Serviks xərçəngi, uşaqlıq bölməsinin alt hissəsində, vagina ilə əlaqə quran hüceyrələrdə inkişaf edir. Bu xərçəng yavaş-yavaş inkişaf edir və erkən mərhələlərdə simptomlar verməyə bilər, buna görə müntəzəm skrininq vacibdir. Serviks xərçənginin əksər halları, insan papillomavirusunun (HPV) yüksək riskli növləri ilə davam edən infeksiya ilə əlaqələndirilir, lakin bir neçə digər risk faktoru da rol oynaya bilər.
Serviks xərçənginin səbəbləri
İnsan papillomavirusu (HPV) infeksiyası
Serviks xərçənginin əsas səbəbi, xüsusilə HPV-16 və HPV-18 kimi yüksək riskli HPV növləri ilə davam edən infeksiyadır. HPV-infeksiyanı cinsi əlaqə vasitəsilə alına bilər, və əksər insanlarda immun sistemi virusu aradan qaldırır. Lakin bəzi hallarda virus qalır və serviks hüceyrələrində dəyişikliklər yaradır, bu da qabaqcadan xərçəngli lezyonlara və nəticədə invaziv xərçəngə gətirib çıxarır.
Mexanizm: HPV sahibin DNT-sinə inteqrasiya olunur və şişin əmələ gəlməsini inhibə edən zülalları (p53 və Rb) fəaliyyətindən məhrum edir. Bu fəaliyyətsizlik anormal hüceyrə artımına və apoptoza (hüceyrə ölümünə) qarşı müqavimət göstərməyə imkan verir, bu da malignit riskini artırır.
Digər risk faktorları
Erkən cinsi fəaliyyət: Bu fəaliyyət HPV-yə məruz qalma ehtimalını artırır.
Bir neçə cinsi tərəfdaş: Bir neçə cinsi tərəfdaşın olması HPV-yə yoluxma ehtimalını artırır.
Tütün çəkmək: Tütün maddələrinin istehsal etdiyi məhsulların servikal mucusda aşkar edildiyi məlumdur, bu da serviks hüceyrələrinin DNT-sinə zərər verir.
İmmunitetin azalması: HIV kimi hallarda və ya immunosupressiv dərmanlar bədənin HPV-ni aradan qaldırma qabiliyyətini azaldır.
Uzun müddət ərzində oral kontraseptivlərin istifadə edilməsi: Araşdırmalar göstərir ki, beş ildən çox doğum kontrol həblərinin istifadəsi serviks xərçənginin inkişaf risqini bir az artıra bilər.
Müntəzəm skrininq olmaması: Mütəmadi Papa testləri və ya HPV testləri olmadan, qabaqcadan xərçəngli dəyişikliklər aşkar edilməyə bilər.
Serviks xərçənginin simptomları
Serviks xərçəngi tez-tez erkən mərhələlərdə simptomlar vermir. Xərçəng irəlilədikcə, siz diqqət etməli olduğunuz müxtəlif əlamətlər yarada bilər.
1. Anormal vagina qanaması
Anormal vagina qanaması, menstrual dövrlər arasında qanama, cinsi əlaqədən sonra qanama və ya menopozdan sonra qanama da daxil olmaqla baş verir.
Xərçəng hüceyrələrinin servikdəki damarlarını dağıtması, onları zəif edir. Hətta yüngül mexanik təmas, məsələn, cinsi əlaqə qanama yarada bilər.
Baş vermə tezliyi: Bu, serviks xərçəngi olan qadınların təxminən 60-70%-ində görülən ən yaygın simptomdur.
Menoapozdan sonrakı qanama heç vaxt normal deyil və həmişə araşdırılmalıdır.
Əgər cinsi əlaqədən sonra qanama hiss etsəniz, dərhal tibbi yardım alın.
2. Qeyri-adi vagina axıntısı
Siz, suvari, çəhrayı və ya pis qoxulu vagina axıntısı hiss edə bilərsiniz.
Şiş böyüdükcə, nekroz (toxum ölümü) və infeksiya yarada bilər, bu da parçalanma məhsullarını və bakteriyaların artmasını meydana gətirir, bu da vagina sekresiyalarının sıxlığını və qoxusunu dəyişir.
Baş vermə tezliyi: Bu simptom, serviks xərçəngi hallarının təxminən 35-50%-ində baş verir.
Diqqət:
- Hər qeyri-adi vagina axıntısı xərçəng demək deyil, ancaq axıntı davamlı olarsa, pis qoxusu varsa və ya qanla qarışıqdırsa, qiymətləndirilməlidir.
- Qoxunu maskalamaq üçün yalnız gigiyenik məhsullara etibar etməyin – tibbi mütəxəssisə müraciət edin.
3. Pelvik ağrı və ya aşağı abdomen ağrısı
Siz pelvik bölgədə dull bir ağrı və ya təzyiq hiss edə bilərsiniz.
Xərçəng yaxınlıqdakı toxumaları, o cümlədən ligamentləri, əzələləri və ya sinirləri soxaraq iltihab və ağrıya səbəb ola bilər. Bu həmçinin, sidik kisəsi və ya rektuma təzyiq göstərə bilər.
Baş vermə tezliyi: Bu, 20-30% xəstədə baş verən orta və gec mərhələ simptomudur.
Pelvik ağrı yalnız serviks xərçəngində meydana gəlmir. Lakin, bu simptom anormal qanama və ya axıntı ilə birləşdiyində daha önəmli olur.
Ağrı davamlı olarsa və menstruasiya və ya cinsi əlaqə ilə pisləşərsə, tibbi müayinə alın.
4. Cinsi əlaqə zamanı ağrı
Serviksdəki və onun ətrafındakı şişin böyüməsi bu ərazini iltihablı, xoraya çevrilmiş və çox duyarlı edir. Vagina yolu ilə cinsi əlaqə bu lezyonları irritə bilər və ağrıya səbəb ola bilər.
Baş vermə tezliyi: Bu simptom, serviks xərçəngi hallarının 15-25%-də baş verir, daha çox irəliləmiş mərhələlərdə görülür.
Bu simptom hormonal problemlər və ya infeksiyalardan qaynaqlandığı düşünülə bilər – dəqiq diaqnoz vacibdir.
Cinsi əlaqə zamanı ağrı göz ardı edilməməlidir, xüsusən də bu ağrı yeni və ya pisləşirsə.
5. Ayaqların şişməsi (limfedema)
Biri və ya hər iki ayaq görünən bir zədə olmadan şişə bilər.
İrəliləmiş serviks xərçəngi pelvik limfa düyünlərini və ya venaları sıxaraq, limfa mayesinin və ya qanının ayaqlara geri toplanmasına səbəb ola bilər.
Baş vermə tezliyi: Bu simptom irəliləmiş mərhələ serviks xərçəngi hallarının 10-20%-də müşahidə olunur.
Diqqət:
- Bu simptom xərçəngin servikdən kənara yayıldığını göstərə bilər.
- Əgər ayaq şişməsi pelvik ağrı və ya sidik simptomları ilə birləşirsə, dərhal qiymətləndirilməlidir.
6. Sidik və müayinədə dəyişikliklər
Bu dəyişikliklər, sidik edərkən ağrı, sidikdə qan, tezlik artımı, qəbizlik və ya nəcis keçirməkdə çətinlik kimi əlamətlərlə görünə bilər.
Şiş böyüməsi sidik kisəsi və ya rektuma təzyiq göstərə bilər. Xərçəng sidik kisəsi divarına yayıldıqda hematuriyaya səbəb ola bilər; rektuma yayıldıqda isə bağırsaq tıxanmasına və ya rektaldan qanama səbəb ola bilər.
Baş vermə tezliyi: Bu simptom, serviks xərçənginin erkən mərhələlərində yaygın deyil, lakin irəliləmiş serviks xərçəngi hallarının 10-15%-ində baş verə bilər.
Sidikdə qan və ya ağır qəbizlik, digər serviks simptomları ilə birlikdə olarsa, dərhal diqqət tələb edir.
Serviks xərçənginin diaqnozu
Serviks xərçəngi, skrininq və diaqnostik testlərin birləşməsi ilə diaqnoz edilir.
1. Papa testi (Papanicolaou testi)
Bu test servikdəki qabaqcadan xərçəngli və ya anormal hüceyrələri aşkar edir. 21 yaşından etibarən müntəzəm olaraq hər 3 ildən bir skrininq etməyə başlamalısınız, ya da həkiminiz tərəfindən tövsiyə edildiyi kimi.
2. HPV testi
Bu test yüksək riskli HPV növlərini müəyyən edir. Bu test tək başına və ya Papa testi ilə birgə istifadə edilə bilər (birgə test).
3. Kolposkopiya
Əgər anormal hüceyrələr aşkar edilərsə, həkiminiz kolposkopiya keçirə bilər – bu metod serviki böyüdərək biopsiya almağa imkan verir.
4. Serviks biopsiyası
Həkimlər şübhəli bölgələrdən toxuma nümunələri götürəcək ki, diaqnozu təsdiqləsinlər. Biopsiya növlərinə punch biopsiyası, koni biopsiyası və ya endoservikal kürtaj daxildir.
5. Şəkləmə testləri
Xərçəng təsdiqləndikdən sonra, MRI, CT skanı və ya PET skanı kimi şəkil testləri mərhələni və yayılmanı müəyyən etməyə kömək edir.
Serviks xərçənginin müalicəsi
Müalicə mərhələyə, şişin ölçüsünə və sizin ümumi sağlamlığınıza bağlıdır. Aşağıdakı müalicə variantları mövcuddur.
1. Cərrahiyyə
Koniya və ya LEEP: Çox erkən xərçənglər (0 və ya I mərhələ) üçün həkimlər servikdə minimal ziyanla lezyonu çıxara bilərlər.
Histerektomiya: Həkimlər uşaqlığı və serviksi çıxaracaqlar. Bu, xərçəngin yayılmağına görə sadə və ya radikal histerektomiya ola bilər.
Trakelektomiya: Həkimlər serviksi çıxaracaq, ancaq uşaqlığı saxlayaraq erkən mərhələli xəstələrdə gələcək hamiləliyə imkan yaradacaq.
2. Radiasiya terapiyası
Radiasiya terapiyası daha irəliləmiş xəstəlik halları üçün tək başına və ya kimyaterapiya ilə tətbiq olunur. Radiasiya terapiyası, şişi hədəfləyən yüksək enerji şüalarını istifadə edir. Tərəfdən gələn yan təsirlərə yorğunluq, dəri dəyişiklikləri və yaxın orqanların irritasiyası daxildir.
3. Kimyaterapiya
Kimyaterapiya, xərçəng hüceyrələrini öldürmək üçün cisplatin və ya paklitaksel kimi dərmanları istifadə edir. Həkimlər bu müalicəni daha yaxşı nəticələr əldə etmək üçün radiasiya ilə birləşdirir.
4. Hədəfli terapiya və immunoterapiya
Təkrarlayan və ya metastatik serviks xərçəngi üçün aşağıdakı dərmanlar istifadə oluna bilər:
- Bevacizumab: Şişin qan damarlarını inhibə edən hədəfli dərman.
- Pembrolizumab: PD-L1 müsbət olan şişləri olan xəstələrdə istifadə edilən immunoterapiya dərmanı.
5. Palliativ qayğı
İrəliləmiş mərhələlərdə həkimlər simptomların yüngülləşməsinə, həyat keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasına və emosional və psixoloji dəstək təklif etməyə yönəlirlər.
Serviks xərçəngi erkən aşkar edildikdə qarşısı alınabilir və müalicə oluna bilər. Müntəzəm skrininq, HPV vaksinlənməsi və xəbərdarlıq əlamətləri haqqında biliklər sizin ən yaxşı müdafiənizdir. Əgər anormal qanama, qeyri-adi vagina axıntısı və ya pelvik ağrı kimi simptomlar aşkar etsəniz, dərhal həkimə müraciət edin.
