Sidik kisəsi xərçəngi, zərərli (xərçək) hüceyrələrin sidik kisəsi toxumalarında formalaşdığı bir xəstəlikdir. Bu məqalə çərçivəsində sidik kisəsi xərçənginin mərhələləri izah ediləcəkdir.
Sidik kisəsi xərçənginin mərhələləri
Sidik kisəsi xərçəngi diaqnozu qoyulduqdan sonra, xərçəng hüceyrələrinin sidik kisəsində və ya bədənin digər hissələrində yayılıb-yayılmadığını öyrənmək məqsədilə testlər aparılır.
Xərçəngin sidik kisəsinin daxili örtüyündə və əzələsində yayılıb-yayılmadığını və ya bədənin digər hissələrinə keçib-keçmədiyini öyrənmək üçün istifadə olunan prosesə “mərhələləmə” deyilir. Mərhələləmə prosesindən toplanan məlumat, xəstəliyin mərhələsini müəyyən edir. Müalicə planlaşdırmaq üçün mərhələni bilmək önəmlidir. Sidik kisəsi xərçənginin mərhələsini müəyyən etmək üçün aşağıdakı testlər və prosedurlar istifadə oluna bilər:
- CT skan (CAT skan): Bədənin daxili hissələrinin müxtəlif bucaqlardan detallı şəkillərinin çəkildiyi bir prosedur. Şəkillər, şüa maşınına bağlı bir kompüter tərəfindən yaradılır. Orqanların və ya toxumaların daha aydın görünməsi üçün bir damar vasitəsilə boya tətbiq oluna bilər. Bu prosedur, həmçinin kompüterli tomoqrafiya, kompüterləşdirilmiş tomoqrafiya və ya kompüterli aksial tomoqrafiya adlanır. Sidik kisəsi xərçənginin mərhələsini müəyyən etmək üçün CT skan, sinə, qarın və pelvik sahələrin şəkillərini çəkə bilər.
- MRI (maqnit rezonansı görüntüləmə): Maqnit, radio dalğaları və bir kompüterdən istifadə edərək bədənin daxili hissələrinin detallı şəkillərini yaradan bir prosedur, məsələn beynin şəkilləri. Bu prosedur, nüvə maqnit rezonansı görüntüləmə (NMRI) olaraq da adlanır.
- PET skan (pozitron emisiya tomoqrafiyası skanı): Bədəndə zərərli şiş hüceyrələrinin tapılması üçün bir prosedur. Kiçik miqdarda radioaktiv qlükoza (şeker) bir damar vasitəsilə tətbiq olunur. PET skaner bədənin ətrafında dövr edir və qlükozanın bədəndə harada istifadə edildiyini göstərən bir şəkil çəkir. Zərərli şiş hüceyrələri daha aktivdir və normal hüceyrələrdən daha çox qlükoza qəbul etdiyindən şəkildə daha parlaq görünür. Bu prosedur, limfa düyünlərində zərərli şiş hüceyrələrinin olub olmadığını yoxlamaq üçün icra olunur.
- Sinə rentgeni: Sinə içindəki orqanlar və sümüklərin rentgen görüntüsü. Rentgen, bədən vasitəsilə keçə bilən bir enerji şüa növüdür və filmdə bədənin iç hissələrinin şəkillərini yaradır.
- Sümük skanı: Sümükdə sürətlə bölünən hüceyrələrin, məsələn xərçəng hüceyrələrinin olub olmadığını yoxlamaq üçün bir prosedur. Çox kiçik miqdarda radioaktiv material bir damar vasitəsilə tətbiq olunur və qan dövranı ilə yayılır. Radioaktiv material xərçəng olan sümüklərdə toplanır və skaner tərəfindən aşkar edilir.
Xərçəng bədəndə üç yolla yayılır.
Xərçəng toxuma, limfa sistemi və qan vasitəsilə yayılır:
- Yaxın toxuma. Xərçəng başladığı yerdən yanındakı sahələrə doğru yayılır.
- Limfa sistemi. Xərçəng başladığı yerdən limfa sisteminə daxil olaraq yayıla bilər. Xərçəng limfa damarları vasitəsilə bədənin digər hissələrinə köçür.
- Qan. Xərçəng başladığı yerdən qan dövranına daxil olaraq bədənin digər hissələrinə yayılır.
Xərçəng başladığı yerdən bədənin digər hissələrinə yayılması mümkündür.
Xərçəng bədənin başqa bir hissəsinə yayılarkən buna metastaz deyilir. Xərçəng hüceyrələri başladığı yerdən (birincili şiş) ayrılır və limfa sistemi və ya qan vasitəsilə hərəkət edir.
- Limfa sistemi. Xərçəng limfa sisteminə daxil olur, limfa damarları vasitəsilə yayılır və bədənin digər hissəsində bir şiş (metastatik şiş) formalaşdırır.
- Qan. Xərçəng qan sisteminə daxil olur, qan damarları vasitəsilə yayılır və bədənin başqa bir hissəsində bir şiş (metastatik şiş) formalaşdırır.
Metastatik şiş, birincili şişin eyni tip xərçəngidir. Məsələn, əgər sidik kisəsi xərçəngi sümüyə yayılırsa, sümükdəki xərçəng hüceyrələri əslində sidik kisəsi xərçəng hüceyrələridir. Xəstəlik, metastatik sidik kisəsi xərçəngi olub, sümük xərçəngi deyil.
Sidik kisəsi xərçənginin mərhələləri
Mərhələ 0 (İnvaziv olmayan papiller karsinoma və Karsinoma in situ)
Mərhələ 0-da, sidik kisəsinin daxili örtüyündə anormal hüceyrələr aşkarlanır. Bu anormal hüceyrələr xərçəngə çevrilə bilər və yanındakı normal toxumalara yayılmağa başlayar. Mərhələ 0, şişin növünə görə 0a və 0is mərhələlərinə bölünür:
- Mərhələ 0a həmçinin invaziv olmayan papiller karsinoma adlanır və sidik kisəsinin örtüyündən uzun, nazik şişlərin böyüdüyü kimi görünə bilər.
- Mərhələ 0is həmçinin karsinoma in situ adlanır, sidik kisəsinin daxili toxumasında yastı bir şişdir.
Mərhələ I
Mərhələ I-də, xərçəng formalaşmış və sidik kisəsinin daxili örtüyünün yanındakı bağlayıcı toxuma təbəqəsinə yayılmışdır.
Mərhələ II
Mərhələ II-də, xərçəng sidik kisəsinin əzələ toxuma təbəqələrinə yayılmışdır.
Mərhələ III
Mərhələ III, mərhələ IIIA və IIIB-yə bölünür.
Mərhələ IIIA-da:
- xərçəng sidik kisəsindən xarici yağ təbəqəsinə yayılmışdır və reproduktiv orqanlara (prostat, seminal vezikullar, uşaqlıq və ya vagina) yayılma ola bilər, və xərçəng limfa düyünlərinə yayılmamışdır; və ya
- xərçəng sidik kisəsindən pelvikdəki bir limfa düyünə yayılmışdır ki, bu da ümumi iliak arteriyalara yaxın deyil (pelvikdəki əsas arteriyalar).
Mərhələ IIIB-də, xərçəng sidik kisəsindən, ümumi iliak arteriyalara yaxın olmayan pelvikdə bir neçə limfa düyünə yayılmışdır və ya ümumi iliak arteriyalara yaxın olan ən azı bir limfa düyünə yayılmışdır.
Mərhələ IV
Mərhələ IV, mərhələ IVA və IVB-yə bölünür.
Mərhələ IVA-da:
- xərçəng sidik kisəsindən qarın və ya pelvik divarına yayılmışdır; və ya
- xərçəng ümumi iliak arteriyaların yuxarısında olan limfa düyünlərinə yayılmışdır.
Mərhələ IVB-də, xərçəng bədənin digər hissələrinə, məsələn, ağciyər, sümük və ya qaraciyərə yayılmışdır.
Sidik kisəsi xərçəngi müalicə edildikdən sonra təkrarlana bilər.
Xərçəng, ya sidik kisəsində, ya da bədənin digər hissələrində geri dönə bilər.
