Övladlarınızdan kökəlməyi valideynlərinizdən miras ala bilərsinizmi? Yeni araşdırmalar bunun mümkün olduğunu göstərir.
- Yeni bir araşdırmaya görə, orta yaşda kökəlmə problemi olan valideynlərin övladlarının da eyni yaşda kökəlmə riski əhəmiyyətli dərəcədə daha yüksəkdir.
- Bu araşdırma, kökəlmənin valideynlərdən uşaqlara keçirilməsi üçün iki nəsil ailəni izləyir.
- Kökəlmənin nəsil boyunca necə keçirildiyinin mexanizmləri hələ də tam başa düşülmür, lakin alimlər bu faktların həm genetik, həm də ətraf mühitə aid olduğunu düşünürlər.
Norveçdən gələn yeni araşdırma kökəlmənin “nəsildən-nəslə keçidinə” işıq tutur.
Yəni, kökəlmənin valideynlərdən övladlara necə keçdiyini.
Avropa Kökəlmə Konqresində (European Congress on Obesity) təqdim ediləcək bir təqdimatda alimlər, orta yaşda kökəlmə problemi olan valideynlərin övladlarının da eyni yaşda kökəlmə ehtimalının daha yüksək olduğunu bildirir.
Araşdırmaçılar həmçinin valideynlərin bədən kütlə indeksi (BMI) xallarının öz uşaqlarındakı eyni ölçmələrə təsir etdiyini kəşf etdiklərini açıqlayıblar.
“Biz aşkar etdik ki, əgər bir və ya iki valideyn orta yaşda kökəlmə problemi yaşayırsa, onların övladlarının da orta yaşda kökəlmə yaşama ehtimalı əhəmiyyətli dərəcədə artır,” – dedilər Bu araşdırmanın rəhbəri, Norveçdəki UiT Arctic Universitetinin klinik diyetoloqu Mari Mikkelsen, PhD.
Bu araşdırmaya daxil olmayan bir ekspert, bu tapıntıların kökəlmə və genetikası ilə bağlı əvvəlki tədqiqatları genişləndirdiyini bildirdi.
“Araşdırmalar, kökəlmənin bir nəsildən digərinə keçirilməsinin mümkün olduğunu güclü şəkildə göstərir. Bir neçə tədqiqat valideynlər və onların övladları arasında bədən kütlə indeksi ilə bağlı müsbət korrelyasiya göstərib. Bu tədqiqat orta yaşda ailə bənzərliyini göstərməklə bir addım irəlilədi,” – dedi Lyuiziana Dövlət Universitetinin populyasiya və ictimai sağlamlıq elmləri professoru və Kökəlmə Cəmiyyətinin sözçüsü Peter Katzmarzyk, PhD.
Bu yeni araşdırma hələ ki, müstəqil bir jurnalda dərc olunmayıb.
Valideynlər, övladlar və kökəlmə
Araşdırmaçılar təqdimatlarında, orta yaşda kökəlmə problemi olan valideynlərin övladlarının eyni yaşda kökəlmə problemi yaşamaq ehtimalının, sağlam BMI sərhədlərində olan valideynlərin övladlarına nisbətən 6 dəfə daha yüksək olduğunu bildirirlər.
Əgər yalnız bir valideyn kökəlmə problemi yaşayırsa, araşdırmaçılar dedilər ki, uşaqlar yenə də orta yaşda kökəlmə yaşama ehtimalı 3 dəfə daha yüksəkdir.
Ancaq araşdırmaçılar, yalnız bir valideyn kökəlmə problemi yaşayırsa, valideynin cinsindən asılı olaraq kiçik bir dəyişiklik olduğunu aşkar ediblər. Əgər atanın kökəlmə problemi varsa, uşaqlar 3.74 dəfə, ananın kökəlmə problemi varsa isə 3.44 dəfə daha çox kökəlmə riski daşıyırlar.
Araşdırmaçılar həmçinin valideynlərin bədən kütlə indeksi (BMI) nəticələri ilə övladlarının nəticələri arasında birbaşa korrelyasiya olduğunu qeyd ediblər. BMI, bir şəxsin boyu və çəkisi əsasında hesablanan bədən yağını ölçən bir göstəricidir. Bu tədqiqatda, ananın BMI-si 4 xal artanda, onların övladlarının BMI-si 0.8 xal artır. Atanın tərəfdən isə, hər 3.1 xallıq BMI artımı, onların övladlarının BMI-ni 0.74 xal artırır.
“Əvvəlki tədqiqatlar valideynlərin və övladlarının BMI-si arasında güclü əlaqə göstərir. Bu, yeniyetmələrdə də görünür. Orta yaş övladlarındakı əlaqələri araşdıran az sayda tədqiqat var,” – Mikkelsen bildirdi.
Çox nəsilli kökəlmə
Mikkelsen və komandası öz tapıntılarını Norveçdəki davam edən Tromsø tədqiqatına əsaslanaraq əldə etdilər.
Onlar 40-59 yaş aralığında iki nəsil ailədən məlumatları daxil etdilər. Valideynlər 1994 və 1995-ci illərdə aparılmış tədqiqatın dördüncü dalğasında, övladları isə 2015 və 2016-cı illərdə keçirilən yeddinci dalğada iştirak ediblər.
Toplamda, komanda 2,000-dən çox ailədən, həm valideynlərin, həm də uşaqların məlumatlarını istifadə etdi.
Araşdırmaçılar nəticələrinin, yaş, cins, təhsil və fiziki fəaliyyət səviyyəsi kimi ümumi qarışdırıcı amillər üçün düzəldildikdən sonra da davam etdiyini aşkar etdilər.
2016-cı ildən Norveçdə aparılan başqa bir oxşar tədqiqatda 8,000-dən çox valideyn-övlad qrupunun məlumatları əsas götürülərək valideynlərin BMI-si ilə övladların BMI-si arasında güclü bir əlaqə aşkar edilmişdir. Sıxı çəkisi olan və ya kökəlmə problemi yaşayan valideynlər, uşaqlarının BMI-si üzərində daha mənfi təsir göstərmə ehtimalına malikdirlər. Hal-hazırda olan tədqiqatda olduğu kimi, əlaqə daha güclü idi əgər hər iki valideyn də kökəlmə problemi yaşayırdı.
Ekspertlər bildirirlər ki, bu günkü tədqiqat kökəlmənin nəsildən-nəslə keçmə yollarını izah etmir.
“Bizim tədqiqatımız əlaqələri araşdırdı, lakin səbəb-nəticə təsirlərinə dair dəqiq bir şey demək mümkün deyil,” – dedi Mikkelsen. “Genetik və ətraf mühit arasındakı qarşılıqlı əlaqə mürəkkəbdir və nəsildən-nəslə keçidlərin araşdırılması hər ikisinin təsirini əhatə edir, lakin mütləq olaraq ikisini bir-birindən ayırmır.”
Genetika kökəlmədə əhəmiyyətli rol oynayır. Tədqiqatlar göstərir ki, yalnız ətraf mühit faktorları kökəlməni təşviq etmək üçün həmişə kifayət etmir. Bəzi insanlar genetik səbəblərlə kökəlməyə daha həssas ola bilərlər. Digər tərəfdən, ətraf mühit və davranış amilləri, məsələn, qida, fiziki fəaliyyət, kalori baxımından zəngin qidalara çıxış, stress və dərmanlar, kökəlmə riskini artıran faktorlardır.
Buna görə də, kökəlmə “çox faktorlu xəstəlik” kimi təsvir edilir, çünki onun səbəbi tək bir amilə aid edilə bilmir.
Kökəlmənin zərərli təsirləri
Kökəlmə qlobal sağlamlıq problemi olaraq qalır.
Kökəlmə problemi olan şəxslər bir çox ciddi xəstəliklər və sağlamlıq məsələləri üçün artırılmış risk altındadırlar, bunlara daxildir:
- Yüksək qan təzyiqi
- Tip 2 diabet
- Beyin damar xəstəliyi (insult)
- Özünü narahat hiss etmə və depressiya
- Ürək xəstəlikləri
