Sidik kisəsinin xərçəngi nədir?
Sidik kisəsinin xərçəngi sidik kisəsinin hüceyrələrində başlayan xərçəngdir. Sidik kisəsi, sidiyi saxlayan aşağı qarnın içindəki boş əzələ orqanıdır.
Sidik kisəsinin xərçəngi çox vaxt sidik kisəsinin içindəki astar hüceyrələrində (urotelyal hüceyrələr) başlayır. Urotelyal hüceyrələr, böyrək və böyrəklə sidik kisəsini birləşdirən borularda (ureterlər) da mövcuddur. Urotelyal xərçəng böyrəklərdə və ureterlərdə də baş verə bilər, lakin bu, sidik kisəsində daha çox yayılmışdır.
Çoxsaylı sidik kisəsi xərçəngi halları erkən mərhələdə, xərçəngin müalicəsinin asan olduğu bir zamanda diaqnoz edilir. Ancaq erkən mərhələdə olan sidik kisəsi xərçəngləri müvəffəqiyyətli müalicədən sonra belə geri qayıda bilər. Bu səbəbdən sidik kisəsi xərçəngi olan insanlar, müalicədən sonra xərçəngin təkrarlanmasını izləmək üçün illərlə müayinəyə ehtiyac duyurlar.
Sidik kisəsi xərçənginin əlamətləri
Sidik kisəsi xərçənginin əlamətləri bunlar ola bilər:
- Sidikdə qan (hematuriya), bu, sidiyin parlaq qırmızı və ya kola rəngində görünməsinə səbəb ola bilər, lakin bəzən sidik normal görünür və qan, laboratoriya testində aşkar edilir.
- Tez-tez sidik gəldiyi hissi
- Sidik zamanı ağrı
- Arxa ağrısı
Hansı hallarda həkimə müraciət etməlisiniz?
Eğer sidiyinizin rənginin dəyişdiyini görsəniz və qan ola biləcəyindən narahatsınızsa, müayinə üçün həkimə müraciət etməlisiniz. Başqa sizi narahat edən əlamətləriniz varsa, həkimə müraciət etməlisiniz.
Sidik kisəsi xərçənginə nələr səbəb olur?
Sidik kisəsi xərçəngi, sidik kisəsindəki hüceyrələrin DNT-lərindəki dəyişikliklər (mutasiyalar) baş verdikdə başlayır. Hüceyrənin DNT-si hüceyrəyə nə edəcəyini bildirən təlimatları ehtiva edir. Dəyişikliklər hüceyrəyə sürətlə bölünməyi və sağlam hüceyrələrin öləcəyi zaman yaşayacağını bildirir. Anormal hüceyrələr bir şiş meydana gətirir ki, bu da normal bədən toxumasına invaziv ola və onu məhv edə bilər. Zamanla anormal hüceyrələr ayrılaraq bədənə yayılabilir (metastaz edə bilər).
Sidik kisəsi xərçənginin növləri
Sidik kisəsindəki fərqli hüceyrə tipləri xərçəngli ola bilər. Xərçəngin başladığı sidik kisəsi hüceyrəsinin tipi, sidik kisəsi xərçənginin növünü müəyyən edir. Həkimlər bu məlumatı, xəstəyə hansı müalicə üsullarının daha yaxşı işləyə biləcəyini müəyyən etmək üçün istifadə edirlər.
Sidik kisəsi xərçənginin növləri bunlardır:
- Urotelyal karsinoma. Urotelyal karsinoma, əvvəllər transformasiya hüceyrə karsinoması adlanırdı, sidik kisəsinin içindəki astar hüceyrələrində meydana gəlir. Urotelyal hüceyrələr sidik kisəniz dolduqda genişlənir və boşaldıqda sıxılır. Eyni hüceyrələr ureterlərin və sidik kanalının içini də örtür və bu yerlərdə də xərçənglər meydana gələ bilər. Urotelyal karsinoma, sidik kisəsi xərçənginin ən yaygın növüdür.
- Skvamöz hüceyrə karsinoma. Skvamöz hüceyrə karsinoma, sidik kisəsinin xroniki irritasiyası ilə əlaqələndirilir – məsələn, infeksiya səbəbindən və ya uzun müddətli sidik kateteri istifadəsindən. Skvamöz hüceyrə sidik kisəsi xərçəngi ölkəmizdə nadirdir. Dünyanın bəzi bölgələrində, müəyyən parazitar infeksiya (şistosomiaz) sidik kisəsi infeksiyalarının yaygın səbəblərindən biridir.
- Adenokarsinoma. Adenokarsinoma, sidik kisəsinin həlqəvi mukus ifraz edən vəzilərini meydana gətirən hüceyrələrdə başlayır. Sidik kisəsinin adenokarsinoması çox nadirdir.
Bəzi sidik kisəsi xərçəngləri bir neçə hüceyrə tipini əhatə edə bilər.
Risk faktorları
Bu faktorlar sidik kisəsi xərçənginə tutulma riskini artıra bilər:
- Tütün çəkmək. Siqaret, cigar və ya tüstü çəkmək sidik kisəsi xərçənginin riskini artıraraq sidikdə zərərli kimyasal maddələrin toplanmasına səbəb olur. Tüstü çəkdiyiniz zaman bədəniniz tüstünün içindəki kimyəvi maddələri emal edir və onların bəzilərini sidiyinizlə xaric edir. Bu zərərli kimyəvi maddələr sidik kisənizin astarına ziyan vura bilər, beləliklə xərçəng riski artır.
- Yaşın artması. Sidik kisəsi xərçənginin riski yaşlandıqca artır. Hər yaşda baş verə bilər, lakin sidik kisəsi xərçəngi ilə diaqnoz edilən insanların çoxu 55 yaşdan yuxarıdır.
- Kişi olmaq. Kişilər qadınlardan sidik kisəsi xərçəngi inkişaf etdirmək üçün daha çox ehtimallıdır.
- Bəzi kimyəvilərlə təmas. Böyrəklər zərərli kimyəvi maddələrin qan dövranından filterlənərək sidik kisəsinə köçürülməsində mühüm rol oynayır. Həkimlər, müəyyən kimyəvi maddələrlə yanaşı olmağın sidik kisəsi xərçəngi riskini artıra biləcəyini düşünürlər. Sidik kisəsi xərçəngi riskinə səbəb olan kimyəvi maddələr arsenik və boyalar, kauçuk, dəri, tekstil və boya məhsullarının istehsalında istifadə olunan kimyəvi maddələrdir.
- Əvvəlki xərçəng müalicəsi. Xərçəngin qarşısını almaq üçün inkişaf etdirilən siklofosfamid dərmanından istifadə etmək sidik kisəsi xərçəngi riskini artırır. Daha əvvəl pelvik sahəyə yönəlmiş radiasiya müalicəsi alan insanlar sidik kisəsi xərçəngi inkişaf etdirmək riskini artırırlar.
- Xroniki sidik kisəsi iltihabı. Xroniki və ya repetitiv sidik infeksiyaları və ya iltihablar (sistit) skvamöz hüceyrə sidik kisəsi xərçəngi riskini artıra bilər. Dünyanın bəzi yerlərində skvamöz hüceyrə karsinoması parazitar infeksiya olan şistosomiazın səbəb olduğu xroniki sidik kisəsi iltihabı ilə əlaqələndirilir.
- Şəxsi və ya ailə tarixçəsində xərçəng. Sidik kisəsi xərçənginə tutulmusunuzsa, onu yenidən əldə etmə ehtimalınız daha yüksəkdir. Qan qohumlarınızdan biri – valideyn, qardaş və ya uşaq – sidik kisəsi xərçəngi tarixçəsinə malikdirsə, bu xəstəlik riskiniz arta bilər. Ancaq sidik kisəsi xərçənginin ailə içində yayılması nadirdir. Lind x sindromu, eyni zamanda irsi polipoz kolon xərçəngi (HNPCC) olaraq da bilinir, sidik sistemi, kolon, uterus, yumurtalıqlar və digər orqanlarda xərçəng riskini artıra bilər.
Sidik kisəsi xərçənginin qarşısının alınması
Sidik kisəsi xərçənginin qarşısını almağın zəmanətli yolu yoxdur. Lakin riskinizi azaltmaq üçün addımlar ata bilərsiniz. Məsələn:
- Tütün çəkməyin. Əgər tütün çəkməkdəysəniz, dayandırmaq üçün bir plan haqqında həkiminizlə danışın. Dəstək qrupları, dərmanlar və digər üsullar sizə siqareti tərk etməyə kömək edə bilər.
- Kimyəvi maddələrlə ehtiyatlı olun. Əgər kimyəvi maddələrlə işləyirsinizsə, təmasdan qaçmaq üçün bütün təhlükəsizlik göstərişlərinə riayət edin.
- Müxtəlif meyvə və tərəvəzlər seçin. Rəngarəng meyvə və tərəvəzlərlə zəngin bir pəhriz seçin. Meyvə və tərəvəzlərdəki antioksidantlar xərçəng riskinizi azaltmağa kömək edə bilər.
