Epilepsiyanın diaqnozu üçün ətraflı bələdçi

Epilepsiya, təkrarlanan, səbəbsiz tutmalara səbəb olan bir beyin xəstəliyidir. Həkiminiz sizə epilepsiya diaqnozu qoya bilər, əgər sizdə iki səbəbsiz tutma və ya bir səbəbsiz tutma varsa, bu da daha çoxunun baş vermə riskini daşıyır. Hər kəsdəki tutmalar epilepsiyanın nəticəsi deyil. Tutmalar beyin zədəsi və ya irsi xüsusiyyətlərlə bağlı ola bilər, amma əksər hallarda səbəb tamamilə məlum deyil.

Epilepsiyanın diaqnozu

Sizin vəziyyətinizi diaqnoz etmək üçün həkiminiz simptomlarınızı və tibbi tarixçənizi nəzərdən keçirəcək. Həkiminiz epilepsiyanın diaqnozu üçün bir neçə test tələb edə bilər və tutmaların səbəbini müəyyən etməyə çalışa bilər. Qiymətləndirməniz aşağıdakılardan ibarət ola bilər:

• Neurologik müayinə. Həkiminiz vəziyyətinizi diaqnoz etmək və hansı epilepsiya türünə malik olduğunuzu müəyyən etmək üçün davranışınızı, motor bacarıqlarınızı, zehni funksiyanızı və digər sahələri test edə bilər.
• Qan testləri. Həkiminiz, tutmalarla bağlı ola biləcək infeksiyalar, genetik ağıriyyətlər və ya digər vəziyyətlər üçün qan nümunəsi götürə bilər.

Həkiminiz eyni zamanda beyin anomaliyalarını aşkar etmək üçün aşağıdakı testləri təklif edə bilər:

• Elektroensefalogram (EEG). Bu, epilepsiyanı diaqnoz etmək üçün istifadə olunan ən yaygın testdir. Bu testdə elektrodlər baş dərinizə yapışdırılır. Elektrodlər beyninizin elektrik aktivliyini qeyd edir. Əgər sizdə epilepsiya varsa, tutma zamanı olmasanız belə, normal beyin dalgalarınızda dəyişiklik görmək adi haldır. Həkiminiz EEG müayinə edərkən, siz oyanda və ya yuxuda ikən baş verən tutmaları qeyd etmək üçün sizi videoya çəkə bilər. Tutmaların qeyd edilməsi həkimə hansı növ tutma yaşayacağınıza və digər vəziyyətləri istisna etməyə kömək edə bilər. Bu test həkimin kabinetində və ya xəstəxanada həyata keçirilə bilər. Uyğun gəldikdə, evdə EEG-nin, tutma fəaliyyətini bir neçə gün ərzində qeyd edən ambulatoar EEG-i də keçirə bilərsiniz.
• Yüksək sıxlıqlı EEG (EEG). EEG testinin bir variasiyasında, həkiminiz konvensional EEG-dən daha sıx yerləşdirilmiş elektrodlara malik yüksək sıxlıqlı EEG-ni tövsiyə edə bilər — təxminən yarım santimetr aralı.
• Kompüter tomoqrafiyası (CT) skanı. CT skanı, beyin görüntülərini əldə etmək üçün rentgen şüalarından istifadə edir. CT skanları, tutmalarınıza səbəb ola biləcək beyin anomaliyalarını ortaya çıxara bilər, məsələn, şişlər, qanaxmalar və kistlər.
• Maqnetik rezonans təsviri (MRI). MRI, beyninizin detallı görüntüsünü yaratmaq üçün güclü maqnitlər və radio dalğalarından istifadə edir. Həkiminiz tutmalarınıza səbəb ola biləcək lezyonları və ya anomaliyaları aşkar edə bilər.
• Funksional MRI (fMRI). Funksional MRI, beyninizin müəyyən hissələri işlədikdə baş verən qan axını dəyişikliklərini ölçür. Həkimlər, cərrahiyyədən əvvəl kritik funksiyaların, məsələn, danışma və hərəkət, tam dəqiq yerlərini müəyyən etmək üçün fMRI-dən istifadə edə bilərlər ki, cərrahlar o yerlərdə zədə ala bilsin.
• Pozitron emissiya tomoqrafiyası (PET). PET skanları, aktiv beyin sahələrini görüntüləşdirmək və anomaliyaları aşkar etmək üçün bir venaya inyeksiya edilən az miqdarda aşağı dozalı radioaktiv materialdan istifadə edir.
• Tək foton emissiya kompüter tomoqrafiyası (SPECT). Bu tip test, MRI və EEG keçirdiyiniz halda epilepsiya tutmalarının baş verdiyi yeri dəqiqləşdirmək üçün istifadə olunur. SPECT testi, beyni tutma zamanı qan axını fəaliyyətinin dəqiq, üç ölçülü xəritəsini yaratmaq üçün venaya inyeksiya edilən az miqdarda aşağı dozalı radioaktiv material istifadə edir.
• Neuropsixoloji testlər. Bu testlərdə həkimlər sizin düşüncə, yaddaş və danışıq bacarıqlarınızı qiymətləndirirlər. Test nəticələri həkimlərə beyninizin hansı sahələrinin təsir olunduğunu müəyyən etməyə kömək edir.

Test nəticələrinizlə yanaşı, həkiminiz tutmaların beynin haradan başladığını müəyyən etmək üçün bir analiz üsulları kombinasiyası istifadə edə bilər:

• Statistik parametrik təsvir (SPM). SPM, tutma zamanı metabolizmanın artdığı beyin sahələrini normal beyinlərlə müqayisə etmək metodudur ki, bu da həkimlərə tutmaların haradan başladığı barədə bir fikir verə bilər.
• Curry analizi. Curry analizi, EEG verilərini alır və beyin MRI-sinə proyeksiya edərək, həkimlərə tutmaların harada baş verdiyini göstərir.
• Maqnetoensefalogram (MEG). MEG, beyin fəaliyyətinin yaratdığı maqnit sahələrini ölçərək, tutma başlanğıcını müəyyən etməyə kömək edir.

Tutma tipinizin və tutmaların haradan başladığını dəqiq diaqnoz etmək, effektiv müalicə tapma şansınızı artırır.

Həkiminizlə görüşə hazırlaşma

Siz ehtimal ki, əvvəlcə ailə həkiminizlə və ya müalicə həkimi ilə görüşəcəksiniz. Lakin bəzən, görüş təyin edərkən, dərhal beynəlxalq və sinir sistemi xəstəlikləri üzrə mütəxəssisə, məsələn, nevroloqa və ya epilepsiyaya ixtisaslaşmış nevroloqa yönləndirə bilərsiniz.

Görüşlər qısa ola biləcəyindən və danışacaq çox şey olduğuna görə, həkiminizlə olan görüşünüzə yaxşı hazırlaşmağınız müsbət olar. Görüş üçün hazırlığınızı artırmaq və həkiminizin sizdən soruşacağı şeyləri bilmək üçün bura bir neçə məlumat təqdim edilir.

Hazırlıq üçün nə edə bilərsiniz

• Tutma qeyd dəftəri saxlayın. Hər dəfə tutma baş verdikdə, zamanını, yaşadığınız tutmanın növünü və nə qədər davam etdiyini qeyd edin. Həmçinin, dərmanları qaçırma, yuxusuzluq, artırılmış stress, menstruasiya və ya tutma aktivitetini tetikleyen hər hansı bir hadisəni qeyd edin. Tutmalarınızı müşahidə edən insanlardan, o cümlədən ailə, dostlar və iş yoldaşlarından fikir alın ki, siz bilmədiyiniz məlumatları qeyd edə biləsiniz.
• Görüşdən əvvəl hər hansı məhdudiyyətləri öyrənin. Görüş təyin edərkən, əvvəlcədən etməli olduğunuz bir şey olub- olmadığını, məsələn, pəhrizinizdə məhdudiyyət qoymağı soruşun.
• Son vaxtlar baş verən həyati dəyişikliklər və ya əsas stress факторları kimi mühüm şəxsi məlumatları qeyd edin.
• Hazırda istifadə etdiyiniz və ya son vaxtlar istifadə etdiyiniz bütün dərmanları, vitaminləri və ya əlavələri siyahıya alın.
• Ailə üzvü və ya dostunuzu yanınıza alın. Bəzən görüş zamanı sizə verilən bütün məlumatları xatırlamaq çətin ola bilər. Sizi müşayiət edən biri, qaçırdığınız və ya unutduğunuz bir şeyi xatırlaya bilər. Eyni zamanda, tutma zamanı baş verənləri tam olaraq bilmədiyiniz üçün, həkiminiz sizin tutmalarınızı müşahidə etmiş birinin sözlərini də öyrənmək istəyəcək.
• Həkiminizə soruşmaq üçün suallar yazın. Sualların siyahısını hazırlamaq, həkiminizdən mümkün qədər çox məlumat almağa kömək edəcək.

Epilepsiya üçün, həkiminizə soruşa biləcəyiniz bəzi əsas suallar bunlardır:

• Tutmalarımın səbəbi nədir?
• Hansı testləri etməliyəm?
• Epilepsiyam müvəqqəti, yoxsa xroniki ola bilər?
• Siz hansı müalicə üsulunu tövsiyə edirsiniz?
• Tövsiyə etdiyiniz əsas müalicə üsulunun alternativləri nələrdir?
• Başqa bir tutma keçirsəm, özümü zədələməmək üçün necə təmin edə bilərəm?
• Başqa sağlamlıq vəziyyətlərim var. Onları birgə necə idarə edə bilərəm?
• Uğramalı olduğum hər hansı məhdudiyyətlər varmı?
• Xüsusi mütəxəssisə müraciət etməliyəmmi? Bunun xərcləri nə olacaq, sığortam bunu əhatə edəcəkmi?
• Tövsiyə etdiyiniz dərman üçün generik alternativ varmı?
• Qaydalarda, evə götürəcəyim hər hansı sənədlər varmı? Hər hansı veb saytları tövsiyə edirsiniz?

Həkiminizlə görüşdə sualları soruşduğunuzdan əlavə, görüşünüz zamanı başqa suallar verməkdən çəkinməyin.

Bəzi vəziyyətlər və fəaliyyətlər tutmaları tetikleyebilir, buna görə də:

• Həddindən artıq alkoqol istehlakından çəkinin
• Nikotin istehlakından çəkinin
• Yeterli yuxu alin
• Stressi azaldın

Ayrıca, həkiminizə getmədən əvvəl tutmalarınızın qeydlərini aparmağa başlamaq vacibdir.

Həkiminizin soruşacağı suallar

Sizin həkiminiz bu sualları sizə verməyi planlaşdıra bilər:

• Birinci dəfə nə vaxt tutma yaşammağa başladınız?
• Tutmalarınızın müəyyən hadisələr və ya vəziyyətlər tərəfindən tetiklənib tətiklənmədiyini düşünürsünüz?
• Tutma başlamazdan əvvəl oxşar hisslər yaşayırsınızmı?
• Tutmalarınız tez-tez olur, yoxsa bəzən olur?
• Tutma zamanı hansı simptomlarınız olur?
• Tutmalarınızı yaxşılaşdıran şey nədir?
• Tutmalarınızı pisləşdirən şey nədir?

Bəs, epilepsiya deyilsə?

/Test nəticələrinizi nəzərdən keçirdikdən sonra, həkiminiz sizin epilepsiyanız olmadığını aşkar edə bilər. Sizin, epilepsiaya oxşar hadisələr yaradan tibbi və ya psixoloji bir vəziyyətiniz ola bilər. Bu halda, həkiminiz epilepsiyaya qarşı dərmanlar verməkdənsə, sizin var olan vəziyyətinizi müalicə edəcəkdir.