Yaşlı insanlarda əllərin titrəməsi gündəlik həyatı əhəmiyyətli dərəcədə təsir edən yaygın bir problemdir. Bu istehsalsız əllərin titrəmə hərəkətləri müxtəlif səbəblərdən yarana bilər: benign vəziyyətlərdən tutmuş daha ciddi nevroloji xəstəliklərədək. Əllərin titrəməsinin altında yatan səbəbləri anlamaq, effektli müalicə təqdim etmək və həyat keyfiyyətini artırmaqda əhəmiyyətlidir. Bu yazıda, yaşlı şəxslərdə əllərin titrəməsinin yaygın səbəbləri, diaqnostika və müalicə metodları haqqında məlumat təqdim edəcəyik.
Əllərin titrəməsini anlamaq
Əllərin titrəməsi, şiddət və tezlik baxımından dəyişən ritmik, istehsalsız əl hərəkətləridir. Əllərin titrəməsi iki əsas növə təsnif edilir:
- İstirahət titrəmələri: Əllərin istirahətdə olduğu zaman, məsələn, uzandıqda və ya sakit oturduqda baş verir.
- Fəaliyyət zamanı əllərin titrəməsi: İstədikləri halda, yazı yazma, yemək yediyi zaman və ya əşyaları tutduqda baş verən titrəmələrdir.
Əllərin titrəməsi gündəlik fəaliyyəti əhəmiyyətli dərəcədə təsir edə bilər, həyat keyfiyyətini və müstəqilliyi azaldır. Yaşlı şəxslərdə əllərin titrəmələri adətən nevroloji və ya sistemik vəziyyətlərlə əlaqələndirilir.
Yaşlı insanlarda əllərin titrəməsinin yaygın səbəbləri
1. Esansial titrəyiş
Esansial titrəyiş yaşlılar arasında əllərin titrəməsinin ən yaygın səbəblərindən biridir. Bu xəstəlik, bir fəaliyyət titrəməsi növüdür, yəni titrəmə, o şəxsin əllərini və ya qollarını hərəkət etdirməyə çalışdığı zaman, məsələn, bir şeyə çatmağa çalışarkən baş verir. Esansial titrəmənin dəqiq səbəbi tam olaraq anlaşılmamışdır, amma bunun, motor koordinasiyasını idarə edən kiçik beyin dərəcəsində anormal elektrik aktivliyi ilə əlaqəli olduğu düşünülür. Bu anormal fəaliyyət əllərin ritmik titrəməsinə səbəb olur. Genetik faktorların da rolu ola bilər, çünki esansial titrəyiş adətən ailələrdə görünür.
Diaqnoz:
Esansial titrəmənin diaqnozu birbaşa klinik olaraq, xəstənin tibbi tarixi və simptomları əsasında edilir. Neyroloq tez-tez ailə tarixini soruşur, çünki esansial titrəmə adətən irsi olur və ətraflı müayinə, Parkinson xəstəliyi kimi titrəmələrin digər potensial səbəblərini istisna edəcək.
Esansial titrəmənin müalicəsi:
Esansial titrəmə üçün müalicələr adətən simptomları idarə etmək üçün dərmanları əhatə edir. Ən yaygın dərmanlar bunlardır:
- Beta-blokatorlar (məsələn, propranolol): Bu dərmanlar, adrenerjik təsirləri sinir sistemində blok edərək titrəməni azaltmağa kömək edir.
- Anti-tutma dərmanları (məsələn, primidon): Bu dərmanlar, beyində sinir fəaliyyətini sabitləşdirərək titrəmələri idarə etməyə kömək edir.
- Dərin beyin stimulyasiyası: Ciddi hallarda, dərmanlar təsirli olmadıqda dərin beyin stimulyasiyası təklif edilə bilər. Bu metod, titrəmələrdən məsul olan beyin hissəsinə elektrik impulsları göndərən bir cihazın implantasiyasını əhatə edir.
- Həyat tərzi dəyişiklikləri: Bəzi hallarda, stress və kofeini, titrəmələri artıra biləcəyindən çəkinmək, əllərin titrəməsini azalda bilər.
2. Parkinson xəstəliyi
Parkinson xəstəliyi, əsasən motor sistemini təsir edən irəliləyici nevrodejenerativ bir xəstəlikdir. Bu xəstəlik, beyində dopamin istehsal edən neyronların itirilməsindən qaynaqlanır, xüsusən də motor fəaliyyəti idarə edən substantia nigra bölgəsində. Dopamin səviyyəsinin düşməsi, Parkinson xəstəliyinin əsas simptomlarına, o cümlədən bradikiniziya (hərəkət sürətinin azalması), əzələ sərtliyi və istirahət titrəməsinə səbəb olur. Parkinson xəstəliyində əllərin titrəməsi adətən istirahətdə olur və “tablet döndərmə” titrəməsi olaraq təsvir edilir; bu vəziyyətdə, şəxsın baş barmağı və göstərmə barmağı bir tablet döndərir kimi dairəvi bir hərəkət edən qeydə alınır.
Diaqnoz:
Parkinson xəstəliyi, klinik simptomlar və fiziki müayinə əsasında diaqnoz edilir. Neyroloq, xəstənin hərəkətini, əzələ tonunu və əl və ayaqlar arasındakı koordinasiyanı qiymətləndirəcəkdir. Diaqnoz, beyində dopamin fəaliyyətinin azalmasını göstərən neyroimaging testləri (məsələn, MRT və ya PET skanı) ilə də dəstəklənə bilər. Parkinson xəstəliyinin diaqnozu, oxşar simptomlara səbəb ola biləcək digər vəziyyətləri istisna etdikdən sonra qoyulur.
Parkinson xəstəliyinin müalicəsi:
Parkinson xəstəliyi hal-hazırda müalicəsi olmayan bir vəziyyətdir, amma simptomları idarə etmək üçün dərmanlar kömək edə bilər:
- Levodopa (L-DOPA): Bu dərman, beyində dopaminə çevrilir, titrəmə də daxil olmaqla motor simptomların yüngülləşməsinə kömək edir.
- Dopamin agonistləri: Bu dərmanlar, dopaminin təsirlərini təqlid edir və tək başına ya da levodopa ilə birlikdə istifadə edilə bilər.
- MAO-B inhibitörləri (məsələn, selegilin): Bu dərmanlar, dopaminin parçalanmasını dayandıraraq dopamin səviyyələrini artırmağa kömək edir.
- Dərin beyin stimulyasiyası: İrəliləmiş Parkinson xəstəliyi olan xəstələr üçün dərin beyin stimulyasiyası, titrəmələri və digər motor simptomları idarə etməkdə effektiv ola bilər.
3. İnmə və ya müvəqqəti iskemik hücum
İnmə və ya müvəqqəti iskemik hücum, əgər motor hərəkətləri idarə edən beyin bölgələrinə təsir edərsə, yaşlılarda əllərin titrəməsinə səbəb ola bilər. İnmə, beynə qan axınının kəsilməsi nəticəsində baş verir, bu da hüceyrə ölümünə və təsir olunan bölgədə funksiyanın itirilməsinə yol açar. İnmə, motor korteks və ya kiçik beyin təsir edərsə, bir çox motor problemlərinə səbəb ola bilər, o cümlədən əllərin titrəməsi. Müvəqqəti iskemik hücumlar, adətən “mini-inmələr” adlandırılır, beynə qan axınındakı müvəqqəti pozuntulara səbəb olur və əgər əllərin hərəkətini idarə edən bölgə təsir olunursa, təcili titrəmələrə də səbəb ola bilər.
Diaqnoz:
İnmə və ya müvəqqəti iskemik hücumun diaqnozu klinik müayinə və görüntüləmə testlərinin birləşməsi vasitəsilə edilir. Beynin CT və ya MRT müayinəsi, beyin zədələnməsinin bölgələrini müəyyən edə bilər. Əlavə olaraq, hadisənin ətraflı tarixi (məsələn, ani zəiflik, uyuşma və ya danışıq problemləri) inmə ilə digər titrəmələrə səbəb ola biləcək vəziyyətlər arasında fərq qoymağa kömək edir.
Müalicə variantları:
İnmə və ya müvəqqəti iskemik hücum səbəbindən meydana gələn əllərin titrəməsi müalicəsi, əsas vəziyyətdən asılıdır:
- İnmə müalicəsi: İnmə üçün dərhal tibbi yardım kritikdir, məqsəd təsir olunan beynin bölgələrinə qan axını bərpa etməkdir. Müalicə, laxtalanma dağıdan dərmanları (trombolitiklər) və ya cərrahiyə müdaxilələrini əhatə edə bilər.
- Reabilitasiya: Fiziki terapiya, motor funksiyanı yaxşılaşdırmağa və inmeden sonra baş verən titrəmələri azaltmağa kömək edir. Peşə terapiyası, gündəlik işləri yerinə yetirmək üçün uyğunlaşma texnikalarını öyrətməkdə də kömək edə bilər.
4. Hiperteoz
Hiperteoz, tiroid vəsfinin çox miqdarda tiroid hormonu istehsal etməsi halında baş verir. Bu vəziyyət bədənin metabolizmasını artıraraq, kilo itirmə, sürətli ürək döyüntüsü və əllərin titrəməsi kimi simptomları tetikler. Hiperteozda titrəmələr adətən incədir və istirahət və ya fəaliyyət dövründə baş verir. Titrəmələrin dəqiq mexanizmi, artırılmış simpatik sinir sistemi fəaliyyətinin nəticəsi kimi düşünülür ki, bu da əzələlərin həyəcanlıq dərəcəsini yüksəldir.
Diaqnoz:
Hiperteozu diaqnoz etmək üçün tiroid hormone səviyyələrini (T3 və T4) və tiroid stimulyasiya hormonunu (TSH) ölçən qan testləri edilir. Yüksək T3 və T4, aşağı TSH ilə yanaşı hiperteroz olduğunu göstərə bilər. Tiroid vəsfinin ölçüsünü və funksiyasını qiymətləndirmək üçün ultrasəs və ya radioaktiv yod qəbul testləri də istifadə edilə bilər.
Hiperteozun müalicəsi:
Hiperteozun müalicəsi, tiroid hormone istehsalını azaltmağa yönəlib:
- Antitiroid dərmanları (məsələn, metimazol): Bu dərmanlar tiroid hormonlarının istehsalını azaldır.
- Radioaktiv yod müalicəsi: Bu müalicə, aktiv tiroid toxumasını məhv edən radioaktiv yod qəbul edərək həyata keçirilir.
- Beta-blokatorlar (məsələn, propranolol): Bu dərmanlar titrəmələri və hiperteozla əlaqəli digər simptomları idarə etmək üçün təyin edilə bilər.
- Tiroidektomiya: Bəzi hallarda, tiroid vəsfinin bir hissəsinin və ya hamısının çıxarılması üçün cərrahiyyə tələb oluna bilər.
5. Dərman kənar təsirləri
Bəzi dərmanlar, xüsusilə yaşlı insanların digər vəziyyətlər üçün istifadə etdiyi dərmanlar, əllərin titrəməsinə kənar təsir olaraq səbəb ola bilər. Məsələn, antidepressantlar (SSRI’lər), antipsikotiklər və brokodişlər titrəmələrə səbəb ola bilər, çünki onlar beynin neyrotransmitterlərinə təsir edir. STEROİDLAS da sinir sisteminə təsir etdiyinə görə titrəmələrə səbəb ola bilər.
Diaqnoz:
Xəstənin dərman tarixinə diqqətlə baxmaq çox vacibdir. Əgər titrəmələr yeni bir dərman istifadəsindən sonra başlayırsa, həkim həmin dərmanın səbəb ola biləcəyini düşünə bilər. Qan testləri də bədənin müəyyən dərmanların miqdarını müəyyən etməkdə kömək edə bilər.
Dərman kənar təsirlərinin müalicəsi:
Əgər bir dərmanın titrəmələrə səbəb olduğu aşkar olunursa, həkim dozanı tənzimləyərək və ya xəstəni fərqli bir dərmana keçirdə bilər. Bəzi hallarda, titrəmələri qarşısını almaq üçün əlavə dərmanlar da təyin edilə bilər.
6. Psixogen titrəyiş
Psixogen titrəmələr, stress, narahatlıq və ya konversiya pozuntusu kimi psixoloji faktorlar tərəfindən səbəb olunur. Titrəmə intensivliyində dəyişə bilər və digər titrəmə növlərindən ayırmağı çətinləşdirə bilər.
Diaqnoz:
- Klinik qiymətləndirmə: Psixoloji stres faktörləri və ya zehni sağlamlıq vəziyyətlərinin tarixi öyrənilir.
- İnkişaf edən titrəmə nümunələri: Psixogen titrəmələr müayinə zamanı tezlik və amplituda baxımından dəyişməyə meyllidir.
Müalicə variantları:
- Psixoterapiya: Kognitiv-behavioral terapiya və ya digər məsləhət cürləri.
- Dərmanlar: Antidepressantlar və ya narahatlıq dərmanları təyin edilə bilər.
- Stress idarəsi: Şüur idarəsi və rahatlıq texnikaları kimi üsullar.
Qısa olaraq, yaşlılarda əllərin titrəməsi bir çox faktordan qaynaqlanır, benign vəziyyətlərdən (əsansial titrəyiş) daha ciddi xəstəliklərə (Parkinson xəstəliyi və inme) qədər. Yaşlı insanlarda əllərin titrəməsi narahatlıq verici ola bilər, xüsusən də davamlı və ya pisləşdikdə. Səbəbi müəyyən etmək və uyğun müalicəni seçmək üçün tibbi uzmanla məsləhətləşmək önəmlidir.
