini stimullaşdırmağa və kolonun düzgün su balansını qorumağa kömək edir. “Gut Microbes” jurnalında (2017) dərc edilən bir araşdırma, antibiotik müalicəsinin QZY istehsal edən bakteriyaların sayında əhəmiyyətli dərəcədə azalma olduğunu göstərdi, bu da qəbizliyə səbəb ola bilər.
b) Mənşəyi dəyişmiş öd turşusu metabolizması: Bağırsaq bakteriyaları öd turşularının metabolizmasında vacib rol oynayır ki, bu da bağırsaq hərəkətliliyini stimullaşdırır. “Journal of Hepatology” da (2016) aparılmış bir araşdırma, antibiotik müalicəsinin öd turşusu metabolizmasını pozduğunu, bu da bağırsaq hərəkətliliyinin azalmasına və potensial olaraq qəbizliyə səbəb olduğunu nümayiş etdirmişdir.
2. Bağırsaq hərəkətliliyinə birbaşa təsirlər
Bəzi antibiotiklər bağırsaqlardakı əzələlərə və sinirlərə birbaşa təsir göstərə bilər, bu da hərəkətliliyi azaldaraq qəbizliyə səbəb ola bilər. Məsələn:
a) Eritromisin: Bu antibiotik bağırsaq transit vaxtını yavaşlatdığı göstərilmişdir. “American Journal of Gastroenterology” jurnalında (2000) aparılmış araşdırma, eritromisinin sağlam iştirakçılarda kolonik transit müddətini əhəmiyyətli dərəcədə uzatdığını tapmışdır.
b) Opioid tərkibli antibiotiklər: Bəzi antibiotiklər, məsələn, diareyanın müalicəsində atropin ilə birlikdə istifadə olunan difenoksilat, bağırsaq hərəkətliliyini yavaşlada bilən opioid-bənzər təsirlərə malikdir.
3. Dehidratasiya
Bəzi antibiotiklər, xüsusilə yan təsir olaraq diareya yarada bilən antibiotiklər, dehidratasiya ilə nəticələnə bilər. Dehidratasiya, nəcisdəki su miqdarını azaldaraq qəbizliyə səbəb ola bilər, bu da çətinliklə dəf etməyə səbəb olur.
Sübutlar və statistikalar
Bir neçə araşdırma antibiotiklər və qəbizlik arasındakı əlaqəni araşdırmışdır:
- 2018-ci ildə “Gut” jurnalında dərc edilmiş geniş miqyaslı araşdırma, 4 milyondan çox fərdin məlumatlarını təhlil etmiş və antibiotik istifadəsinin yeni başlayan irritabl bağırsaq sindromu, o cümlədən qəbizliklə hakim olan IBS risqini 13% artırdığını tapmışdır.
- 2017-ci ildə “Journal of Antimicrobial Chemotherapy” jurnalında dərc edilmiş sistematik icmalara və meta-analizlərə əsaslanan bir araşdırma, 62 araşdırmanın nəticələrini qiymətləndirmiş və antibiotiklərlə əlaqədar diareyanın ümumi hadisə nisbətinin 19% olduğunu aşkar etmişdir. Bu araşdırma diareyaya fokuslanmış olsa da, antibiotiklərin bağırsaq funksiyasına əhəmiyyətli təsirini vurğulayır.
- 2018-ci ildə “Nature” jurnalında dərc edilmiş araşdırma, hətta tək bir antibiotik kursunun bağırsaq mikrobiotasını bir il ərzində dəyişdirə biləcəyini, bu da müalicə bitdikdən sonra həzm funksiyasına təsir edə biləcəyini göstərmişdir.
Antibiotiklərlə bağlı qəbizliyin qarşısını almaq və müalicə etmək
Antibiotik qəbul etməyə ehtiyacınız varsa, qəbizlik riskini azaltmaq və ya simptomları yüngülləşdirmək üçün bir neçə strategiya tətbiq edə bilərsiniz:
Kifayət qədər maye içmək
Gün ərzində kifayət qədər su və digər mayelər içərək düzgün hidratlaşmanı qorumaq və nəcisləri yumşaltmaq üçün çalışın.
Fibra baxımından zəngin qidalar yeyin
Meyvə, tərəvəz, tam buğda və paxlalılarla zəngin bir pəhriz istehlak edin. “World Journal of Gastroenterology” (2012) dərgisində aparılmış bir araşdırma pəhrizdə lif istehlalının artırılmasının qəbizlik simptomlarını yüngülləşdirə biləcəyini tapmışdır.
Probiotiklər qəbul etməyi düşünün
Probiotiklər antibiotik müalicəsi zamanı və sonrasında bağırsaq bakteriyalarının balansını bərpa etməyə kömək edə bilər. “Journal of Clinical Gastroenterology” (2017) jurnalında dərc edilmiş meta-analiz, probiotiklərin antibiotiklərlə əlaqəli diareyanın qarşısını almaqda effektiv olduğunu, eyni zamanda qəbizliyə də kömək edə biləcəyini göstərmişdir.
Fiziki aktiv olun
Müntəzəm fiziki fəaliyyət dəf etməni stimullaşdırmağa və ümumi həzm sağlamlığını yaxşılaşdırmağa kömək edə bilər.
Nəcisi yumşaldıcı və ya yüngül laksatiflər istifadə edin
Əgər qəbizlik davam edərsə, rahatlama üçün reçetesiz nəcisi yumşaldıcılar və ya yüngül laksatiflər istifadə etmək haqqında həkiminizlə danışın.
Həkiminizlə alternativ dərmanları müzakirə edin
Əgər qəbizlik davam edən bir problemdirsə, həkiminizlə müxtəlif antibiotiklərə keçməyə və ya dozanı tənzimləməyə dair danışın.
