İrritabil bağırsaq sindromu (İB) geniş yayılan pozuntu olub, qalın bağırsağı təsir edir. Əlamətlər və simptomlar arasında kramplar, qarın ağrısı, şişkinlik, qaz, ishal və ya konstipasiya, ya da hər ikisi vardır. İB xroniki vəziyyətdir ki, onu uzun müddət idarə etməli olacaqsınız.
İrritabil bağırsaq sindromu olan insanların yalnız az bir qismi ciddi əlamətlər və simptomlar yaşayar. Bəzi insanlar pəhriz, həyat tərzi və stressi idarə etməklə simptomlarını nəzarətdə saxlaya bilərlər. Daha ciddi simptomlar dərman və məsləhətlə müalicə oluna bilər.
İB bağırsaq toxumasında dəyişikliklərə səbəb olmur və kolorektal xərçəng riskinizi artırmır.
İrritabil bağırsaq sindromunun əlamətləri
İrritabil bağırsaq sindromunun (İB) əlamətləri və simptomları müxtəlifdir, lakin adətən uzun müddət mövcuddur. Ən yayılmış simptomlar bunlardır:
- Defekasiya ilə bağlı qarın ağrısı, kramplar və ya şişkinlik
- Defekasiyanın görünüşündə dəyişikliklər
- Defekasiya tezliyində dəyişikliklər
Şişkinlik, artmış qaz və ya nəcisdə mukusun olması kimi digər əlamətlər də tez-tez müşahidə olunur.
Nə zaman həkimə müraciət etməlisiniz?
Defekasiya vərdişlərinizdə ya da İB-nin digər əlamətlərində davamlı bir dəyişikliyi hiss edirsinizsə, həkimə müraciət etməlisiniz. Bu vəziyyət daha ciddi bir xəstəliyin, məsələn, kolon xərçənginin göstəricisi ola bilər. Daha ciddi əlamətlər və simptomlar bunlardır:
- Ağırlıq itirilməsi
- Gecə ishal
- Rektal qanama
- İron çatışmazlığı anemiyası
- Qeyri-müəyyən qusma
- Yutma çətinliyi
- Qaz vermə və ya defekasiya ilə rahatlanmayan davamlı ağrı
İrritabil bağırsaq sindromunun səbəbləri
İB-nin dəqiq səbəbi məlum deyil. Rol oynaya bilən faktorlar bunlardır:
- Bağırsaqdakı əzələ sıxılmaları. Bağırsaqların divarları, qida maddələrini həzm sistemindən keçirərkən sıxılan əzələ qatları ilə örtülüdür. Normadan daha güclü və daha uzun müddət davam edən sıxılmalar qaz, şişkinlik və ishal yarada bilər. Zəif bağırsaq sıxılmaları qida keçidini yavaşladır və sərt, quru nəcislə nəticələnir.
- Sinir sistemi. Həzm sisteminizdəki sinirlərdəki anomaliyalar, bağırsağınızdakı qazdan və ya nəcisdən genişlənmə olduğunda daha çox narahatlıq hiss etməyə səbəb ola bilər. Beyin və bağırsaqlar arasındakı pis koordinasiya, orqanizminizin həzm prosesində baş verən normal dəyişikliklərə reaksiya verməsinə səbəb ola bilər ki, bu da ağrı, ishal ya da konstipasiya gətirir.
- Ciddi infeksiya. İrritabil bağırsaq sindromu, bakteriya və ya virusun səbəb olduğu ciddi bir ishal epizodundan sonra inkişaf edə bilər. İB bağırsaqlardakı bakteriya artımı ilə də əlaqəli ola bilər.
- Erkən yaşda stress. Stressli olaylara, xüsusən də uşaqlıqda məruz qalan insanlar, İB-nin daha çox simptomlarını yaşamağa meyllidirlər.
- Bağırsaq mikroblarında dəyişikliklər. Bakteriyaların, göbələklərin və virusların dəyişməsi, normalda bağırsaqlarda yaşayan və sağlamlıqda əhəmiyyətli rol oynayan mikroblardakı dəyişikliklər. Araşdırmalar göstərir ki, İB olan insanların mikrobları sağlam insanlardan fərqlənə bilər.
İB-nin simptomları bunlar tərəfindən tetiklenə bilər:
- Qida. Qida allergiyası ya da intoleransı İB-də tam olaraq anlaşılmamışdır. Həqiqi qida allergiyası nadir hallarda İB yaradır. Lakin bir çox insan müəyyən qidaları, məsələn, buğda, südlü məhsullar, sitrus meyvələri, lobya, kələm, süd və qazlı içkilər yedikdə İB simptomlarının artdığını hiss edirlər.
- Stress. İB olan insanların çoxu stress dövrlərində simptomlarının daha pis və ya daha tez-tez olduğunu yaşayır. Lakin stres simptomları ağırlaşdıra bilsə də, onları yaratmır.
Risk faktorları
Bir çox insanın İB-nin zaman-zaman əlamətləri olur. Ancaq bu sindromu yaşama ehtimalınız daha yüksəkdir əgər:
- Gəncdirsiniz. İB 50 yaş altındakı insanlarda daha çox rast gəlinir.
- Qadınsınız. İB qadınlar arasında daha yaygındır. Menopauzadan əvvəl və ya sonra estrogen müalicəsi də İB üçün risk faktoru ola bilər.
- İrritabil bağırsaq sindromu tarixçəniz var. Genlər rol oynaya bilər, eyni zamanda bir ailənin mühiti ya da genlərin və mühitin birləşdirilməsi.
- İnsan bədənindəki qeyri-adi vəziyyətlər. Cinsi, fiziki ya da emosional istismarın olması da risk faktoru ola bilər.
İrritabil bağırsaq sindromunun komplikasiyaları
Xroniki konstipasiya ya da ishal hemoroidlərə səbəb ola bilər.
Bundan əlavə, İB ilə əlaqəli olanlar:
- Düşük həyat keyfiyyəti. Mülayimdən ciddi İB olan insanların bir çoxu aşağı həyat keyfiyyəti yaşayır. Araşdırmalar göstərir ki, İB olan insanlar işdən üç dəfə daha çox gün itirir.
- Ruh halı pozuntuları. İB əlamət və simptomları yaşamaq depressiyaya ya da narahatlığa səbəb ola bilər. Depressiya və narahatlıq da İB ni pisləşdirə bilər.
İrritabil bağırsaq sindromunun diaqnozu
İB-ni dəqiq diaqnoz edəcək heç bir test yoxdur. Həkiminiz, əksər ki, tam tibbi tarix, fiziki müayinə və digər vəziyyətləri aradan qaldırmaq üçün testlərlə başlayacaq, məsələn, seliya xəstəliyi.
Digər vəziyyətlər aradan qaldırıldıqdan sonra, həkiminiz İB üçün diaqnostika meyarlarından birini istifadə edəcək:
- Roma meyarları. Bu meyarlar son üç ayda ortalama bir gündən azı həftədə bir gündə qarın ağrısı və narahatlıq yaşamağı əhatə edir, bu da aşağıdakı iki faktordan biri ilə əlaqəlidir: Ağrı və narahatlıq defekasiya ilə əlaqədardır, defekasiyanın tezliyi dəyişib, ya da nəcisin tutarlılığı dəyişib.
- İrritabil bağırsaq sindromunun tipi. Müalicə məqsədilə İB simptomlarınıza əsasən üç tura bölünür: konstipasiya üstünlük təşkil edən, ishal üstünlük təşkil edən və ya qarışıq.
Həkiminiz, daha ciddi bir vəziyyəti göstərə biləcək digər əlamət və simptomları da qiymətləndirəcək. Bu əlamətlər və simptomlar bunlardır:
- 50 yaşından sonra əlamətlərin və simptomların başlaması
- Ağırlıq itirilməsi
- Rektal qanama
- Qızdırma
- Qusma ya da təkrarlanan qusma
- Defekasiya ilə bağlı olmayan, ya da gecə baş verən qarın ağrısı
- Davamlı ishal ya da sizi yuxudan oyadan ishal
- Aşağı ironla əlaqəli anemiya
Bu əlamət və simptomlardan birinə sahipsinizsə, ya da İB üçün ilkin müalicə işə yaramırsa, ehtimal ki, əlavə testlərə ehtiyacınız olacaq.
İrritabil bağırsaq sindromunu (İB) diaqnoz etmək üçün əlavə testlər
Həkiminiz, infeksiya və ya bağırsaqdan qida maddələrinin alınmasında problemləri yoxlamaq üçün müxtəlif testlər, amalara küçüsközədə (malabsorbsiya) baxılması təklif edə bilər. Digər simptomlarınız üçün başqa səbəbləri aradan qaldırmaq üçün də bir sıra testlərə müraciət edə bilərsiniz.
Diaqnostik proseduralar bunları əhatə edə bilər:
- Kolonoskopiya. Həkiminiz, bağırsağın tam uzunluğunu müayinə etmək üçün kiçik, elastik bir tüp istifadə edir.
- X-ray ya da CT skanı. Bu testlər, qarın və pelvik nahiyənizin təsvirlərini istehsal edir ki, həkiminiz simptomlarınıza daha bir səbəbi aradan qaldıra bilsin, xüsusən də qarın ağrınız varsa. Həkiminiz nizamlı aranqı köpük (barium) ilə bağırsağınızı doldura bilər ki, hər hansı problemi daha aydın görsün. Bu barium testi bəzən aşağı GI seriyası adlanır.
- Yuxarı endoskopiya. Uzun, elastik bir tüp, boğazınızdan keçirilib ağzınızla mədəyiniz (qida borusu) arasındaki tüpe daxil edilib. Tüpün ucundakı kamera həkiminizə yuxarı həzm sisteminizi müayinə etməyə və kiçik bağırsaqda bakteriyaların artmasını yoxlamaq üçün bir toxuma nümunəsi (biopsiya) və maye toplamağa imkan verir. Həkiminiz, seliya xəstəliyinin şübhələndiyi təqdirdə endoskopiya təklif edə bilər.
- Laktaza intolerans testləri. Laktoza, südlü məhsullardakı şəkəri həzm etmək üçün lazım olan bir enzimdi. Əgər laktoza istehsal etmirsinizsə, İB ilə bənzər problemlər yaşaya bilərsiniz, qarın ağrısı, qaz və ishal daxil. Həkiminiz bir nəfəs testi edə bilər ya da süd və süd məhsullarını diyetinizdən bir neçə həftə çıxarmanız üçün sizdən tamamilə laktase yoxlanması üçün edə bilər.
- Bakterial artım üçün nəfəs testi. Nəfəs testi də, kiçik bağırsaqda bakteriyaların artımını təyin edə bilər. Bakterial artım, bağırsaq cərrahiyyəsi keçirmiş insanlarda ya da həzm prosesini yavaşladan diabet ya da başqa bir xəstəliyi olan şəxslərdə daha yayqındır.
- Nəcisi testləri. Nəcisləriniz bakteriya ya da parazitlər üçün yoxlanılacaq, ya da xroniki ishal varsa, qaraciyərinizin istehsal etdiyi bir həzm mayesi (zifir) yoxlanacaq.
